The Revenant không đơn độc về mặt này. Thật vậy, hơn nửa phim được đề cử Oscar năm nay được chuyển thể từ tiểu thuyết ‘nghiêm túc’ - những tác phẩm đi sâu vào phê bình xã hội, chỉ trích chính trị hoặc khai thác thân phận con người.

Cảnh trong phim Coming Home (2014) của Trương Nghệ Mưu,
chuyển thể tiểu thuyết Lục phạm yên thức chí của Nghiêm Ca Linh

Khi so sánh thì Trung Quốc chỉ có một ít phim phát hành năm nay dựa trên tiểu thuyết ‘nghiêm túc’ - sự tiếp tục của một xu hướng chỉ có tăng lên trong những năm gần đây.

Ví dụ, năm ngoái thì không có phim Trung Quốc nào ra rạp được chuyển thể từ tiểu thuyết ‘nghiêm túc’, trong khi đến bảy phim như thế ra rạp ở Mỹ.

Khoảng cách này dường như phản ánh một sự khác biệt đáng kể giữa nhà làm phim Trung Quốc và Mỹ. Khơi lên câu hỏi: các tiểu thuyết nghiêm túc nói về cái gì khiến nhà làm phim Trung Quốc tránh xa không chuyển thể?

Mục tiêu của việc đưa tác phẩm văn học lên phim vượt xa việc chuyển câu từ thành hình ảnh thị giác, chuyển thể, đặc biệt là những tác phẩm có sức ảnh hưởng, được trông đợi kế thừa và thể hiện tinh thần của nguyên tác. Song, chính tinh thần nguyên tác đặt ra thách thức khó khăn nhất và lớn nhất đối với đạo diễn và biên kịch.

Cảnh trong phim Back to 1942

Back to 1942 của đạo diễn Trung Quốc Phùng Tiểu Cương là một trong những chuyển thể từ tiểu thuyết ‘nghiêm túc’ mới nhất ở Trung Quốc, song phim ‘thất thu’ ở phòng vé bởi chỉ mang về 369 triệu nhân dân tệ. Ngược lại, phim thương mại Personal Tailor của ông về nhì với 324 triệu nhân dân tệ tuần công chiếu và cuối cùng mang về xấp xỉ hơn Back to 1942 200 triệu nhân dân tệ.

Phùng Tiểu Cương nhiều lần nói rằng Back to 1942, chuyển thể tiểu thuyết cùng tên của Lưu Chấn Vân, khó làm phim hơn nhiều so với những phim thuần giải trí chẳng hạn như If You Are the One hoặc Personal Tailor.

Một yếu tố khác là sự gia tăng của Super IP – văn học trực tuyến được nhiều người yêu thích được xem là chín muồi để được chuyển thành loạt phim nhiều phần có thể bao gồm nhiều phương tiện truyền thông. Kể từ khi nhiều Super IP này đến cùng lực lượng người hâm mộ, sự nổi tiếng đó có thể giúp lôi kéo các nhà đầu tư và tạo điều kiện thuận lợi cho việc tiếp thị, cũng như bảo đảm doanh thu phòng vé cao. Khi nói đến sự lựa chọn giữa chuyển thể một tác phẩm văn học ‘nghiêm túc’ với một tác phẩm phổ biến theo đúng nghĩa, lựa chọn có lợi hơn đương nhiên là tác phẩm phổ biến.

Trong quá khứ, các đạo diễn Trung Quốc, đặc biệt là các đạo diễn thế hệ thứ năm, thường lấy cảm hứng từ những tác phẩm văn học ‘nghiêm túc’ để cho ra đời kiệt tác của họ. Ví dụ như, Red Sorghum / Cao lương đỏ, được chuyển thể từ tiểu thuyết cùng tên của nhà văn Mạc Ngôn đoạt giải Nobel, có thể được xem là một phim kinh điển của Trương Nghệ Mưu.

Cảnh trong phim Cao lương đỏ

Thập niên 1980 là ‘thời kỳ hoàng kim’ của tiểu thuyết ‘nghiêm túc’ ở Trung Quốc vì nhiều người tìm đọc hoặc viết những tác phẩm như thế, kết quả là gia tăng sự lưu hành của tạp chí văn học. Thế nhưng, với sự phát triển của Internet thì mọi thứ đã thay đổi. Ngày nay, chỉ một vài tạp chí văn học lâu đời vẫn có số lượng phát hành khoảng hàng chục nghìn, trong khi hầu hết văn học mạng chạm ngưỡng vài trăm.

Mất đi lượng độc giả khổng lồ gây khó khăn cho các nhà làm phim trong việc chọn tiểu thuyết ‘nghiêm túc’ cho phim chuyển thể của họ.