“Tôi thực sự không có nhiều hy vọng chúng tôi sẽ được tham gia, vì vậy tôi khá bất ngờ,” nhà làm phim 55 tuổi nói.

Vương Binh (phía trước, thứ tư bên trái) cùng đoàn phim Thanh xuân tại Liên hoan phim Cannes 2023

“Tôi hơi bối rối với bao nhiêu là ý nghĩ. Bởi vì tôi coi đây thực sự là một bộ phim nhỏ. Tất cả những phim còn lại đều là phim bom tấn kinh phí khổng lồ, có dàn sao lớn, có vẻ như vậy!”

Khi nói “tất cả phim còn lại”, ý anh đề cập đến hầu hết các ứng cử viên khác — những phim như phim chính kịch lịch sử Firebrand về Henry VIII với Jude Law và Alicia Vikander, hoặc May December của Todd Haynes với Julianne Moore và Natalie Portman — sẽ tranh giải thưởng hàng đầu danh giá, Cành Cọ Vàng của Cannes.

Thực ra không có bất kỳ “bom tấn” nào trong cuộc tranh tài, nhưng đặt kề bên cái nhìn thấu đáo của Vương Binh về lực lượng lao động của nhà máy may mặc ở thành phố Zhili, thuộc tỉnh Chiết Giang của Trung Quốc, thì những phim khác hẳn có vẻ như vậy.

Vương Binh bắt đầu làm phim năm 2014; kể từ đó, anh đã phát hành bảy phim, bao gồm câu chuyện về người nhập cư ở miền đông Trung Quốc Bitter Money (2016) và bộ phim tài liệu lịch sử dài 8 tiếng Dead Souls (2018).

Quay kiểu “bật-tắt” cho đến năm 2019, trong thời gian đó anh đã ghi hình hơn 2.600 giờ tư liệu, Thanh xuân sôi nổi tích cực khi so với phần lớn tác phẩm của anh, dài ba tiếng rưỡi.

Lấy bối cảnh trong nhiều công xưởng nhỏ khác nhau, nơi những người độ tuổi 20 làm việc cật lực với những ca làm việc không ngừng nghỉ, máy quay của Vương Binh bình thản quan sát tính chất mệt mỏi, không khoan nhượng của công việc này.

Có vẻ lý do làm phim của anh là kinh tế xã hội. Trong 30 năm qua, Vương Binh đã chứng kiến những người dân từ vùng nông thôn Trung Quốc đổ về các trung tâm công nghiệp để tìm việc làm. “Vậy là quá đủ lý do để bắt đầu nắm bắt thế giới đó,” anh nói.

Nhưng chỉ khi đến thăm thành phố Zhili, cách Thượng Hải khoảng 240 km, anh mới tìm thấy bối cảnh của mình.

Một cảnh trong phim tài liệu Thanh xuân do Vương Binh đạo diễn

“Hầu hết những nơi tôi có thể đến để cố gắng quay phim những dân số trôi nổi này, làm việc trong các trung tâm công nghiệp, tôi sẽ không thể tiếp cận hoặc thậm chí không được phép, bởi vì chúng là những nhà máy rộng lớn, được quản lý và giám sát chặt chẽ.”

Mặc dù được phép quay những không gian làm việc chật chội khắp thành phố Zhili — tương đương một tổ ong, anh nói — chuyện không hề dễ dàng chút nào.

“Toàn là máy móc nối đuôi nhau, lối đi lại chật hẹp. Bạn không thể di chuyển, trong khi trong hầu hết các bộ phim khác của tôi, tôi thường chuyển động tự do rất nhiều.

“Trong trường hợp này, tôi cảm thấy quá ngột ngạt, vướng víu và tù túng. Di chuyển sang trái hoặc sang phải một phân, bạn chạm vào bàn làm việc, bàn hoặc máy móc. Phải mất ba bốn tháng tôi mới bắt đầu cảm thấy ít nhiều thoải mái trong môi trường đó.”

Vương Binh nói rằng quay Thanh xuân là một thử thách, với điều kiện chật chội trong các nhà máy của thành phố Zhili

Ngay cả khi đó, anh vẫn phải chịu đựng tiếng máy móc ồn ào và tiếng nhạc ầm ĩ.

Bằng cách nào đó, thông qua tất cả những điều này, Vương Binh đã khám phá câu chuyện con người đằng sau những con ong thợ. Ngay từ sớm, chúng ta gặp Shengnan, 19 tuổi, đang mang thai với bạn trai Zu Guo. Trước cái việc sắp có một vụ phá thai, sếp của Shengnan dường như quan tâm hoàn thành chỉ tiêu công việc hơn là thủ tục y tế khẩn cấp.

Sau đó, một trong những người quản lý đã hét vào mặt công nhân rằng “con nít mẫu giáo làm việc còn tốt hơn” khi phát hiện có sự không nhất quán trong số lượng quần áo vô tận được sản xuất.

“Thật tàn bạo,” Vương Binh thừa nhận, “và tôi e rằng trong xã hội Trung Quốc, khá nhiều người có thái độ đó.”

Vương Binh xoay xở để nắm bắt được tình bạn thân thiết giữa các công nhân sản xuất trong Thanh xuân

Bộ phim chứa đựng những khoảnh khắc nhẹ nhàng, đặc biệt là cảnh tranh giành thức ăn khiến bánh văng tung tóe trên mặt những người công nhân, và Vương Binh đã tài tình nắm bắt có sự tồn tại của tình bạn thân thiết.

“Tôi thực sự cảm thấy những người này rất tốt với nhau,” anh nói. “Nhưng đồng thời, bạn có thể nói họ là công cụ của xã hội. Tôi không thể nói chính xác là công cụ của ai. Nhưng đó là những điều tôi rất hiếm khi thảo luận với họ. Vì thật ra tôi không muốn xen vào.

“Tôi cảm thấy hơi xấu hổ [và] tồi tệ khi can thiệp và thảo luận về cuộc sống của họ với họ. Vì vậy, 99 phần trăm thời gian, tôi hài lòng. Tôi chỉ muốn đứng đó, đứng sang một bên, nắm bắt và không hỏi những câu hỏi đó.”

Liệu điều đó có làm hài lòng tất cả người xem hay không thì còn phải chờ mới biết. Như bài bình phim trên Variety đã lưu ý, “cách tiếp cận hoàn toàn không can thiệp của Vương Binh... nghĩa là chúng ta chỉ có một bức tranh không hoàn chỉnh về tình thế lưỡng nan của họ,” lập luận có một sức nặng nào đó đấy chứ.

Trong thời gian quay phim Thanh xuân, Vương Binh cho biết anh tránh hỏi han công nhân quá nhiều, thay vào đó chỉ đứng bên cạnh và quay cuộc sống hàng ngày của họ trong các xưởng may

Nhưng có lẽ như vậy là đòi hỏi quá nhiều nơi những đối tượng thiếu ngủ của anh, làm việc theo ca 15 giờ trước khi lao về những ký túc xá xuống cấp gần đó, đưa ra một phân tích tổng quát về vị trí của họ trong lực lượng lao động khổng lồ của Trung Quốc.

Phần lớn, nhà làm phim tập trung vào những điều vụn vặt trong cuộc sống hàng ngày của họ; những ước mơ rất khiêm tốn của họ, từ việc có con hay mở một xưởng nhỏ của riêng mình.

Không có phán xét nào từ Vương Binh, hay bất kỳ bối cảnh mở rộng cho thấy hàng may mặc này sẽ đến đâu, hoặc đạo đức của những người mua hàng may mặc được sản xuất trong môi trường “công xưởng bóc lột sức lao động” trả công rất thấp.

“Tôi không có bất kỳ định kiến nào,” anh nói. “Tôi không nghĩ theo cách đó. Tôi chỉ thấy rằng đây là một thực tế, hàng trăm ngàn công xưởng nhỏ bé có kích thước ít nhiều giống nhau. Vậy đã đủ khó khăn rồi — nếu thêm định kiến của tôi vào thì còn khó khăn hơn nữa.”

Lấy bối cảnh trong nhiều công xưởng nhỏ khác nhau, nơi những người độ tuổi 20 làm việc cật lực với những ca làm việc không ngừng nghỉ, máy quay của Vương Binh bình thản quan sát tính chất mệt mỏi, không khoan nhượng của công việc này

Bộ phim có thể thực hiện được chính là nhờ công nghệ máy ảnh kỹ thuật số gọn nhẹ, khác xa so với khi anh bắt đầu làm phim tài liệu như bộ phim dài 9 tiếng West of the Tracks năm 2003, nói về sự suy tàn của khu công nghiệp Thiết Tây ở Thẩm Dương.

“Ngày xưa, rất khó đến gần mọi người và quay cận cảnh và thân mật hơn. Nhưng với máy ảnh kỹ thuật số cầm tay, dễ dàng đến gần hơn nhiều. Tôi muốn cho chức năng ghi hình của máy ảnh phát huy hết khả năng của nó.”

Chắc chắn, Thanh xuân duy trì danh tiếng nhà làm phim tài liệu hàng đầu Trung Quốc của Vương Binh, điều mà Liên hoan phim Cannes rõ ràng công nhận. Thậm chí anh còn một bộ phim tài liệu dài một giờ khác, Man in Black, về nhà soạn nhạc 86 tuổi người Trung Quốc Vương Tây Lân, mà anh cảm thấy thoải mái hơn khi Cannes chọn.

“Tôi cảm thấy phù hợp hơn nhiều, ít ngạc nhiên hơn và dẫu sao cũng phù hợp hơn khi Man in Black được chọn cho Suất chiếu Đặc biệt, không tranh giải” anh khiêm tốn nói. “Cảm thấy vậy là hợp lý.”

Một cảnh trong Man in Black phim tài liệu về nhà soạn nhạc 86 tuổi người Trung Quốc Vương Tây Lân do Vương Binh đạo diễn. Trong Cách mạng Văn hóa, ông đã phải chịu đựng sự ngược đãi, đánh đập, bỏ tù và tra tấn, là lý do khiến Vương Binh quay đối tượng của mình hoàn toàn khỏa thân

Vừa là tác phẩm nghệ thuật trình diễn, vừa là nghiên cứu nhân vật, Man in Black được quay năm 2022 tại một nhà hát vắng vẻ ở Paris khi nhà soạn nhạc vừa biểu diễn vừa nói về cuộc đời mình.

Trong Cách mạng Văn hóa, ông đã phải chịu đựng sự ngược đãi, đánh đập, bỏ tù và tra tấn, là lý do khiến Vương Binh quay đối tượng của mình hoàn toàn khỏa thân.

Anh nói: “Người đàn ông này, trong sự nghiệp, cả cuộc đời mình, là mục tiêu của sự căm ghét và chỉ trích và cách họ trừng phạt thể xác ông vì quan điểm của ông.

“Những dấu vết đau khổ mà ông đã trải qua hiện lên trên cơ thể ông. Những vết sẹo có thể nhìn thấy được và đó là điều tôi muốn mọi người nhìn thấy.”

Vương Binh và nhà soạn nhạc Vương Tây Lân tại Cannes 2023 cho buổi ra mắt phim

Đó là một hình ảnh táo bạo, có phần điển hình trong tác phẩm của Vương Binh.