Đoàn kết với sinh viên, hơn 10 triệu công nhân bước vào cuộc biểu tình lớn nhất nước Pháp từng thấy. Tổng thống Charles De Gaulle rời đất nước trước khi quay về giải tán quốc hội và kêu gọi các cuộc bầu cử mới. Với nhiều sinh viên, cuộc sống không còn như trước nữa. “Nếu không có năm 1968 đó, tôi đã trở thành giáo viên tiếng Latinh,” Temime nói. “Việc học của tôi gần như bị bỏ dở sau khi tôi quá hư đốn ở rào chắn chống lại chính phủ Pháp. Vậy nên tôi phải thay đổi. Tôi đã trở thành một con người khác.”

Sau đó bà làm việc cho tạp chí Elle của Pháp, rồi làm thiết kế trang phục. 53 năm sau cuộc cách mạng, Temime đã thiết kế trang phục cho loạt phim Harry Potter, các phim James Bond, và giờ là Black Widow. “Tôi vẫn là một người theo cánh tả, dĩ nhiên,” bà nói, “nhưng tôi sẽ không ném đá nữa. Tôi làm việc cho Marvel.”

Black Widow đưa ra câu chuyện xuất thân siêu anh hùng của Natasha Romanoff, Black Widow, do Scarlett Johansson thủ vai. Đây cũng là phim về một nhóm người từng theo Xô viết, gia đình điệp viên mà Romanoff lớn lên cùng, cố gắng hiểu và đánh đấm để đi qua di sản phức tạp của quê nhà đã biến mất của họ.

Nhân vật của Rachel Weisz — người mẹ cai quản gia đình điệp viên mà bản thân lớn lên trong một trường đào tạo điệp viên Xô viết — là một người Xô viết thực thụ đã sống sót sau khi đất nước sụp đổ

Temime thuộc vào làn sóng những nhà thiết kế trang phục phương Tây đầu tiên thực sự cố gắng hiểu những ước mơ và phong cách độc đáo của người dân hậu Xô viết. Những nỗ lực của bà nằm trong bối cảnh giả tưởng của một phim siêu anh hùng chứ không như của Suzie Harman trong The Death of Stalin hay của Odile Dicks-Mireaux trong Chernobyl, những không kém phần suy ngẫm.

Những thế hệ trước đã mường tượng thế giới Xô viết xám xịt và vô hồn. Doctor Zhivago cho thấy một Đế quốc Nga trước cách mạng giàu sang nơi mà tường trong mọi căn hộ như mượn từ nhà của gia tộc Romanov. Rồi cách mạng nổ ra và mọi bức tường được thiết kế tinh xảo không hiểu sao ngay lập tức phai màu. Bất chợt cả màn hình xám xịt.

“Xã hội Xô viết là một xã hội bàn tay ta làm nên tất cả,” Iuliia Papushina, phó giáo sư tại Trường Kinh tế Cao cấp ở Perm, Nga, nói. Bà nghiên cứu lịch sử thời trang Xô viết và ngán ngẩm với phần lớn quần áo trong phim Mỹ về Chiến tranh Lạnh lấy bối cảnh Liên bang Xô viết. Có sẵn quần áo trong các cửa hàng và một hệ thống thời trang tập trung lớn lẽ ra sẽ thiết kế chúng, nhưng trên thực tế, rất ít trong số hàng nghìn mẫu thiết kế mà họ đưa ra hằng năm được đưa vào sản xuất. Giám đốc các nhà máy trang phục thường ưu ái những mẫu đơn giản và vải rẻ tiền hơn để đảm bảo họ đạt định mức sản xuất. Chính phủ cũng biết rõ cần kỹ năng để thay đổi quần áo được sản xuất kém chất lượng đại trà này.

[Nhân vật của Weisz] là một người đã tin — bạn có thể thấy điều đó trong mắt cô ấy, trong tính cách cô ấy, trong cách cô ăn mặc — cô ấy thực sự tin vào lý tưởng

“Tôi từng học may vá ở trường,” Olga Gurova, phó giáo sư tại Đại học Aalborg Đan Mạch, lớn lên ở Siberia và nghiên cứu hệ thống thời trang Xô viết, nói. “Văn hóa Xô viết là về cách tạo ra một thứ, cách trang trí, cách cho nó tính cá nhân, cách tùy chỉnh thứ đó, cách khiến nó độc đáo hơn chút,” bà nói. “Mọi người thử đủ cách để khiến họ trông hợp mốt hơn.” Tạp chí thời trang Xô viết thường in các mẫu dệt kim để người đọc có thể dùng lại sợi từ đồ dệt kim lỗi thời của họ để làm ra cái gì mới và hay ho hơn.

Nhưng khi Liên Xô tan rã, hệ thống thời trang kế hoạch hóa tập trung của họ cũng vậy. “Những tạp chí mới xuất hiện, như Cosmopolitan, miêu tả một cuộc sống hào nhoáng,” Gurova nói, “nhưng cuộc sống ngoài đời thực không hào nhoáng.” Với quần áo sản xuất đại trà từ Thổ Nhĩ Kỳ và Trung Quốc tràn ngập thị trường Nga, công dân Xô viết ngày trước phải định hình lại mối quan hệ của họ với quần áo. “Mọi người quen với ý nghĩ là quần áo đến từ nước ngoài chất lượng tốt hơn. Đây là mô hình trong đầu người dân Xô viết,” Gurova nói. “Nó sụp đổ khi mọi người thực sự đối diện với sự thật là quần áo này sẽ rơi rụng ngay lập tức.”

Temime nhìn nhân vật của Rachel Weisz — người mẹ cai quản gia đình điệp viên mà bản thân lớn lên trong một trường đào tạo điệp viên Xô viết — là một người Xô viết thực thụ đã sống sót sau khi đất nước sụp đổ. Cách bà làm trang phục cho Weisz lấy cảm hứng xa từ trang phục trong La Chinoise, phim khám phá chủ nghĩa Mao Trạch Đông trong chính trị sinh viên những năm 60 của Jean-Luc Godard. Godard không phải là nguồn ảnh hưởng duy nhất khi Temime làm trang phục cho nhân vật với cuộc sống bán nghỉ hưu bên công việc lâp trình điều kiện tâm lý cho lợn này. “Tôi nghĩ tới một poster lao động Cách mạng Nga ngày trước,” bà nói.

Nhân vật Tướng Dreykov của Ray Winstone mặc bộ đồ thể thao đắt tiền và đồng hồ xịn khi đến đón Natasha Romanoff hồi bé và gia đình cô ở Cuba năm 1995

“[Nhân vật của Weisz] là một người đã tin — bạn có thể thấy điều đó trong mắt cô ấy, trong tính cách cô ấy, trong cách cô ăn mặc — cô ấy thực sự tin vào lý tưởng. Cô ấy đã lớn lên với niềm tin là mình sẽ cứu Liên Xô.” Rồi Liên Xô không còn nữa, và cô ấy phải tìm cách sống mà không có lý tưởng dẫn đường.

Không phải ai cũng ở trong ảo tưởng đó. Khi Black Widow sắp bắt đầu, nhân vật Tướng Dreykov của Ray Winstone mặc bộ đồ thể thao đắt tiền và đồng hồ xịn khi đến đón Natasha Romanoff hồi bé và gia đình cô ở Cuba năm 1995, sau khi họ phải chạy trốn từ Ohio vì bị lật tẩy thân phận điệp viên. “Tôi muốn ông ta trông rõ là nhà giàu mới nổi,” Temime nói. “Trong suy nghĩ của tôi, điều đầu tiên ông ta làm là đốt bộ đồng phục và mua thứ gì đó khiến ông trông giống như thành viên của một câu lạc bộ du thuyền hàng hải rất sang trọng.” Hiệu ứng bộ đồ lòe loẹt mới của ông ta, như sự xa hoa vụng về của những tay tài phiệt lên nắm quyền ở Nga những năm 90, là để phỉ nhổ vào nỗ lực của những người lý tưởng chân chính, như nhân vật của Weisz.

“Đây là điều tôi muốn có cho hình ảnh đầu tiên của Dreykov,” Temime nói, “để cho thấy tất cả đều là nhảm nhí. Mọi đau khổ đó thực ra chẳng đạt được gì.” Rồi chúng ta thấy Dreykov 21 năm sau. Giờ là nhân vật phản diện trọng tâm, ông ta mặc bộ vest ba mảnh và áo sơ mi tối màu không cài cúc cổ. “Gã này cực kỳ muốn thành một trong những người vĩ đại, một tổng thống, và theo cách sau bàn giấy, thì là vậy,” Temime nói, “Nhưng chiếc áo sơ mi đen có nghĩa là hắn chưa tới tầm đó. Hắn vẫn còn hơi giang hồ.”

Trong số trang phục điệp viên, David Harbour (giữa) trông thực tế hơn — hay ít nhất nhàu nhĩ hơn — một chút

Cấu trúc chính trị giản đơn nhất trong Black Widow là nhân vật Red Guardian của David Harbour. “Khi tôi thiết kế trang phục cho anh ấy, dĩ nhiên tôi muốn kiểu bắt chước của Captain America. Nhưng không phải là vì nhân vật này thảm hại, mà vì tôi nghĩ Liên bang Xô viết chắc phải có vải hay chất liệu không tốt cho lắm, hay phải nhìn trông rẻ tiền hơn tí. Không rẻ đâu — tin tôi đi, không rẻ đâu — nhưng rẻ hơn của Captain America một tí. Nó như phiên bản Captain America nhạt màu, làm bằng tay. Đó là tinh thần của bộ trang phục.”

Nếu điều đó nghe vương vấn hùng biện Chiến tranh Lạnh, Temime cho phép có ý nghĩa gì đó ở đây. “Marvel là sản phẩm của Mỹ,” bà nói. “Nó là một quan điểm Mỹ về Liên bang Xô viết.” Và nếu Black Widow không hẳn là miêu tả bao quát về người dân hậu Xô viết, thì siêu anh hùng hậu Xô viết chính xác là gì chứ? “Hơi ngộ nghĩnh,” bà nói, “nhưng mang tính biểu tượng rất cao.”

Nhưng ngay cả phân tích sắc bén của Temime cũng đi tới một trong những điểm mù còn lại của phim Mỹ đương đại lấy bối cảnh Xô viết và thế giới hậu Xô viết. “Mọi phần của không gian hậu Xô viết được coi là không gian chính trị đơn thuần,” Michael Idov, biên kịch và đạo diễn phim Nga, từng là Tổng biên tập GQ Nga, và viết cho tạp chí này, nói. “Vì trong mắt nước Mỹ và Hollywood, gắn với Moscow và liên kết với Putin là những điều định nghĩa chất Nga. Không có am hiểu thực sự rằng có một danh tính Nga không hề ràng buộc về địa lý với Nga, mà là một danh tính văn hóa Nga. Và chúng tôi, những người Mỹ gốc Nga, chưa làm đủ để yêu cầu điều đó.”

Robin Williams (trái) và Maria Conchita Alonso trong Moscow on the Hudson năm 1984, một dấu ấn cho thiết kế trang phục Nga

Ghi chép thế kỷ 20 của Hollywood có ít nhất một điểm sáng về mặt này. Phim tâm lý-hài có Robin Williams đóng chính Moscow on the Hudson là phim Mỹ về Chiến tranh Lạnh người dân hậu Xô viết thường nhắc đến vì đã làm đúng, hay ít sai nhất, về thực tế cuộc sống của họ. Có đóng góp của nhà thiết kế trang phục hai lần đoạt Oscar Albert Wolsky, có cha mẹ đã rời Liên Xô vào đầu những năm 30, khi việc ra vào đất nước chưa bị hạn chế. “Trong những năm 30, cha tôi sẽ đi đi về về thăm gia đình ở Moscow,” nhà thiết kế 90 tuổi nói, “không phải chuyện gì to tát.” Cuối thập kỷ 50, Wolsky tự mình tới Liên Xô. “Trời có tuyết,” ông nhớ lại, “đẹp sững sờ.”

Nhưng ông không chỉ dựa vào trí nhớ khi thiết kế trang phục cho phần Xô viết trong Moscow on the Hudson. Ông đắm mình trong nghiên cứu, tham khảo các thư viện thiết kế, và sử dụng nhiều chất liệu có tính liên hệ nhất có thể. Luận cứ trọng tâm của ông, mà nhiều thế hệ thiết kế trang phục Mỹ đã bỏ qua, là người Xô viết là những cá nhân và họ ăn mặc như thế. “Tôi không bao giờ nghĩ đó sẽ toàn quần áo xám,” ông nói. “Điều bạn tìm kiếm là cảm nhận những con người này là ai. Đó là điều tạo khác biệt. Nếu họ đang mặc áo len, có lẽ nó được đan tay. Thế nên trông nó như vậy.”

Làn sóng mới những nhà thiết kế trang phục làm việc trên phim điện ảnh và truyền hình lấy bối cảnh Xô viết và hậu Xô viết đã thấm nhuần hiểu biết đó. “Mỗi nhân vật chúng tôi làm chắc chắn có cách ăn mặc riêng,” Suzie Harman, thiết kế Trang phục phim The Death of Stalin, nói, “và không chỉ nhân vật chính. Là mọi nhân vật.” Một phần đây là kết quả của việc xem ảnh cách ăn mặc của người Xô viết — thực sự nhìn thấy, chứ không phải tưởng tượng một thế giới kia xa lạ. “Chúng tôi tìm thấy liên hệ với lính Hồng quân đứng nói chuyện và hút thuốc và chỉ là những chàng trai,” Harman nói, “họ kéo chỗ rộng thùng thình của áo trùm hông ra sau lưng, nên nhìn trông như xếp nếp và đằng trước thì gọn gàng đẹp đẽ.”

Một yếu tố lớn trong thành công của Chernobyl là phim được quay ở Lithuania, nơi ký ức với phong cách Xô viết vẫn còn

Bà nói đạo diễn Armando Ianucci thích những ngôi làng thợ may Potemkin và đã đưa chúng vào phim. Đồng nghiệp của Harman Odile Dicks-Mireaux có bước nhảy xa hơn vào tính chân thực trong công việc cho Chernobyl của HBO. “Tôi chân thành nghĩ Chernobyl là phim thay đổi tất cả và ném 30 năm phim lấy bối cảnh Nga trước đó vào dĩ vãng vì quá nửa vời,” Idov nói. Dicks-Mireaux nói, một yếu tố lớn trong thành công của bộ phim là việc họ quay ở Lithuania, nơi ký ức với phong cách Xô viết vẫn còn. “Có chất mạnh bạo trong một số thứ, nhưng hơi có chút vụng về,” bà nói về phong cách bà khám phá cho khán giả mới. “Có một vẻ cuốn hút kỳ lạ. Tôi không thể giải thích được, nhưng là vậy.”

Và tuy Black Widow có thể là một trong những hình ảnh trang phục lớn nhất cho phong cách hậu Xô viết, bộ phim vẫn thuộc vào một vũ trụ điện ảnh được điều tiết cẩn thận. “Tôi đã cố đưa chủ nghĩa hiện thực vào trong Marvel,” Temime nói, “nhiều nhất có thể.” Black Widow chỉ ra giới hạn của thể loại này khi Natasha Romanoff xem Moonraker, bộ phim trong đó James Bond và Jaws, sát nhân răng thép, đánh nhau trên một trạm vũ trụ. Nhưng, ở cấp độ cảm xúc, khoảnh khắc làm cách mạng của Temime giúp bà hiểu rằng các nhân vật trong Black Widow không chỉ là nạn nhân tàn dư lịch sử. Họ là những người đã chiến đấu cho một giấc mơ, cuốn vào một giấc mơ khác, và bị tổn thương trong quá trình.

Từ trái qua: Scarlett Johansson, đạo diễn Cate Shortland, Florence Pugh, và David Harbour trên trường quay Black Widow

“Ý tưởng lớn đằng sau bộ phim là vậy,” bà nói, “biến họ thành những con người.”