Trong khi phần còn lại của Hollywood dành 10 tháng qua lo lắng về tình trạng của nhiều thứ thực sự đáng để tâm — phim bom tấn, phim tâm lý kinh phí tầm trung hướng tới người trưởng thành, phim thiếu nhi, phim hài màn ảnh rộng, nói trắng ra là toàn bộ hoạt động sản xuất và phát hành phim — thì ngành công nghiệp kinh dị nấp trong một góc ghê rợn đằng kia, lo chuyện làm ăn máu me của mình. Một công việc làm ăn đang bùng nổ.

Ethan Hawke (đeo mặt nạ) và Mason Thames trong The Black Phone, do Scott Derrickson đạo diễn

Những câu chuyện thành công phòng vé lớn nhất năm nay — kiểu câu chuyện từ-đâu-chui-ra làm rung chuyển nền tảng trí tuệ tập thể về ngành điện ảnh — hầu như chỉ thuộc về phim kinh dị. The Black Phone được sản xuất với kinh phí chỉ 16 triệu USD, nhưng đã thu về 160 triệu USD trên toàn thế giới. Barbarian thậm chí chi phí còn thấp hơn, 4 triệu USD, và nhờ truyền miệng ầm ầm không-tin-thì-xem-đi, bộ phim vượt lên nhịp điệu phòng vé điển hình và thoăn thoắt kiếm được ít nhất gấp 10 lần kinh phí sản xuất. Bộ phim ly kỳ ghê rợn kinh phí 17 triệu USD Smile, trước được định là phát trực tuyến rồi Paramount Pictures quyết định xoay sang chiếu rạp, lấy 100 triệu USD không đổ giọt mồ hôi nào — và trong cái chớp mắt của khoảng thời gian mà một phim kinh phí siêu khủng như Bullet Train của Brad Pitt cần để đạt được cột mốc tương tự.

Và chưa hết đâu: Còn có Nope, Bodies Bodies Bodies, The Invitation, bộ đôi phim X và Pearl ra rạp cùng năm của Ti West. Thậm chí còn một phần Scream mới — phát hành hồi tháng 1 trên đỉnh dịch Omicron, khi hầu như không có rạp nào mở cửa — đã thu về 140 triệu USD. Nếu độ lượng thì, phim siêu anh hùng hay nhất năm, The Batman của Matt Reeves, cũng có thể được coi là một phim kinh dị (phim có một tên giết người hàng loạt quái đản, rất nhiều xác chết, nhiều trận mưa tầm tã).

Maria Bakalova trong Bodies Bodies Bodies

Tất cả những bộ phim này ít nhiều cũng đều được giới phê bình yêu thích. Một phim bom tấn ngớ ngẩn kinh phí lớn lấp kín ghế cho dịp công chiếu cuối tuần là một chuyện, khán giả rời khỏi rạp mà thấy họ đã có khoảng thời gian thực sự vui vẻ và không chỉ đơn giản là hoàn thành nghĩa vụ xem liền mạch vũ trụ điện ảnh lại là chuyện hoàn toàn khác. Chẳng hạn, tác giả không thể nhớ lại lần cuối cùng mình có nụ cười toe toét đến ngu ngốc như khi xem Barbarian của Zach Cregger — một chuyến tàu lượn điên rồ mở đầu là câu chuyện kẻ kỳ quái đối đầu nữ chính, nói về một người phụ nữ xua đuổi một kẻ tâm thần hấp dẫn, rồi trở thành phim kinh dị về ngôi nhà ma ám trước khi chuyển thành phim hoàn toàn mới khác ít nhất ba lần nữa. Tính gây sốc nói chung cũng có giá trị.

Vậy: Liệu kinh dị có cứu được ngành chiếu bóng trong giờ phút tuyệt vọng nhất không? Không hẳn vậy. Mặc dù có thể dễ dàng nói phim kinh dị là những người hùng mà Hollywood cần, sự thật đáng sợ là năm nào cũng là năm thuận lợi cho dòng kinh dị. Đây là một thể loại luôn hoạt động ổn định, ngay cả khi nó luôn bị coi thường. Sự khác biệt duy nhất bây giờ là phải đợi đến khi cả ngành công nghiệp điện ảnh sụp đổ — đại dịch, chiến tranh phát trực tuyến, các hãng phim ỡm ờ với việc tạo ra bất cứ thứ gì không dựa trên tài sản trí tuệ có thể biến thành chuỗi phim — mới nhận ra thực tế đó.

Caitlin Stasey trong Smile

Kinh dị lâu đời như lịch sử của chính điện ảnh. Georges Méliès, một trong những cha đẻ của thứ chúng ta coi là điện ảnh, đã làm một số ít phim kinh dị bắt đầu với The House of the Devil năm 1896, phim kinh dị đầu tiên được biết đến. Tuy nhiên, từ lâu thể loại này hầu như đã được coi là một ngành tai tiếng. Với những trường hợp ngoại lệ đáng chú ý thường rộ lên cách nhau hàng thập kỷ — The Exorcist năm 1973, The Sixth Sense năm 1999, Get Out năm 2017 — phim kinh dị không đạt được sự tôn trọng đáng trao giải thưởng, và thường được coi là những tác phẩm lặt vặt rẻ tiền, xem một lần rồi quên, tồn tại để làm thỏa mãn đám thanh niên buồn chán cho đến khi thị hiếu của họ đủ trưởng thành để trân trọng điện ảnh “đích thực”.

Giữa những đỉnh cao và đáy vực nhếch nhác của thời đại phim rẻ tiền những năm 70 và 80 — chưa kể thời kỳ bùng nổ trốn thuế đồng thời diễn ra ở Canada* — phim kinh dị cũng có thể coi như phim khiêu dâm, cầm dao thay vì vung vẩy nguy hiểm các vật thể giống bộ phận sinh dục. (Sự đối lập này cũng là chủ đề xuyên suốt của phim X ăn khách bất ngờ năm nay, khéo léo hòa trộn thể loại kinh dị và khiêu dâm thành một câu chuyện máu me về cơn phẫn nộ văn hóa.)

Amber Midthunder trong Prey

Nhưng bất chấp sự coi thường từ lâu đối với thể loại này, chúng ta không mấy che giấu là mình thích phim kinh dị. Đã luôn như thế. Ngay cả những người xem phim bình thường nhất cũng có thể dễ dàng điểm danh nửa tá phim kinh dị nằm trong số những phim hay nhất từng được làm. Psycho. Alien. Night of the Living Dead. Rosemary’s Baby. Carrie. The Shining.

Lý do khiến phim kinh dị luôn ăn khách là nửa rõ ràng, nửa gây tò mò. Có cảm giác hồi hộp dễ chịu khi đối mặt với điều chưa biết từ một khoảng cách an toàn. Có sự kích thích khi xem các nhân vật, hầu như luôn là những kẻ ngớ ngẩn trẻ tuổi và chẳng có thôi thúc gì, bị chặt chém dường như vì những vi phạm đạo đức của họ. Có vui thú khi một phần não của bạn cảnh báo bạn đừng nhìn vào màn hình, đồng thời các bộ phận khác của cơ thể — tim đập nhanh, mạch leo thang — lại kéo bạn theo hướng ngược lại.

Ngoài ra còn có một nghịch lý nguy hiểm giả mạo: Chúng ta có xu hướng hướng về những trò giải trí khắc họa những sự kiện tồi tệ hơn những gì đang diễn ra bên ngoài cửa sổ. Khi thế giới thực đang hỗn loạn, có một sự thoải mái khác biệt được tìm thấy trong khả năng kiểm soát những gì chúng ta thưởng thức trên màn hình cá nhân.

Georgina Campbell trong Barbarian

Kinh dị cũng là một trong những thể loại tiến bộ, với các phim hoạt động như những con ngựa thành Troy điện ảnh. Các nhà làm phim đã sử dụng vỏ bọc kinh dị để đưa vào các luận thuyết về chủng tộc (Get Out), chủ nghĩa tiêu dùng (Dawn of the Dead), chứng hoang tưởng chính trị (The Mist), chủ nghĩa môi trường (The Host), sự tan rã của gia đình hiện đại (Sinister), chủ nghĩa phát xít Mỹ đang lên (loạt phim The Purge), vân vân. Làn sóng mới của các nhà làm phim Bản địa Canada đặc biệt rất thạo tìm ra những cách khéo léo để nói về chủ nghĩa thực dân thông qua phim kinh dị, gồm cả Jeff Barnaby quá cố, đã làm phim ly kỳ zombie Blood Quantum rất nên xem.

Một số người hành nghề điện ảnh giỏi nhất đã bắt đầu hoặc tiếp tục làm việc trong không gian kinh dị: Alfred Hitchcock, Roman Polanski, John Carpenter, David Cronenberg, Sam Raimi, Guillermo del Toro, Jennifer Kent, Kiyoshi Kurosawa, Claire Denis, Park Chan Wook. Các màn diễn xuất rung chuyển đến từ các phim kinh dị chỉ trong vài năm qua — Toni Collette trong Hereditary, Lupita Nyong’o trong Us, Annabelle Wallis trong Malignant, Florence Pugh trong Midsommar, Mia Goth trong Pearl, Vincent Lindon trong Titane — sánh ngang với mọi phim tâm lý được Oscar chứng nhận.

Bộ đôi phim X và Pearl ra rạp cùng năm của Ti West

Nhưng quan trọng nhất, ít nhất là trong thời buổi bây giờ, phim kinh dị đưa khán giả ra khỏi nhà và đến rạp. Chúng là một dòng sản phẩm đáng tin cậy, thường xanh — nếu chúng ta phải đơn giản hóa mọi thứ xuống tầm chủ nghĩa tiêu thụ thô bỉ (và những ngày này chúng ta thực sự làm như vậy) — để duy trì môi trường rạp chiếu cần mọi sự ổn định có thể có được. Tất nhiên, phim kinh dị làm ăn tốt trong mùa lễ hội Ma — doanh thu phòng vé cuối tháng 10 đứng đầu là Halloween Ends, theo sát là Smile, Barbarian và sau đó là Terrifier 2, một phim máu me tung tóe kinh phí siêu nhỏ đã bùng nổ nhờ có tin khán giả gặp hoảng loạn giữa buổi chiếu. Nhưng phim kinh dị cũng thu hút không kém khán giả trong những ngày giữa tháng 1 hoặc cuối tháng 8. Chúng là những máy hét với sức mạnh công nghiệp hoạt động suốt mùa.

Hồi năm 2015, tác giả đã có một cuộc trò chuyện như tiên tri với nhà sản xuất Jason Blum (Paranormal Activity), mới bắt đầu thành danh bằng cách thu hút những tên tuổi lớn vào các bộ phim kinh dị kinh phí thấp của mình — ý tưởng của anh là các nhà làm phim và diễn viên sẽ chọn quyền năng sáng tạo không giới hạn trong một phim kinh dị dù có mức lương thấp ban đầu và cơ hội chia sẻ lợi nhuận khi các phim bùng nổ bất ngờ. Vào thời điểm đó, Blum chỉ ra rằng phim kinh dị vẫn đang ruồng bỏ danh tiếng do mô hình tài chính mà anh đang cố gắng đảo ngược.

Phim kinh dị làm ăn tốt trong mùa lễ hội Ma — doanh thu phòng vé cuối tháng 10 đứng đầu là Halloween Ends

“Phim kinh phí thấp không phải là lĩnh vực kinh doanh thu hút. Có ý kiến cho rằng bạn càng thành công thì phim càng đắt tiền,” Blum nói với tác giả vào thời điểm đó. “Đó là một điều tự ứng nghiệm — khi các nhà sản xuất thành công, họ sẽ sản xuất phim kinh phí lớn. Và nếu họ sản xuất phim kinh phí thấp, thì là họ nghĩ lại.”

Ngày nay, Blum là một trong những nhà sản xuất siêu sao tài năng của Hollywood, với công ty sản xuất Blumhouse của anh thu về khoảng 5 tỉ USD ở phòng vé toàn cầu tính tới nay — gồm cả The Black Phone mùa xuân vừa qua.

Khi mùa phim hè năm nay phải đối mặt với màn ba khô hạn — số phim ra rạp ít hơn năm 2019 33% — phim nào đã giải cứu các chủ rạp và khán giả? Đó là Jaws của Steven Spielberg phát hành lại ngoài rạp, bộ phim đã kiếm được 5,6 triệu USD ấn tượng trong thời gian hồi sinh ngắn ngủi này mặc dù có thể được xem thoải mái ở nhà và tuổi đời đã 47 năm.

Disney+ cũng tham gia cuộc chơi bằng cách sản xuất phần tiếp theo muộn mấy thập kỷ của phim hài kinh dị dành cho trẻ em Hocus Pocus

Chắc chắn, có rất nhiều phim kinh dị tồi tệ góp phần tạo nên tiếng xấu cho thể loại này – ngay cả trong năm nay, chúng ta đã chứng kiến vô số sự lãng phí thời gian và nối dài chuỗi phim cẩu thả (có ai còn nhớ đã có một bộ phim Texas Chainsaw Massacre mới ra mắt vào tháng 2, hay một phim Jeepers Creepers mới được ném cho khán giả vào tháng 9 không?). Đó là mặt trái của trò chơi kinh dị: Phim được sản xuất giản đơn và quảng bá còn đơn giản hơn. Đó là lý do thể loại này lại là nền tảng của các cuộc chiến phát trực tuyến hiện nay — còn cách nào dễ dàng thu hút thuê bao mới hơn bằng cách lấp đầy thị trường với những bộ phim kinh dị, ngay cả khi chất lượng chỉ làng nhàng? Phim Texas Chainsaw mới đó là một xuất phẩm của Netflix, Hulu đã làm một Hellraiser mới và thậm chí Disney+ cũng tham gia cuộc chơi bằng cách sản xuất phần tiếp theo muộn mấy thập kỷ của phim hài kinh dị dành cho trẻ em Hocus Pocus.

Thậm chí còn có một nền tảng phát trực tuyến cực kỳ thành công, Shudder, không làm gì khác ngoài phim kinh dị – đã âm thầm sản xuất, mua bản quyền và phân phối những bộ phim kinh dị độc lập từ nước ngoài hay nhất bây giờ, gồm cả loạt phim V/H/S, Mad God, Saloum, Hellbender và The Sadness. (Có thể viết thành luận văn về những điều ly kỳ, và thường là rất ghê rợn, đang diễn ra trong thế giới kinh dị ngoài Hollywood, bao gồm sự bùng nổ hiện nay của phim Indonesia với Impetigore, The Queen of Black Magic and May the Devil Take You.)

M3GAN, phim về một con búp bê robot kỳ quái trở nên ác độc

Tháng trước, đạo diễn James Cameron đã tung teaser mới cho Avatar: The Way of the Water, ra mắt ngày 16 tháng 12 và được coi là bộ phim được mong đợi nhất năm — bom tấn thực sự sẽ cứu vãn năm kinh hoàng của Hollywood. Nhưng trailer thực sự khiến Internet thích thú là của M3GAN, phim về một con búp bê robot kỳ quái trở nên ác độc. Phim này ra mắt ngày 6 tháng 1 năm 2023, phim phát hành rộng rãi duy nhất trong tuần đó. Người viết sẽ háo hức chờ đợi trận chiến Na’vi đấu M3GAN đẫm máu sắp diễn ra.



*Trong thời kỳ này, chính phủ liên bang cho phép các nhà đầu tư khấu trừ 100% khoản đầu tư vào phim truyện Canada từ thu nhập chịu thuế của họ. Kết quả là có số lượng lớn phim hạng B được sản xuất ở Canda trong những năm đó.