Bambi (1942)

Đây có thể là thành tựu hoạt hình lớn nhất của Walt Disney. Tuy nhiên, sẽ có rất nhiều bậc phụ huynh không để con cái bén mảng gần bộ phim này, và lý do - nằm ở khoảnh khắc hãi hùng khi viên đạn của người thợ săn giết chết mẹ của Bambi - cũng lý giải tại sao bộ phim kinh điển về chú nai con đến tuổi thành niên tới nay vẫn là một phim không thể xóa nhòa đối với khán giả trưởng thành hơn là trẻ em. Quả vậy, có vài khoảnh khắc xen kẽ của sự sùng bái thuyết nhân hình, nhưng phim thực sự là một câu chuyện nguyên thủy về vòng đời trong tự nhiên - và, đúng nghĩa là, một phim hoạt hình về động vật biết nói nhưng sạch bóng các yếu tố kỳ ảo. Từ cảnh quay mở màn lộng lẫy, cả khu rừng biến thành một khung cảnh hoang dã có chiều sâu và long lanh màu huyền bí. Và cảnh cháy rừng ở cao trào của phim có thể là cảnh quay có sức lay động nhất trong phim hoạt hình Disney, khi tình huống làm-hay-là-chết dạy cho Bambi nối tiếp bước chân của nai trưởng thành đi trước.

When the Wind Blows (1986)

The Snowman (1982) đã trở thành chương trình truyền hình mẫu mực dịp Giáng Sinh, nhưng chuyển thể điện ảnh từ một cuốn sách khác của Raymond Briggs còn tuyệt hơn thế. Là sự kết hợp đáng yêu của kỹ thuật hoạt hình, với một vài đoạn phim quay thật xen kẽ, When the Wind Blows kể câu chuyện về Jim và Hilda (do John Mills và Peggy Ashcroft lồng tiếng), hai ông bà hưu trí hòa nhã đang tận hưởng cuộc sống thanh bình ở vùng ngoại ô Sussex khi một quả bom hạt nhân tàn phá nước Anh. Jim và Hilda bình tĩnh và không gục ngã, nhưng sự lạc quan trong tuyệt vọng không đủ để cứu họ khỏi nhiễm độc phóng xạ. Thật châm biếm sâu cay khi mang tới cả tiếng cười khúc khích và những giọt nước mắt nức nở, When the Wind Blows là sự trìu mến trước lòng tốt và sự ngây thơ của cặp vợ chồng nhưng cũng bùng cháy giận dữ trước sự bất công của một cuộc chiến tranh hạt nhân. Một kiệt tác - dù vậy không phải là phim để xem vào dịp Giáng Sinh đâu.

Yellow Submarine (1968)

Câu chuyện cổ tích về nghệ thuật đại chúng mang tính bước ngoặt có sự góp mặt của nhóm nhạc hình mẫu The Beatles là một cuộc cách mạng gói gọn trong một bộ phim: tính bất ngờ, và cho thấy một phim hoạt hình điện ảnh đại chúng - trong ba thập kỷ thống trị của Disney - có thể đưa người ta đến cảm giác lâng lâng tột bậc. Ngay cả với một câu chuyện chất chứa những hình tượng kỳ lạ siêu thực và sự chơi chữ hậu hiện đại, vẫn còn nhiều thứ để khán giả nhí yêu thích về bữa tiệc của Tứ quái với Blue Meanies. Tuy nhiên, chỉ khán giả trưởng thành mới có thể thưởng thức hết sự điêu luyện trong thết đãi thị giác phóng khoáng của Yellow Submarine, từ khung cảnh huyền ảo của Pepperland do Peter Max vẽ nên cho tới một cảnh ở Liverpool trên nền giai điệu ca khúc Eleanor Rigby đẹp như tranh lụa của Warhol.

Grave of the Fireflies (1988)

Nếu bạn có tâm trạng để xem liền hai phim phản chiến buồn thê lương, hãy nối tiếp When the Wind Blows bằng Grave of the Fireflies, cũng tập trung vào một trận ném bom hủy diệt và hai con người vô tội phải vật lộn để sống sót. Điều vô cùng ảm đạm ở bộ phim hoạt hình Nhật Bản đáng kinh ngạc này đó là hai con người vô tội trong câu chuyện là một cậu bé trai cùng cô em gái đang tuổi má hồng. Với đôi mắt to tròn và tâm hồn hiếu động, Seita và Setsuka đáng yêu như mọi đứa trẻ trong phim Ghibli, nhưng thay vì đối mặt với yêu ma và các linh hồn - những thứ đã làm nên thương hiệu Ghibli - họ bị vò nát trong nỗi kinh hoàng mang tên Thế chiến II. Trước tiên, vùng quê nơi hai anh em sinh sống bị san phẳng trong bom Mỹ và người mẹ bị thiêu sống. Cả hai dọn đến ở với một người bà con nhẫn tâm luôn trút bực dọc lên họ. Từ đây, mọi chuyện trở nên thực sự tồi tệ. Thật quá sức chịu đựng nhưng chiến tranh là vậy.

Wallace and Gromit: The Curse of the Were-Rabbit (2005)

Không phải chỉ có phương pháp làm phim hoạt hình đất sét của Nick Park và Steve Box mới là trường phái cũ đáng tự hào. Mà bản chất hài hước hơi điên dại của họ cũng thế. Để thưởng thức đầy đủ phim này, phải là người trưởng thành có nền tảng trong những liên hệ văn hóa đại chúng điện ảnh. Khi xem Wallace, nhân vật nhà phát minh gàn dở, và chú chó tên Gromit không biết nói (nhưng thông minh hơn nhiều) của anh cố gắng cứu cuộc thi rau quả khổng lồ thoát khỏi hàm răng của một con thỏ quái vật, bộ phim bay vèo vèo bởi những điều ngớ ngẩn. Nhưng vẫn có chỗ cho cao trào trong đó Gromit, điều khiển một máy bay cánh quạt, cứu vãn mọi chuyện như người hùng.

Waking Life (2001)

Richard Linklater nổi tiếng với dự án 12 năm Boyhood, nhưng kể cả trước khi bắt đầu dự án đó, anh đã chứng minh mình táo bạo và độc đáo như thế nào bằng tập tiểu luận lâng lâng Waking Life. Vật vờ giữa tài liệu và tâm lý, phim là một chuỗi những thú vị của cơ học lượng tử, sih lý học thần kinh, sự đầu thai và bản chất của hiện thực được kết nối một cách lỏng lẻo. Và nếu chưa đủ phấn khích, một êkíp họa sĩ đã cắt một lớp hình ảnh đầy rung động trên đoạn phim tự quay. Một số kẻ chỉ trích cay độc có thể nói rằng những hình ảnh gây ảo giác đó là để bắt lấy sự chú ý của khán giả khi việc lý thuyết hóa tiên phong quá ngạo mạn. Nhưng cảm giác hoa mắt cũng làm sáng tỏ luận điểm chính của bộ phim: rằng có lẽ thế giới xung quanh ta thảy đều là mộng.

Persepolis (2007)

Thoạt tiên, có vẻ mâu thuẫn khi một phim hoạt hình sinh động và giải trí cũng có thể xử lý lịch sử với sự nghiêm túc sâu sắc. Nhưng sua khi xem bản chuyển thể tiểu thuyết bằng tranh của Marjane Satrapi về trải nghiệm lớn lên ở Iran của cô trước, trong và sau Cuộc cách mạng Hồi giáo năm 1979, thật khó hình dung phim hoạt hình lại không được sử dụng theo một cách đương thời nghiêm túc đến vậy. Bộ phim tái hiện sự đơn điệu chủ ý, sự thanh nhã đơn sắc trong phong cách hình ảnh của Satrapi, nhưng không có chuyện đen trắng về nhân vật của cô: cô thường xuyên nổi loạn – không chỉ phản khán chế độ của người Iran, mà chống cả những kẻ sống bên ngoài nước này được nuông chìu hư hỏng mà cô gặp ở Pháp và, thực ra, không ngừng hoài nghi về bản chất của cô. Kết quả là bi kịch lẫn hy vọng: rất xa với những phim trẻ em mà bạn có thể biết.

The Triplets of Belleville (2003)

Phim đầu tay lập dị một cách vẻ vang của Sylvain Chomet gần như bỏ qua việc miêu tả. Một phim phiêu lưu phi thực, tinh hoa của Pháp với rất nhiều giai điệu sinh động và hầu như không thoại, The Triplets of Belleville là bức tiểu họa về người phụ nữ có tuổi băng qua Đại Tây Dương trên một chiếc thuyền đạp chân, hai kẻ giống hệt Mafiosi bắt cóc một vận động viên đua xe đạp Tour de France và ba ca sĩ dùng chất nổ để bắt ếch làm bữa tối. Một phim hài bốc đồng, nhưng có dòng nước ngầm u uất và kinh dị. Phim được vẽ tay và tô màu tuyệt đẹp, nhưng sẽ không thể mượt mà nếu không nhờ kỹ thuật số hiện đại giúp đỡ. Và trong khi phim dành tưởng nhớ hoài niệm Josephine Baker, Jacques Tati, Max Fleischer và nhiều người khác, chưa từng có gì giống như thế trước đó.

Fantastic Mr Fox (2009)

Wes Anderson bơm chất mỉa mai ngay vào mạch máu của khán giả, nên có lẽ đây là sự mỉa mai nhất sự nghiệp của ông khi chuyển thể cuốn tiểu thuyết thiếu nhi của Roald Dahl năm 1970 thành phim hoạt hình stop-motion được cho là gấp rút hơn bất kỳ phim người thật đóng nào của ông. Tuy nhiên, phần lớn phim quá sức với đầu óc của trẻ con, cho dù là hài hước về địa ốc hay việc Mr Fox, do một George Clooney tinh quái không thể thay thế được lồng tiếng, có cái kiểu huênh hoang giải thích rằng anh ta ăn cắp gia cầm “vì tôi là động vật hoang dã”. Fantastic Mr Fox trở nên tinh tế về sự giả tạo – phong trào ngớ ngẩn, những luồng khói như bông gòn – là những thứ làm cho bộ phim dường như rất thực.

Chico & Rita (2010)

Uống rượu, hút thuốc, phân biệt chủng tộc, jazz... chính là bốn điều quan ngại của người lớn tiếp sinh lực cho Chico & Rita. Điều thứ năm là tình dục. Vậy không phải có ý nói bộ phim lãng mạn được đề cử Oscar này của Tây Ban Nha là phim khiêu dâm, mà đây là phim hoạt hình duy nhất thừa nhận rằng hai người lớn đồng thuận có thể đến với nhau. Một trong hai người trưởng thành đó là Chico, nghệ sĩ piano tham vọng và tài năng người Cuba. Người kia là Rita, nữ ca sĩ quán rượu làm anh say đắm bằng giọng hát đầy khát khao và thân hình đồng hồ cát. Phim hoạt hình với nét vẽ đậm sặc sỡ, đi theo hai kẻ yêu đương chập chờn này ở Havana thập niên 1940 đến New York thập niên 1950 và xa nữa. Cuộc đời họ cống hiến cho âm nhạc. Nhưng từ khoảnh khắc Chico bắt gặp Rita ngâm nga bài hát Besame Mucho trong bộ váy màu vàng, tâm trí họ không có điều gì khác nữa.