• Ai hưởng lợi từ sự bùng nổ phim bộ siêu ngắn Trung Quốc?

Hồi đầu năm nay lúc Yang Xing lướt xem các phim bộ siêu ngắn thì một cốt truyện khiến cô sững sờ: một cô gái tái sinh để trả thù người chị đã đánh cắp điểm thi đại học của mình.

Được tạo ra để lan truyền nhanh, phim bộ siêu ngắn sống nhờ tốc độ. Từ năm 2021 đến năm 2025, khoảng 150.000 phim bộ siêu ngắn đã được phát hành khắp Trung Quốc, khiến việc theo dõi ai sở hữu bản quyền gần như là bất khả thi

Cốt truyện này trùng khớp từng chi tiết với một trong những tiểu thuyết mạng đầu tay của cô. Trong thoáng chốc Yang Xing nghĩ rằng cuối cùng mình đã gặp may và câu chuyện của cô đã được chuyển thể lên màn ảnh.

“Sau khi xem vài tập, tôi biết bộ phim đã sử dụng cả đoạn văn từ tiểu thuyết của mình,” nữ giảng viên đại học 28 tuổi đến từ thành phố Tây An, tây bắc Trung Quốc, nói với Sixth Tone.

Khi gọi cho biên tập viên, ảo tưởng sụp đổ: không có giấy phép, không ghi tên, không thù lao — chỉ có lợi nhuận rơi vào tay người khác.

Theo lời khuyên của biên tập viên, Yang Xing bắt đầu thu thập bằng chứng. Cô lập một bảng so sánh từng đoạn trong tiểu thuyết của mình với ảnh chụp màn hình từ phim, khớp từng câu thoại. Hồ sơ này được gửi đến hãng sản xuất.

Cảnh hậu trường phim bộ siêu ngắn lấy bối cảnh tại Dương Châu, tỉnh Giang Tô, ngày 3 tháng 9 năm 2024

Cuối cùng, hãng phim đề nghị một khoản thanh toán nhỏ cho phim bộ siêu ngắn đó, chỉ bằng một phần nhỏ so với mức phổ biến trực tuyến mang lại. Nhưng họ chưa bao giờ thừa nhận đã sao chép tác phẩm của cô. “Nếu họ thực sự cho rằng không đạo văn,” cô nói, “thì tại sao lại đề nghị bồi thường?”

Khắp Trung Quốc, các tiểu thuyết mạng như của Yang Xing đang bị khai thác để nuôi dưỡng một ngành công nghiệp phim bộ siêu ngắn đang bùng nổ trị giá hàng tỉ đôla. Những phim bộ nhiều tập ngắn, ngân sách thấp này được quay trong vài ngày và phát hành hàng loạt, tràn ngập các nền tảng trước khi cơ quan quản lý kịp phản ứng.

Được tạo ra để lan truyền nhanh, phim bộ siêu ngắn sống nhờ tốc độ. Hàng trăm hãng phim nhỏ chạy đua nhau tung ra các tựa mới, thường xuyên tái chế cốt truyện tiểu thuyết mạng để bám xu hướng. Từ năm 2021 đến năm 2025, khoảng 150.000 phim bộ siêu ngắn đã được phát hành khắp Trung Quốc, khiến việc theo dõi ai sở hữu bản quyền gần như là bất khả thi.

Triển lãm phim điện ảnh và chương trình truyền hình chuyển thể từ tiểu thuyết trực tuyến tại một thư viện ở Đông Quan, tỉnh Quảng Đông, miền nam Trung Quốc, ngày 22 tháng 4 năm 2023

Khi một câu chuyện sao chép bị phát hiện, thường thì đã có hàng triệu lượt xem và tiền vào quá nhiều tài khoản khác nhau. Việc khiếu nại có thể mất hàng tháng để xác minh, trong khi các hãng phim giải thể và tái lập nhanh hơn phản ứng của cơ quan quản lý. Và đối với hầu hết tác giả, số tiền nhận được chẳng là bao.

Một cuốn tiểu thuyết ngắn khoảng 10.000 chữ tiếng Trung có thể chỉ kiếm được 3.000 nhân dân tệ (420 đôla Mỹ) tiền bồi thường, Yang Xing nói. “Nếu đưa vụ kiện ra tòa, quá trình có thể kéo dài gần hai năm,” cô nói thêm, yêu cầu một bút danh để tránh xung đột với công việc đại học của mình. “Hầu hết các nhà văn bỏ cuộc từ lâu.”

Giữa nhiều tranh chấp nổi cộm, cơ quan quản lý và nền tảng đang chạy đua để bắt kịp. Một số trang tiểu thuyết đã xây dựng các công cụ báo cáo đạo văn kết hợp quét bằng AI với đánh giá của khán giả, trong khi những trang khác thử nghiệm sàn giao dịch bản quyền liên kết trực tiếp các tác giả với hãng phim. Trên Zhihu, nền tảng hỏi đáp hàng đầu với cộng đồng tiểu thuyết đang phát triển, một thị trường mới hiện cho phép tiểu thuyết mạng được chuyển thể hợp pháp thành phim bộ siêu ngắn.

Buổi diễn tập cho một phim bộ siêu ngắn tại Hoành Điếm ngày 15 tháng 1 năm 2025

Người trong ngành gọi những nỗ lực này là xử lý quá hạn, một dấu hiệu cho thấy thị trường có thể đang trưởng thành dưới áp lực. Nhưng đối với những tác giả như Yang Xing, quyền chính danh lẫn thu nhập đều mất cả vào cùng một hệ thống, quyền sở hữu lời văn của họ vẫn ngoài tầm với.

Sao chép, kiếm lời

Kể từ đầu những năm 2000, tiểu thuyết mạng dài kỳ đã thổi bùng việc đọc sách trực tuyến ở Trung Quốc, thu hút lượng lớn độc giả đến các nền tảng như Jinjiang và Tomato Novel nhờ cốt truyện nhịp nhanh và cách kể chuyện giàu cảm xúc.

Với Yang Xing, chúng mang lại một nghề nghiệp thứ hai. Viết lách bắt đầu là sở thích trong thời gian học cao học, giờ đây hầu như mỗi tối sau giờ giảng cô bắt đầu viết truyện, xây dựng một công việc phụ ổn định với hơn 100 tựa sách được đăng trên các nền tảng tiểu thuyết lớn của Trung Quốc.

Nhưng với việc các hãng phim đang chạy đua để nuôi dưỡng cơn sốt phim bộ siêu ngắn, mọi tiểu thuyết mạng mới đều vào tầm ngắm.

Bức ảnh không đề ngày tháng này cho thấy trường quay một phim bộ siêu ngắn tại Trung tâm Video ngắn Quốc tế Thượng Hải

Zhu Guli, giám đốc nội dung tại một hãng chế tác phim bộ siêu ngắn, ước tính ít nhất 70% phim siêu ngắn vay mượn trực tiếp từ tiểu thuyết mạng. “Chúng mang đến cốt truyện có sẵn và lượng người hâm mộ trung thành,” anh nói. “Với nhà sản xuất, đó là một nguồn cung dồi dào các câu chuyện có thể chuyển thể, đã được thị trường kiểm chứng.”

Và khi các tác giả nhận ra câu chuyện của họ đã bị sao chép, phim bộ vi phạm bản quyền đó thường đã lan truyền rồi. Hầu hết các tác giả chỉ phát hiện ra một cách tình cờ, tự mình bắt gặp hoặc được bạn bè nhận ra cốt truyện của họ báo tin.

“Trường hợp tệ nhất là hồi đầu năm nay,” Yang Xing nói. “Tôi phải đối phó với bốn công ty phim bộ siêu ngắn khác nhau cùng một lúc, mỗi công ty sử dụng các phần trong tác phẩm của tôi mà không xin phép.”

Một phim bộ 45 tập lấy câu chuyện về “người em tái sinh” của cô đạt “chỉ số nhiệt” 14 triệu — thước đo được sử dụng để đánh giá mức độ lan truyền trên các nền tảng Trung Quốc. Một người bạn trong ngành nói với cô rằng lượng người xem cỡ này có khả năng mang lại doanh thu hàng triệu nhân dân tệ.

Với việc các hãng phim đang chạy đua để nuôi dưỡng cơn sốt phim bộ siêu ngắn, mọi tiểu thuyết mạng mới đều vào tầm ngắm. Ước tính ít nhất 70% phim bộ siêu ngắn vay mượn trực tiếp từ tiểu thuyết mạng

“Khi chỉ số nhiệt vượt 10 triệu, phim được xem là bom tấn,” Yang Xing nói. “Họ kiếm được hàng triệu từ thứ tôi tạo ra.”

Khi Yang Xing đối chất với hãng phim, họ đề nghị cô chỉ 5.000 nhân dân tệ (703 đôla Mỹ), một cái gọi là “hợp đồng bổ sung” được đóng khung như một sự đảm bảo lợi nhuận sau khi cô gửi cho họ bảng đối chiếu từng câu bị sao chép.

Cuối cùng, cô nhận được tổng cộng 39.000 nhân dân tệ, một nửa trong số đó thuộc về nền tảng xuất bản. “Đó là một ngoại lệ,” cô nói. “Thông thường, các tác giả như tôi nhận được khoảng 3.000 nhân dân tệ, trong khi các phim ngắn dựa trên câu chuyện của chúng tôi có thể kiếm gấp trăm lần con số đó.”

Tính toán lợi nhuận của phim bộ siêu ngắn là mơ hồ. Các hãng phim thường tái đầu tư 80 đến 85% doanh thu để mua lưu lượng truy cập và khả năng hiển thị trên nhiều nền tảng, nhằm thăng hạng thuật toán và thu hút người xem mới.

Phim được xem là bom tấn khi “chỉ số nhiệt” vượt 10 triệu

Những ông lớn — như Hongguo, một nền tảng được chủ sở hữu TikTok là ByteDance hậu thuẫn — có thể tràn ngập các nguồn cấp dữ liệu bằng nội dung miễn phí, tận dụng quy mô và khả năng tiếp xúc thay vì doanh số để chiếm lĩnh sự chú ý.

Điều khoản in chữ nhỏ

Vấn đề xảy ra ở cả hai phía: ngay cả các hãng phim lớn cũng đang mất kiểm soát đối với những câu chuyện mà họ mua bản quyền.

Tập đoàn Hoa Sách, một công ty chế tác lớn của Trung Quốc đang mở rộng sang lĩnh vực phim bộ siêu ngắn, gần đây đã mua độc quyền chuyển thể một tiểu thuyết mạng nổi tiếng. Nhưng ngay sau đó, họ phát hiện ra một số phiên bản đạo nhái đã được lưu hành trực tuyến trước khi họ sẵn sàng ra mắt xuất phẩm của mình.

“Quyền độc quyền của chúng tôi trở nên vô nghĩa,” Liu Zifan, trưởng bộ phận phim bộ siêu ngắn tại Hoa Sách, nói tại hội nghị bảo hộ bản quyền vào tháng 8. Mặc dù cuối cùng Hoa Sách thắng kiện, Liu Zifan nói vụ việc kéo dài hơn hai năm vẫn chưa có bồi thường. Bà cho biết thêm rằng thời gian chờ đợi lâu và chi phí pháp lý đã gây áp lực tài chính đáng kể lên công ty.

Trái: Hình ảnh quảng cáo cho phim bộ siêu ngắn Hidden Love for You; phải: Bìa sách tiểu thuyết mạng Hidden Love for You

Vào tháng 7, công ty giải trí hàng đầu Wajijiwa đã gỡ bỏ phim bộ siêu ngắn Hidden Love for You sau tranh chấp bản quyền với nền tảng tiểu thuyết mạng Jinjiang, một trong những nền tảng mà Yang Xing hợp tác.

Jinjiang đã ủy quyền cho Wajijiwa sản xuất phim bộ truyền hình dài tập chuyển thể từ tiểu thuyết gốc Hidden Love, nhưng cho biết thỏa thuận không bao gồm quyền đối với phim bộ siêu ngắn. Sau khi vụ tranh chấp thu hút sự chú ý của công chúng, Wajijiwa đã xin lỗi và gỡ phim bộ siêu ngắn khỏi tất cả các nền tảng.

Khi khuôn khổ pháp lý hiện hành chưa bắt kịp, cả cơ quan quản lý và các nền tảng hiện đang nỗ lực bịt lỗ hổng.

Hiệp hội Bản quyền Trung Quốc đã gọi vấn đề phim bộ siêu ngắn vi phạm bản quyền là một trong những vấn đề nổi cộm của năm 2024, và chiến dịch “Kiếm Mạng 2025” sắp tới do chính phủ hậu thuẫn sẽ ưu tiên cưỡng chế các vi phạm bản quyền phim ngắn, giao nhiệm vụ cho các cơ quan địa phương điều tra các vụ việc nổi cộm.

Một đoàn làm phim bộ siêu ngắn đang quay tại một trường quay ở Thượng Hải vào ngày 10 tháng 10 năm 2025

Trong khi đó, các nền tảng tiểu thuyết như Jinjiang và Tomato Novel đã ra mắt các hệ thống báo cáo đạo văn kết hợp phát hiện bằng AI với đánh giá của khán giả trong nỗ lực bảo vệ tác giả.

Tuy nhiên, với hàng trăm nghìn tác phẩm cần quản lý, hầu hết các nền tảng ưu tiên nguồn lực pháp lý của họ vào các tác phẩm có hiệu suất cao nhất, khiến các nhà văn ít tên tuổi tứ cố vô thân. “Đó là di sản mô hình kinh doanh từ thời kỳ đầu của tiểu thuyết mạng,” Zhu Guli nói.

Khi đội ngũ pháp lý của nền tảng vào cuộc, các hãng chế tác phim bộ siêu ngắn thường phớt lờ, khiến các tác giả chẳng còn cách nào.

“Kế cả kiện ra tòa, vụ việc có thể kéo dài từ sáu tháng đến hai năm, và khoản bồi thường thường là khiêm tốn,” Wang Yu, một luật sư bản quyền tại Công ty Luật Yingke Bắc Kinh ở trung tâm công nghệ phía nam Thâm Quyến, cho biết.

Các diễn viên trẻ đang thảo luận về kịch bản với một đạo diễn phim bộ siêu ngắn

Cô nói thêm, chi phí thấp và lợi nhuận tiềm năng cao từ việc vi phạm trực tuyến khiến một số hãng sẵn sàng mạo hiểm sao chép nội dung bất chấp hậu quả pháp lý — mà thường là tác giả phải chịu thiệt.

Với Yang Xing, thiệt hại ấy đã thành chuyện cá nhân. Một phiên bản phim bộ siêu ngắn trái phép khác của câu chuyện về hai chị em và điểm thi đánh cắp, đã khiến cơ quan chức năng để mắt đến.

Trong tiểu thuyết mạng của Yang Xing, cô em tái sinh với ký ức về việc chị gái phản bội tráo đổi điểm thi. Ở kiếp sống mới, cô trả thù bằng cách tự thú nhận gian lận, buộc cô chị phải đối mặt với hậu quả.

Nhưng bản chuyển thể phim bộ siêu ngắn lại bóp méo cốt truyện, thêm vào cảnh đối đầu công khai với quan chức kỳ thi và biến hành động trả thù cá nhân thành lời chỉ trích hệ thống giáo dục.

Một phim bộ siêu ngắn đang được quay tại Chiết Giang, Trung Quốc, vào ngày 24 tháng 8 năm 2025

Khán giả cáo buộc bộ phim chế nhạo hệ thống giáo dục của Trung Quốc, và các nền tảng nhanh chóng gỡ bỏ nó. Và bởi kịch bản bám sát cốt truyện, nền tảng cũng gỡ bỏ nguyên tác của Yang Xing, xóa đi hàng tháng trời lượng độc giả và cắt vào nguồn thu của cô.

“Thật bực bội,” cô nói. “Họ bóp méo tác phẩm của tôi, và tôi là người phải trả giá.”

Giờ đây, cô chọn làm việc trong hệ thống từng đánh cắp câu chuyện của mình. Cô học cách viết kịch bản phim ngắn, mức thù lao có thể đạt từ 20.000 đến 120.000 nhân dân tệ cho mỗi dự án tùy vào thành công của phim.

Phim bộ nhiều tập ngắn, ngân sách thấp được quay trong vài ngày và phát hành hàng loạt, tràn ngập các nền tảng trước khi cơ quan quản lý kịp phản ứng

Cho đến nay, năm kịch bản nguyên tác của cô đã bị từ chối. “Các nhà sản xuất ngày càng chuộng chuyển thể những câu chuyện từng gây sốt hơn là mạo hiểm với tác phẩm mới,” cô nói. “Cánh cửa cho kịch bản nguyên tác đang thu hẹp lại.”