• Cơn cuồng phim tài liệu cuộc đời người nổi tiếng: 'Cột thu lôi' cho dịch vụ phát trực tuyến

Trong số đó — như Tiger King: Murder, Mayhem and Madness và Fyre: The Greatest Party That Never Happened trên Netflix và The Vow trên HBO — nhiều phim đã xuất hiện trong chuyện trò văn hóa mở rộng, khuyến khích các nhà điều hành showbiz tiếp tục thuê nhà làm phim kể những câu chuyện được trực tiếp rút ra từ thực tế.

Đối với dịch vụ phát trực tuyến, phim tài liệu đáp ứng nhu cầu. Netflix đặc biệt thích thu hút thuê bao bằng các tùy chọn từng tháng — để giữ khách ở lại trong cửa hàng, có thể nói vậy. Phim tài liệu vừa tương đối rẻ để làm vừa có phạm vi vô hạn. Đi sâu vào chính trị? Yêu âm nhạc? Hấp dẫn với những câu chuyện tội phạm có thật? Netflix có kho dự trữ thỏa mãn bất kỳ sở thích nào. (Đặc biệt là tội phạm thực sự… hiếm có tháng nào trôi qua mà không có một phim bộ giết người phi hư cấu mới có mặt trên dịch vụ này.)

Nhưng số lượng và chất lượng hiếm khi đi đôi với nhau. Xét bất kỳ năm nào, phim tài liệu hay nhất đến từ các nghệ sĩ, nhà thám hiểm và nhà báo ngoan cường, những người đôi khi đã dành phần lớn thập kỷ để quay phim đối tượng của họ, chờ đợi một câu chuyện hoặc một nắm bắt phát triển. Trong khi đó, các dịch vụ phát trực tuyến như Netflix và HBO công bố và sản xuất ngày càng nhiều dự án phim tài liệu từ báo chí ngày nay… hoặc từ các chủ đề thịnh hành của Twitter.

The Last Cruise của HBO, kể về con tàu trải qua cuộc khủng hoảng quốc tế khi bị cách ly trong những ngày đầu của đại dịch

Một số dự án tài liệu này rất gai góc, chẳng hạn The Crime of the Century gần đây của HBO, về nguồn gốc gây sốc của đại dịch nghiện chất dạng thuốc phiện ở Mỹ hoặc In the Same Breath của HBO, về phản ứng ban đầu của người Trung Quốc và người Mỹ đối với COVID-19. Một số tác phẩm khá nghệ thuật, như The Last Cruise của HBO, kể về con tàu trải qua cuộc khủng hoảng quốc tế khi bị cách ly trong những ngày đầu của đại dịch. Một số có cả hai, như Operation Varsity Blues: The College Admissions Scandal của Netflix, có những màn kịch đời thường hấp dẫn về chuyện chạy trường cho con của một số người nổi tiếng giàu có.

Nhưng năm 2021 cũng chứng kiến ​​sự thất vọng về phim tài liệu, chẳng hạn Q: Into the Storm, phim bộ ngắn tập của HBO hứa hẹn sẽ đi sâu vào nguồn gốc và bí mật của những người theo thuyết âm mưu QAnon, nhưng cuối cùng không mang đến cho những độc giả chú ý tin tức hàng ngày này biết được thêm gì ngoài những cái họ đã biết. Tương tự, WeWork: Or the Making and Breaking of a $ 47 Billion Unicorn của Hulu có một số cảnh hậu trường mở rộng tầm mắt về một công ty nổi tiếng một thời rất nóng, nhưng kết thúc với rất nhiều điều chưa được giải quyết.

Operation Varsity Blues: The College Admissions Scandal của Netflix có những màn kịch đời thường hấp dẫn về chuyện chạy trường cho con của một số người nổi tiếng giàu có

Các nhà sản xuất và đạo diễn các phim tài liệu này muốn tung tác phẩm của họ ra thị trường khi công chúng vẫn đang quan tâm đến chủ đề này là chuyện hợp lý. (Và công bằng mà nói, WeWork, mặc dù thiếu sót, vẫn mang tính giải trí và khai sáng.) Nhưng cả hai phim có thể sẽ hay hơn nếu được sản xuất trong vài năm tới, có một góc nhìn hiệu quả nào đó.

Đó là lý do tại sao khó mà nồng nhiệt với một số bộ phim tài liệu được bàn tán xôn xao nhất đã được công bố cho năm 2021. Netflix được cho là sẽ có một bộ phim về các vụ tai nạn của Boeing 737 trong năm 2018 và 2019. Một công ty sản xuất độc lập đã công bố một bộ phim gần hoàn thành về cuộc họp báo Four Seasons Total Landscaping của Rudy Giuliani từ tháng 11 năm ngoái. Những phim này có thể sẽ rất xuất sắc. Nhưng sự tồn tại của chúng cho thấy một thiên kiến đáng sợ gần đây trong kinh doanh phim tài liệu.

Attica của nhà làm phim tài liệu kỳ cựu Stanley Nelson về cuộc bạo động trong nhà tù Attica năm 1971

Ngay cả khi ở mức tốt nhất, những bộ phim này cũng khó có thể toàn diện như, chẳng hạn bộ phim sắp ra mắt của nhà làm phim tài liệu kỳ cựu Stanley Nelson về cuộc bạo động trong nhà tù Attica năm 1971. Với các tác phẩm tài liệu trước đây của Nelson như The Murder of Emmett Till và The Black Panthers: Vanguard of the Revolution, Attica của ông (chưa có ngày công chiếu) chắc chắn sẽ cân nhắc những câu hỏi đúng thời điểm về phân biệt chủng tộc và hệ thống tư pháp hình sự, nhưng trong bối cảnh của một tin tức đã 50 năm tuổi đã có thời gian để lắng đọng và tiết lộ những ý nghĩa sâu sắc hơn của nó.

Có lẽ thực ra vấn đề ở đây là phân loại. “Phim tài liệu” là một thể loại rộng, bao gồm mọi thứ, từ những chân dung đầy tâm trạng về cuộc sống hàng ngày của Billie Eilish đến những tham luận trừu tượng, nhiều phần về chủ nghĩa thực dân. Phim bộ tài liệu đại chúng nhất của Netflix bao gồm đủ thứ từ các chương trình thiên nhiên đến những câu chuyện thể thao của đấu thủ dưới cơ, du lịch ẩm thực đến các tài liệu về cơ bản là podcast có hình ảnh. Và không muốn quá tiêu cực ở đây, nhưng thành thật mà nói, đối với nhiều người xem, “phim tài liệu” đôi khi đáng ngờ, thường là lan man hoang tưởng dài lê thê mà họ xem trên YouTube.

Billie Eilish: The World’s A Little Blurry của Apple TV Plus

Toàn bộ những điều đó là một cách để nói rằng trong thời đại phát trực tuyến, uy tín của thuật ngữ “phim tài liệu” đang phai nhạt. Có sự khác biệt rõ ràng giữa một bộ phim được xây dựng cẩn thận như Boys State của Apple TV Plus, xem xét điểm mạnh và điểm yếu của nền dân chủ Mỹ thông qua trải nghiệm của nhiều thanh thiếu niên Texas khác nhau trong hội trại hằng năm dành cho các nhà khoa học chính trị mới chớm nở, và phim tài liệu dài một giờ đồng hồ được làm vội của Discovery GameStop: The Wall Street Hijack, được công bố vào cuối tháng 3 khi vụ đụng độ giữa những khách hàng Robinhood và các loại quỹ đầu cơ được đưa tin, sau đó ra mắt ở Anh vào đầu tháng 4 năm 2021. Nhưng khác biệt đó ngày càng trở nên khó nhận ra qua bất kỳ miêu tả tóm tắt hoặc nhãn hiệu nào.

Vậy chúng ta có thể gọi làn sóng phim tài liệu mới này là gì, biến những tít tin từ năm ngoái (hoặc thậm chí tháng trước) thành nội dung? Chà, thế còn “tin tức” thì sao? “Bản tin đặc biệt” của thời xưa là thứ mà rất nhiều phim và loạt phim này giống nhất, thời các đài ABC, NBC hoặc CBS sẽ dành hơn một tiếng đồng hồ khung giờ vàng để cho khán giả xem một số câu chuyện được nói đến nhiều, bất kể nghiêm túc hay giật gân, được đào sâu hơn.

Phim tài liệu dài một giờ đồng hồ được làm vội của Discovery GameStop: The Wall Street Hijack

Như thường lệ, các phương pháp phân phối loại hình truyền thông mới hơn cuối cùng cũng xoay quanh việc đóng gói lại và làm mới lại những ý tưởng đã có từ lâu. Cũng như vậy mà các video âm nhạc của MTV trở thành “hình ảnh trực quan” của YouTube, và người dùng TikTok kiếm tiền bằng cách sáng tạo lại triệt để phim hài có kịch bản. Và đó là cách những câu chuyện từng là những phân đoạn ngắn gọn trên các tạp chí mạng hàng tuần trở thành phim bộ năm tập có mặt trong danh sách Top 10 được xem nhiều nhất của Netflix suốt một tháng.

Phải nói rõ là không có gì trong chuyện này vốn dĩ là xấu. Thời đại thay đổi, thị hiếu thay đổi và phương tiện truyền thông cũng thay đổi Nói một điều tích cực về những gì đang xảy ra thì là, thành công bất ngờ của phim tài liệu trong thời đại phát trực tuyến cho thấy rằng là một xã hội, chúng ta vẫn rất thèm thông tin — kể cả khi chúng ta không còn hứng thú với việc mua một tờ báo hay đọc một cuốn sách. Và thực sự là những người sành phim tài liệu đã được phục vụ tốt trong thời đại hiện nay. Có thể những phim tài liệu yêu thích của chúng ta không nhận được sự chú ý bằng các chương trình về kẻ giết người hàng loạt và các sự kiện thời sự, nhưng các dịch vụ phát trực tuyến đang vung tiền vào các nhà làm phim giỏi nhất thể loại này, lẫn những tay dở.

Boys State của Apple TV Plus

Tuy nhiên, thật khó chịu khi thấy người ta san bằng khác biệt giữa các thể loại phụ của phim tài liệu. Thật tuyệt khi có nhiều người hơn bao giờ hết dành một phần thời gian giải trí của mình cho phim phi hư cấu. Nhưng thật đáng tiếc nếu một số bộ phim quan trọng nhất của chúng ta về lịch sử và văn hóa lại lại chỉ trở thành một thứ gì khác làm nền để vừa xem vừa trong khi gấp quần áo.