Thuật ngữ #StayWoke đã tồn tại bấy lâu nay — từ bài hát Master Teacher của Erykah Badu năm 2008, đến sự tàn bạo của cảnh sát đã khiến Trayvon Martin năm 2012, và Michael Brown năm 2014, mất mạng. Thuật ngữ này, khi được sử dụng một cách thích hợp và không mang tính đùa cợt, biểu tượng cho sự ám ảnh có ích, đặc biệt là đối với các vấn đề liên quan đến sắc tộc, xã hội và công lý chính trị.

Đề cập đến nhiều bất công xã hội, anime đã trở thành một trong những hạ tầng truyền thông lớn nhất để nâng cao nhận thức đối với các vấn đề xã hội

Từ đó ý tưởng lưu hành thuật ngữ “thức tỉnh” này đã phát triển để soi rõ nạn phân biệt chủng tộc và phát triển mạnh mẽ thành tiếng nói cho một phong trào Dân quyền hiện đại. Theo Urban Dictionary, “being woke” (: thức tỉnh) có nghĩa là xã hội cần phải “nhận thức rõ hơn về các vấn đề hiện tại” và trong “môi trường chính trị liên quan đến toàn bộ cơ cấu dân số và lập trường kinh tế-xã hội”.

Việc thức tỉnh đã thay đổi quan điểm của thế hệ này về các vấn đề xã hội và đã chạm đến rất nhiều góc cạnh của xã hội hiện đại. Các chương trình chính thống trên các kênh lớn, như ABC, CBS hoặc NBC, không phải là chương trình truyền hình duy nhất để giới thiệu khái niệm “thức tỉnh”. Hoạt hình Nhật Bản cũng đang bắt đầu phong trào xã hội này và tạo ra các phim xoay quanh những chủ đề gây tranh cãi đó.

Những người yêu thích hoạt hình Nhật Bản (anime), trong vài năm qua, đã cùng nhau tham gia các cộng đồng yêu thích phim hoạt hình và hoạt động vì công bằng xã hội. Các tổ chức phi lợi nhuận, như Anime For Humanity và Woke Weebs, tổ chức các sự kiện và thảo luận về các vấn đề khác nhau liên quan đến phân biệt giới tính, phân biệt chủng tộc, phân biệt người khuyết tật thể chất và tinh thần thông qua phim hoạt hình.

Lil Slugger, kẻ giết người hàng loạt tính tình trẻ con dùng gậy bóng chày ám ảnh cư dân Tokyo trong Paranoia Agent, là lời nhắc nhở về tội phạm bạo lực vị thành niên ngày càng tăng trong giai đoạn 1999-2000

Các nhóm người hâm mộ anime đã “thức tỉnh” này phát triển thành các tổ chức cộng đồng để giúp người hâm mộ, các nhà lãnh đạo cộng đồng và các chuyên gia trong ngành gặp gỡ, kết nối và hợp tác.

Được tạo ra để khiến weebs — viết tắt của từ tiếng lóng “weeaboo” chỉ người không phải là người Nhật thích văn hóa Nhật Bản — cùng nhau thảo luận về văn hóa đại chúng và cộng đồng người hâm mộ thông qua một lăng kính giao thoa và dung hợp làm nổi bật những sáng kiến “thức tỉnh” này.

Anime For Humanity thừa nhận rằng các nhân vật hoạt hình thường có bệnh tâm lý, chẳng hạn như chứng ngủ rũ, tự kỷ, rối loạn hậu sang chấn tinh thần, trầm cảm, lo âu và nhiều dạng bệnh tâm thần khác. Nhưng những nhân vật này cũng không phải là cừu đen.

Họ thường là nhân vật chính và là nhân vật đáng yêu nhất đối với người hâm mộ. Điều này tạo ra một môi trường an toàn cho những ai phải đối phó với những khó khăn như vậy và khiến họ không cảm thấy khuyết tật của mình là gánh nặng làm họ trống rỗng, cô đơn và bị tẩy chay.

Durarara là một phim hoạt hình nổi tiếng nói về bất công xã hội và cách giải quyết

Anime For Humanity cũng khởi xướng những cuộc trò chuyện, mở ra các kênh đối thoại và bình thường hóa người bệnh tâm thần trong cộng đồng. Tổ chức này khao khát “làm được nhiều hơn là chỉ nâng cao nhận thức về sức khỏe tâm thần.” Tổ chức này cũng cố gắng cho thấy rằng “Phim hoạt hình cho chúng ta cơ hội để khiến mọi người đi từ im lặng đến trung thực, từ cô lập đến cộng đồng, từ nỗi đau đến hy vọng và giúp đỡ.”

Hàng loạt phim hoạt hình, như Death Note, Durarara, Aggretsuko, Paranoia Agent và nhiều phim khác, có cốt truyện tập trung vào các vấn đề xã hội như vậy để khơi gợi tranh cãi bằng cách miêu tả những chủ đề nhạy cảm như thế. Những phim hoạt hình “thức tỉnh” này là để gợi lên những cảm xúc mạnh mẽ trong mỗi cá nhân từ đó tạo ra quyết tâm chủ động để làm một việc gì đó thay vì chỉ ngồi yên bên lề.

Death Note tập trung vào công bằng xã hội thông qua việc sử dụng cuốn sổ tay thần bí. Phim hoạt hình này xoay quanh câu chuyện về mục tiêu cải tổ thế giới của một chàng trai trẻ thông qua danh sách nhân vật bị sát hại được viết bên trong cuốn sổ tay của anh.

Death Note là một trong những phim hoạt hình Nhật Bản nổi tiếng nhất tập trung vào việc sửa đổi một thế giới bất công bằng việc tạo ra một danh sách tiêu diệt những người có tên trong cuốn sổ của Light

Cuốn sổ không giống như những thứ thường có trong balô đi học bởi nó cho phép chàng trai trẻ, Light, giết bất cứ ai có tên trong đó. Vì vậy, Light quyết định sử dụng cuốn sổ này để chống lại sự bất công và tiêu diệt tội phạm giết người. Sức mạnh của cậu tự phát triển và Light bắt đầu tuyên án tử hình đối với những kẻ phạm tội nhẹ hơn.

Ban đầu, những người ủng hộ Light xem cuốn sổ tay của cậu là một hình thức công lý báo thù, giống như câu nói “nợ máu phải trả bằng máu” . Công lý có giới hạn của nó, giống như mọi thứ trong xã hội. Nếu mọi người nhớ đến “nợ máu phải trả bằng máu”, thì hầu như cũng nhớ đến quan điểm Gandhi: “Nợ mắt trả bằng mắt khiến cho cả thế giới mù lòa.”

Death Note muốn cho chúng ta thấy rằng công lý là một công cụ chỉ được sử dụng bởi chính quyền để giữ trật tự trị an. Điều này chứng tỏ rằng công bằng xã hội không phải là xóa bỏ hoàn toàn vấn đề mà là thay đổi suy nghĩ của con người để thay đổi văn hóa của xã hội đó.

Các chủng tộc khác nhau không xuất hiện nhiều trong anime Nhật Bản này bởi vì Nhật Bản là một quốc gia thuần chủng quá mức, nhưng một số phim, như Durarara, rập khuôn về chủng tộc và sắc tộc khác.

Simon Brezhntaij trong phim hoạt hình Durarara

Một ví dụ cho việc phim làm biến dạng sắc tộc là sự ra mắt của Samia “Simon” Brezhnev, một người Nga gốc Mỹ-Phi. Gốc rễ của anh ở Liên Xô, và không nhiều di sản Phi được phản ánh trong tính cách của anh. Anh là một người theo chủ nghĩa hòa bình mạnh mẽ và khỏe mạnh.

Simon dành rất nhiều thời gian cố gắng kéo khách hàng đến nhà hàng mà anh và đối tác kinh doanh của anh, Denis, sở hữu. Anh đứng phát tờ rơi, nhưng hầu hết các nhân vật đều thấy đe dọa và sợ hãi vóc dáng cao lớn, lù lù và giọng nói bùng nổ, cường điệu của anh. Khắc họa một người Mỹ-Phi như này thể hiện sự biến dạng nặng nề so với thực tế và duy trì sự kỳ thị đối với các nhóm thiểu số.

Phim của Netflix Aggretsuko gần đây tập trung vào một số vấn đề xã hội, như nạn phân biệt giới tính tại nơi làm việc và việc tìm kiếm vị trí của mình trong xã hội. Phim kể về cuộc đời của Retsuko, một kế toán viên sợ xã hội, giải tỏa cuộc sống công việc bằng cách uống bia, hát karaoke những bài hát thể loại death metal và chê bai sự ngu dốt và giả tạo của đồng nghiệp.

Aggretsuko kể về cuộc đời của Retsuko, một kế toán viên sợ xã hội

Retsuko là một con gấu trúc đỏ nhân hóa một con người 25 tuổi, làm việc trong bộ phận kế toán của một công ty thương mại Nhật Bản. Cuộc sống về đêm của cô giúp cô trút bỏ nỗi thất vọng triền miên mà cô phải đối mặt hàng ngày từ cấp trên khó tính và đồng nghiệp khó chịu.

Mặc dù là một trong những nhân viên siêng năng nhất văn phòng, sự nhút nhát và khiêm tốn của cô thường khiến cô bị đồng nghiệp lợi dụng. Việc trút giận chỉ diễn ra trong tâm trí cô, nhưng nó cho cô một lối thoát để chống lại sự thất vọng của cô đối với một thế giới nơi thứ bậc và diện mạo ngự trị tối cao.

Người hâm mộ anime lấy đoạn trích của các phim này để tạo meme (ảnh chế). Những phim hoạt hình đang trở thành meme để soi sáng khái niệm “thức tỉnh” theo cách hấp dẫn, dễ đọc và dễ tương thích. Chúng được lưu hành trên khắp các mạng xã hội, đặc biệt là Twitter, Reddit và Tumblr.

Một ảnh chế từ anime Death Note, đại ý: Chỉ trích anime hả? Ngươi tên gì?

#StayWoke là bài học giáo dục mà bạn chắc sẽ không tìm thấy trong sách giáo khoa. Đó là một phong trào xoay quanh các vấn đề hiện tại cần được giải quyết và khắc phục. Dành một chút thời gian và rời mắt khỏi màn hình của bạn và xem sự bất bình đẳng đòi hỏi tiếng nói của bạn cần được lắng nghe.