Tốc độ phát triển của ngành công nghiệp điện ảnh Trung Quốc đã làm kinh ngạc cả những người lạc quan vui vẻ nhất. Năm 2005, nền điện ảnh này chỉ có giá trị 250 triệu USD, so với giá 23 tỉ USD của Hollywood. Những nhà kinh doanh lạc quan của Trung Quốc ước đoán rằng ngành công nghiệp điện ảnh nước nhà có thể tăng gấp ba trước năm 2010, trong khi nhóm bi quan lắc đầu. Họ nói là vì quá nhiều kiểm duyệt và không đủ tính nghệ thuật. Thay vì vậy, ngành kinh doanh điện ảnh của Trung Quốc đã tăng hơn hai lần so với các bản dự đoán khó khăn nhất – doanh thu phòng vé đạt 1,5 tỉ USD năm 2010, và với tốc độ tăng trưởng hiện nay có thể đạt 7 tỉ USD trước năm 2015.

Rạp phim ở Trung Quốc

Thứ các chuyên gia có vẻ như không tính vào chính là chính phủ Trung Quốc đầu tư đến mức nào cho một nền công nghiệp điện ảnh đang sôi sục. Thói quen xem phim đóng vai trò chính yếu trong sự phát triển của một xã hội tiêu dùng, là cái mà Trung Quốc đang nỗ lực tạo ra. Từ năm 2005, chính phủ nước này đã đầu tư lớn vào các dự án hạ tầng cơ sở, gồm các rạp phim mới ở các những thành phố trọng yếu của Trung Quốc. Giờ khắp đât nước này có hơn 6.000 rạp – nhiều rạp trong số đó là rạp kỹ thuật số – và chính phủ Trung Quốc thông báo rằng mỗi ngày có ba rạp mới mở cửa.

Nội dung có vẻ cũng tiến triển. Phần lớn thập kỷ trước, các nhà sản xuất Trung Quốc, hầu hết do Tập đoàn Điện ảnh Trung Hoa - doanh nghiệp nhà nước sản xuất và phân phối phim có sức ảnh hưởng nhất nước này - chống lưng, đã cho ra đời những bộ phim truyền hình cổ trang về lịch sử Trung Quốc theo đường lối đặc biệt mang tính chính trị. Trong hai năm gần đây, nhiều phim đa dạng hơn đã xuất hiện, như Đường sơn đại địa chấn, một phim tình cảm về động đất, và Let the Bullets Fly (Nhượng tử đạn phi), một phim Trung Quốc mang phong cách viễn tây dí dỏm, mỗi phim đều thu được hơn 100 triệu USD tại phòng vé trong nước.

Thậm chí những phim mang tính tuyên truyền cũng đã học hỏi được từ Hollywood và đang phát triển về mặt nghệ thuật – kết quả là kinh doanh tốt hơn. Năm 2009, tác phẩm kỷ niệm chủ tịch Mao Trạch Đông trùng với kỷ niệm lần thứ 60 cách mạng Cộng sản Kiến quốc đại nghiệp, có sự tham gia của gần 200 diễn viên nổi tiếng nhất Trung Quốc, bao gồm các huyền thoại kungfu như Thành Long Và Lý Liên Kiệt, và đã được khen ngợi rộng rãi vì tính nghệ thuật toàn vẹn. Giờ đây, mùi hương thành công thương mại có vẻ đã kích thích đầu tư và biến sự tăng trưởng của nền công nghiệp điện ảnh Trung Quốc thành một lời tiên tri tự thành hiện thực.

The Founding of the Republic

Trung Quốc và Hollywood: yêu ghét lẫn lộn

Giống như mọi câu chuyện có liên quan đến nền kinh tế đang nổ bùng của Trung Quốc, sự phát triển của ngành công nghiệp điện ảnh nước này đã phức tạp hơn cái nhìn ban đầu – và sự quan tâm ngày càng nảy nở của Hollywood trong việc thâm nhập thị trường Trung Quốc dĩ nhiên đang đặt thêm một lớp phức tạp nữa vào.

Trong lịch sử, mối quan hệ của Trung Quốc với Hollywood đã mang tính hoài nghi và ác cảm. Nói đơn giản, vấn đề chép lậu phim lan tràn và tài sản trí tuệ tại Trung Quốc tiếp tục làm Hollywood khó chịu và, cụ thể hơn, làm tiêu tốn hàng tỉ USD của các nhà làm phim Mỹ hàng năm.

Việc thông thương và chia lợi nhuận ảm đạm cũng là vấn đề. Trước giờ Trung Quốc đã duy trì một hệ thống hạn ngạch chỉ cho phép nhập 20 phim Mỹ mỗi năm – một chế độ giới hạn hơn phần lớn các nước khác nhiều. Thậm chí những phim được cho phép nhập vào Trung Quốc cũng phải đối mặt với những khó khăn lớn trong việc kiếm lời, do thỏa thuận chia lợi nhuận phòng vé bị hạn chế cao độ.

Ví dụ, Avatar, năm 2010 đã kiếm được 200 triệu USD tại Trung Quốc, nhưng tỉ lệ doanh thu phòng vé về tay hãng phim chỉ từ 10-15%. Ở phần lớn các quốc gia khác, tỉ lệ chuẩn là khoảng 50%. Và Trung Quốc chưa cho thấy dấu hiệu thay đổi nào, dù quyết định công khai gần đây của WTO tuyên bố rằng Trung Quốc phải đối xử với người nước ngoài công bằng với công ty nội địa trong mạng lưới phát hành phim. Steve Dickinson, một luật sư chuyên về luật tài sản trí tuệ tại Trung Quốc, thuyết phục ngành công nghiệp điện ảnh Mỹ đừng quá phấn chấn về luật này: “Ngành công nghiệp điện ảnh Mỹ đã nỗ lực tìm cách phá băng thị trường Trung Quốc nhiều năm qua. Quyết định này chẳng giúp họ tiến thêm chút nào cả.”

Tương tự, khi lợi nhuận của Hollywood giảm đi, Trung Quốc trở thành phần hưởng tiền lời lớn nhất từng có. Trung Quốc vẫn còn là thị trường nhỏ hơn Nhật Bản hay châu Âu, và việc chia doanh thu có thể khủng khiếp so với các nước khác, nhưng Trung Quốc là thị trường phát triển nhanh nhất trên thế giới. Ấn Độ, một thị trường lớn khác, đã hướng thị hiếu khán giả về Bollywood rất tốt, nên ít là kho vàng tiềm năng hơn.

Và Trung Quốc vẫn còn nhiều điều có thể nhận từ Hollywood. Dù có một nhóm nhỏ diễn viên, đạo diễn và nhà sản xuất đứng đầu ngành kinh doanh điện ảnh này thành công phi thường, các tài năng ở mảng biên kịch và đạo diễn vẫn chưa được chăm bồi. Và thậm chí khi càng nhiều rạp phim được xây dựng, vẫn có ít học viện cho diễn viên và đạo diễn theo học. Ví dụ, trong một lớp đạo diễn ở Học viện Điện ảnh Bắc Kinh, không có quá 30 người cùng lúc trong lớp. Một trợ lý sản xuất tại một tại Bắc Kinh cho biết các kịch bản ông đọc hầu như là các bản nhại lại phim bom tấn Hollywood chưa xin phép hoặc hài lãng mạn óc rỗng. Ít nhất trong tương lai gần, tất cả những điều này giới hạn việc Trung Quốc có thể nhanh chóng tự mình phát triển ngành công nghiệp điện ảnh trong nước một cách kinh ngạc.

Kết thúc êm ấm bên nhau?

Rồi, làm cách nào Trung Quốc bước ra toàn cầu – và làm sao Hollywood kiếm được xu nào ở đó? Các mối hợp tác sáng tạo có vẻ ít nhất cũng là một phần của giải pháp. Vì quá ít người trông đợi chính quyền sẽ mở cửa thị trường thêm trong tương lai gần, nhiều ông chủ các hãng phim Hollywood tìm đường vào thị trường Trung Quốc đang dàn xếp các hợp đồng đồng sản xuất với đối tác Trung Quốc. Trung Quốc có vẻ an phận với hiện trạng này – đặc biệt khi việc này có thể giúp họ phát triển ngành công nghiệp của chính mình. Dựa trên nền này, việc hợp tác đang nở rộ. Mike Medavoy, nhà sản xuất Black Swan, sinh ở Thượng Hải, đang làm việc với một nhà quảng bá phim ở Bắc Kinh để giúp phim Trung Quốc bước ra thế giới. Christain Bale vừa mới ký hợp đồng vào vai chính trong một phim nội địa Trung Quốc.

Poster Thượng Hải

Loại hợp tác này không phải không có hiểm nguy tiềm tàng. Năm 2010 Trung Quốc gửi thông điệp đến các nhà làm phim Hollywood rằng nếu bạn cản bước tôi, chúng tôi sẽ khiến bạn khó sống. Thông điệp này lập tức lên đến đỉnh điểm. Harvey Weinstein, ông lớn nổi danh trong ngành sản xuất phim Mỹ, phải chuyển việc sản xuất phim Thượng Hải của mình từ Thượng Hải sang London và Bangkok sau khi chính phủ Trung Quốc từ chối cho phép Weinstein quay phim tại đây. Hiển nhiên, Weinstein đã làm Bắc Kinh khó chịu bằng cách mua phim Trung Quốc nhưng không phát hành.

Dù Weinstein đã công khai tâng bốc ngành điện ảnh Trung Quốc khi Thượng Hải ra mắt, vẫn chưa đủ. Các phương tiện truyền thông nhà nước Trung Quốc đã đưa ra những nhận xét sâu cay về Weinstein từ một dàn các nhà làm phim. Một trong những đạo diễn lớn nhất Trung Quốc, Phùng Tiểu Cương (đã làm Đường Sơn đại địa chấn), đã công khai gọi Weinstein là “tên gian lận”.

Những trò thù vặt thế này, nói thẳng ra, chẳng giúp được gì cho nước nào cả. Để Trung Quốc tận dụng ngành điện ảnh trong nước nhằm quảng bá kinh doanh và văn hóa tiêu dùng, và để Hollywood tham gia vào dự án này, phải tìm ra một tiếng nói chung thích hợp để các nhà làm phim Trung Quốc hợp tác và học hỏi từ các đồng nghiệp phương Tây.

Rốt cuộc, một bộ phim phải hay mới bán được. Một chủ ngân hàng Trung Quốc học ở Mỹ cũng là một khán giả nhiệt thành diễn đạt lưu loát thế này: Nếu ngành công nghiệp điện ảnh Trung Quốc muốn cạnh tranh ở tầm quốc tế, thì các nhà làm phim Trung Quốc nên bắt đầu sản xuất các phim về điều quan trọng với Trung Quốc. Để bán được phim, họ phải tìm ra cách gói những câu chuyện như thế thành phim, và đem trình cho thế giới.