• [Bình luận phim] Arrival: Amy Adams và cuộc đổ bộ bí ẩn của người ngoài hành tinh

Arrival là phim mới nhất trong các câu chuyện khoa học-viễn tưởng lâu đời về “lần đầu tiếp xúc” (với người ngoài hành tinh), và dù có ý tưởng nền quen thuộc, những thành tựu của phim là độc nhất. Đứng trên sự cân bằng tinh tế giữa nỗi kinh sợ và niềm hy vọng, bộ phim theo thể loại vĩ đại và hùng vĩ của Denis Villeneuve quan tâm chủ yếu tới sự liên lạc – đặc biệt là những nỗ lực của nhân loại để đối thoại với các thực thể ngoài hành tinh không hề hiểu những căn bản trong ngôn ngữ mẹ đẻ của chúng ta (và ngược lại), nói gì tới sử dụng.

Bộ phim là một sử thi về thế-giới-ngoài-kia mà trọng tâm quan tâm tới sự phức tạp của ngôn ngữ nói và viết, và gắn kết ta tới quá khứ và tương lai theo những cách đầy buồn bã và truyền cảm hứng. Đây là một bộ phim về việc tạo ra kết nói với những thế lực lạ lùng lớn lao chưa được biết đến, và qua đó ta có thể thực sự hiểu bản thân mình.

Amy Adam trong vai giáo sư ngôn ngữ học Louise Banks

Đừng lo, dù có những dự định cao cả thế, phim của Villeneuve không hề khó nhằn. Ngược lại, với Amy Adams trong vai chính, tương tự như câu chuyện, đứng chênh vênh giữa đau khổ và ảo giác. Arrival (dựa theo truyện ngắn Story of Your Life được khen ngợi của Ted Chiang) là một tác phẩm khoa học-viễn tưởng ly kỳ, kết hợp các mối quan tâm của cá nhân và cộng đồng qua một bài phân tích kỹ lưỡng câu trả lời của nhân loại trước sự xuất hiện của các thực thế xuyên ngân hà. Những vị khách xuất hiện trong 12 phi thuyền hình bầu dục màu xám, và vẻ ngoài của họ mang lại cả sự trầm trồ và kinh hãi cho dân Trái Đất. Tuy nhiên, với nhà ngôn ngữ học và giáo sư danh tiếng tiến sĩ Louise Banks (Adams), sự xuất hiện của họ là khởi điểm cho một hành trình có điểm kết là một khởi đầu khác – một khuôn mẫu vòng tròn của sinh và tử được báo trước trong phần mở đầu miêu tả những khoảnh khắc được trân trọng của Brooks với con gái Hannah, từ bé đã gặp một căn bệnh hiếm nguy kịch.

Được Thượng tá Weber (Forest Whitaker) tuyển dụng và giao làm việc với nhà khoa học-toán học Ian Donnelly (Jeremy Renner), Banks nhanh chóng tới Montana, nơi phi thuyền ngoài hành tinh được tìm thấy trên một triền cỏ xanh trải dài bao phủ bởi núi ở trên là – trong những khung cảnh tuyệt đẹp – màn sương phủ xuống từng đợt. Bất chấp những nỗ lực của Mỹ để hợp tác thông tin với các quốc gia khác (nhiều nước còn bận lo những UFO của riêng họ), không mấy ai được biết về những phi hành gia này, vì vậy Banks và Donnelly được một thang máy đưa lên phi thuyền qua một cánh cửa nhỏ (cách chừng vài giờ lại mở), ở bên trong đó họ thấy trọng lực không như họ nghĩ – và những sinh vật ngoài hành tinh đợi họ không hề là người.

Hành lang nơi Banks, Donnelly và những người khác gặp gỡ các sinh vật ngoài hành tinh

Sẽ là có tội nếu tiết lộ chính xác Banks và Donnelly phát hiện ra điều gì trong những căn phòng bí hiểm của phi thuyền, vì Arrival đã nắm giữ những thông tin chính rất chuyên nghiệp để hun nóng sự kỳ vọng cho tiết lộ liên tiếp (về hình ảnh và diễn biến) của nó. Tuy nhiên, cách Villeneuve xử lý phần đầu này cực thành thạo, và sau Prisoners, Enemy và Sicario – và trước phần tiếp theo Blade Runner 2049, tự dưng rất phù hợp với luồng tác phẩm của ông – phim mới nhất của vị đạo diễn này cho thấy ông là người sử dụng màn hình rộng tuyệt nhất của điện ảnh đại chúng. Villeneuve là một nghệ sĩ cực chắn chắn trong việc dựng và lên khung hình khi phần lớn trong phần lớn các phim của ông có màu sắc đen tối, và tầm quan trọng, đến từ cách ông (bên cạnh nhà quay phim đỉnh cao của A Most Violent Year và Selma Bradford Young) đối lập sáng và tối, di chuyển máy quay tĩnh hoặc động, và sự yên tĩnh kỳ quái và âm thanh vang động cảnh báo (nhờ phần nhạc của nhạc sĩ Jóhann Jóhannsson phim Sicario).

Điều này càng đúng khi Banks và Donnelly lần đầu dấn thân vào phi thuyền, họ đứng trong một hành lang dài, tối, đảo ngược chiều được chiếu sáng nhờ một luồng sáng mờ phát ra từ cuối căn phòng. Đặt hình ảnh lớn và nhịp phim căn ke của Villeneuve thổi vào truyện phim sự tò mò, run sợ và hứng thú một cách cân bằng. Và rồi ông đối lập liên tục và cực khéo léo tông nhử đó với một không khí run rẩy tinh thần nên thơ trong những phân đoạn sau, về mặt mỹ thuật và chủ đề, gợi nhớ The Tree of Life của Terrence Malick – dù là hồi ức về những khoảng thời gian đáng nhớ của Banks với con gái, hay những cảnh cô một mình dạo trên những cánh đồng rộng lớn, máy quay vọng lại sự phân vân và sợ hãi của cô trong những chuyển động giật run rẩy.

Amy Adams và Jeremy Renner trong vai nhà toán học Ian Donnelly

Xuyên suốt, Adams thể hiện đẹp đẽ sự giằng co của Arrival giữa sững sờ và hốt hoảng, buồn bã và hài lòng, vui mừng và đau khổ. Được giao trọng trách phát triển cách liên lạc với những người ngoài hành tinh trước các quốc gia khác – như Trung Quốc và Nga – giật mình gây chiến, Banks của Adam thể hiện sự cứng cỏi sắt thép ẩn giấu yếu đuối. Mắt cô toát ra sự cứng rắn cương quyết dù tay cô, khi mặc bộ đồ Hazmat, run rẩy trong phút chốc, và hành trình đi tìm một ngôn ngữ giữa hai giống loài diễn ra với một sự tìm tòi của người học giả – “Mục đích của các người trên Trái Đất là gì?” – phản ánh niềm tin trong ngôn ngữ là bước đầu xây dựng nên cuộc sống con người. Nó là một bước ngoặt đỉnh cao của mạnh mẽ và mong manh, và kể cả trong cuộc gặp trung tâm dựng tóc gáy của bộ phim giữa Banks và những vị khách, Adams giữ tiết tấu phim trong niềm vui và nỗi tuyệt vọng đau nhói dễ hiểu.

Dĩ nhiên, giữa sinh vật hay quốc gia, tạo ra một cách mang tính xây dựng để kết nối với người ngoài là việc khó khăn. Khi sự căng thẳng bắt đầu bùng nổ – vì những hiểu lầm tiềm năng về thông báo của các sinh vật – Arrival bỏ qua những lời giảng dạy chi li mà đi vào lập luận chung về nhu cầu cần thiết của tính kiên nhẫn, bền bỉ, cho những người lạ ban đầu không hiểu nhau. Điều đó đặc biệt đúng với Banks và Donnelly, khi lời nhắn của những sinh vật đến trong dạng [cảnh báo tiết lộ nội dung] những hình hài được phun ra miêu tả tâm trạng hơn là những chữ cái hay câu nói rõ ràng. Khả năng giải mã những hình đó yêu cầu một chút niềm tin từ khán giả (nghĩa là lời giải thích nghe hay hơn bản chất), nhưng ý tưởng nằm sau câu chuyện đưa ra – kết nối tư tưởng chỉ có thể qua giao tiếp – được mang lại với sự đau xót mạnh mẽ.

Đạo diễn Denis Villenueve chỉ đạo Amy Adam trên trường quay Arrival

Hình khối tròn của những tin nhắn từ các sinh vật ngoài hành tinh dần trở thành quan trọng cho phim của Villeneuve, liên quan tới vai trò của ngôn ngữ trong việc kết nối ta với quá khứ, hiện tại và những trải nghiệm sắp tới. Quan điểm đó thể hiện qua tên đứa trẻ đã mất của Banks, “Hannah”, một từ đọc xuôi ngược đều giống nhau được chia đều ở giữa. Theo một cách nào đó, sự kết nối giữa nghệ thuật-cuộc sống mang tính cá nhân hòa hợp lý tưởng với Arrival, một phim dù với những khung cảnh lạ lẫm hùng tráng, tận cùng là về cách ngôn ngữ và hình ảnh được hình thành, hé lộ và nhắc ta về bản thân, nơi ta đã đi qua, và nơi ta – trong tư cách con người, xã hội, và giống loài – đang tiến tới.