Trong sự nghiệp làm phim dài hàng thập kỷ của ông, vị đạo diễn hoạt hình quá cố này đã thực hiện một số phim trực quan nhất trong các thể loại khoa học, hài, lãng mạn và kinh dị. Phim của ông hòa lẫn giấc mơ và hiện tại trong khi vẫn mang đến một sự tường thuật xã hội thô ráp về xã hội Nhật Bản, sự tưởng tượng và sáng tạo của chúng ta.

Magnetic Rose (1995)

Kon bắt đầu sự nghiệp với vai trò là một họa sĩ truyện tranh trẻ tham gia cuộc chiến hàng tuần trên tạp chí Shonen. Sau đó một thời gian ngắn, ông được đưa về dưới trướng Mamoru Oshii với vai trò là họa sĩ hoạt hình cho Roujin Z, hợp tác với đạo diễn của Ghost in the Shell trong tác phẩm làm lại truyện tranh Seraphim 266, 613, 336 Wings. Năm 1995, ông có tác phẩm đạo diễn đầu tay khi đạo diễn Akira, thần tượng của Kon, Katsuhiro Otomo, đề nghị ông đạo diễn một phim ngắn trong hợp tuyển Memories của Otomo, Magnetic Rose.

Kể từ đó, Kon làm nên tên tuổi là một đạo diễn hoạt hình và kể chuyện độc đáo, đan kết chủ đề viễn tưởng và thực tại vào câu chuyện tình cảm con người đầy sáng tạo ma thuật. Theo The Guardian, ông muốn mỗi phim của mình khám phá nhiều hiện thực mà con người đang sống và viễn tưởng họ mong có được, và ý tưởng này đã mở rộng quan điểm của ông về học thuyết hoạt hình.

Perfect Blue (1997)

Điều khiến phong cách hoạt hình của ông độc nhất vô nhị là ông đã bắt được những cảm xúc thanh thoát của dòng chảy và những giấc mơ một cách hoàn hảo. Như được giải thích trong Every Frame a Painting, bộ phim nói về cách sử dụng thời gian và không gian của Satoshi Kon, Kon kết hợp những cảnh phim sử dụng sự chuyển tiếp mà trước đó chỉ có thể thấy trong điện ảnh người đóng. Kon đã sử dụng cách của George Ray Hill trong phim chuyển thể Slaughterhouse-Five của Kurt Vonnegut năm 1972 - sử dụng kỹ thuật cắt nối chuyển ảnh, nối tiếp chính xác và xen kẽ hai khoảng thời gian khác biệt để phản chiếu nhau - cũng như sử dụng những sự vật chạy qua để chuyển cảnh, kiểu lùi xa trên màn ảnh nhỏ và những khung hình đen trắng để nhảy cảnh đột ngột.

Kon thể hiện điều này rõ nhất trong phần giới thiệu mở đầu của Paprika, cho thấy con người thứ hai của bác sĩ Chiba, Paprika, từ các bức tranh đến việc mô tả quần áo bằng tranh, sử dụng những khung hình lờ mờ và dựng cảnh (mise-en-scene) và phục trang đến việc chuyển cảnh và trang phục trong những chuyển động phi vật lý bất tận rời rạc. Khi so sánh với phần còn lại của ngành công nghiệp hoạt hình Nhật Bản tại thời điểm đó, tác phẩm của Satoshi Kon thật khác biệt và không giống bất cứ phim nào. Ngay cả ngày nay, không đạo diễn hoạt hình nào kết hợp được kiểu làm phim mềm dẻo và trôi chảy như trong các phim của ông.

Paprika (2006)

Theo đó, Satoshi Kon đã khám phá đề tài siêu thực và cấm kỵ một cách hóm hỉnh đen tối độc đáo. Loạt phim ngắn 13 tập Paranoia Agent phản ánh nỗi sợ hãi và sự kìm nén của xã hội hiện đại Nhật Bản theo cách mà lúc thì nghiêm túc đầy ám ảnh và lúc lại ngốc nghếch đầy quyến rũ. Một tập phim theo chân một ông già, một người đồng tính trung niên và một cô gái trẻ, sau khi gặp nhau trên một diễn đàn thỏa ước tự tử trực tuyến, quyết định tự tử cùng nhau, thất bại một cách hài hước trong mỗi lần thử; trong khi một tập khác về một nhóm các bà nội trợ tìm cách hơn thua trong việc kể các vụ bạo hành gần đây của nhà hàng xóm, kết thúc bằng việc một người về nhà với thân thể đầy vết bầm tím do bị chồng đánh và là câu chuyện hoàn hảo để thỏa mãn những người khác.

Tương tự, phim tình cảm lãng mạn Millennium Actress của ông, theo chân một nữ diễn viên có tuổi nổi tiếng, có nét tương đồng với nữ diễn viên người thật của Tokyo Story, Setsuko Hara, trong khi cố tìm kiếm tình yêu vĩnh cửu một cách đầy ám ảnh, Kon sử dụng chuyển cảnh liên tiếp khi chuyển tiếp các thể loại và bối cảnh trong sự nghiệp diễn xuất của cô, để làm mờ đi thế giới trong các phim này như thể đó chính là ký ức của cô.

Paranoia Agent phản ánh nỗi sợ hãi và sự kìm nén của xã hội hiện đại Nhật Bản

Không giống như nhiều đạo diễn hoạt hình Nhật Bản thế kỷ 21, những người chịu ảnh hưởng nặng nề của một lịch sử phim hoạt hình phong phú được làm nên bởi Osamu Tezuka và Katsuhiro Otomo, Satoshi Kon đã học lịch sử điện ảnh quốc tế và cũng lấy cảm hứng từ các phim người thật. Cuộc sống tăm tối của những cư dân Tokyo trong Paranoia Agent phản ánh sự bí ẩn và sức quyến rũ đầy hài hước đen tối của Twin Peaks và X-Files, trong khi Tokyo Godfathers là một phim tình cảm Giáng sinh vui vẻ - theo tiêu chuẩn của Kon.

Kỹ thuật quay phim trong Perfect Blue, phim ly kỳ-tâm thần về một cựu thần tượng trở thành diễn viên bị ám ảnh bởi cái bóng của chính cô và một người hâm mộ quá khích, gợi nhớ sâu sắc Rear Window của Alfred Hitchcock. Những đoạn phim quay từ các điểm đối lập trong căn hộ của Mima và từ ngoài cửa sổ của cô gợi lên cảm giác quen thuộc về sự quan sát bệnh hoạn khác biệt và hoang tưởng nổi tiếng gắn liền với Hitchcock, như Jeff chứng kiến vụ án xảy ra qua ống kính máy quay từ căn hộ của mình.

Chiyoko nhập nhằng giữa danh phận tưởng tượng của những vai diễn nữ chính của cô trong phim Millennium Actress

Cũng giống như sự ngờ vực của Jeff tăng lên theo nỗi sợ hãi trong xã hội Mỹ tại thời điểm Rear Window ra mắt, các câu chuyện của Satoshi Kon phản ánh thế giới xung quanh ông và là tấm gương độc đáo về những hiện thực thô ráp ảm đạm của Tokyo hiện đại. Danh phận ăn khách trong sự nghiệp thần tượng của Mima và những áp lực mà cô phải gánh chịu trong hành trình khám phá bản thân ngoài danh phận thần tượng phản ánh những kỳ vọng mệt nhoài đặt vào thần tượng biểu diễn trong nền công nghiệp âm nhạc đại chúng Nhật Bản, đặc biệt trong thời kỳ nở rộ nhạc thần tượng thập niên 1990.

Hoàn cảnh sống tàn bạo của ba người vô gia cư, cộng đồng đồng tính, thể hiện khó khăn về tài chính, và bạo lực đối với họ trong Tokyo Godfathers là một phê phán mạnh mẽ về sự thờ ơ và thất vọng xã hội đối với tình trạng vô gia cư và từ chối thân phận đồng tính và văn hóa đồng tính. Lil Slugger, kẻ giết người hàng loạt tính tình trẻ con dùng gậy bóng chày ám ảnh các cư dân Tokyo trong Paranoia Agent, là lời nhắc nhở về tội phạm bạo lực vị thành niên ngày càng tăng trong giai đoạn 1999-2000, trong khi một tập khác về tham nhũng chính trị trong bối cảnh ẩn dụ của một lớp học tiểu học trong cuộc bầu chọn lớp trưởng đã nhắc đến các báo cáo hối lộ của các đảng phái chính trị giai đoạn 1996-2000.

Tokyo Godfathers là một phim tình cảm Giáng sinh vui vẻ - theo tiêu chuẩn của Kon

Dựa trên bối cảnh này, phim của Kon còn là về cách chúng ta sống nhiều cuộc đời. Mỗi nhân vật của ông đều ấâu tranh để chấp nhận con người của mình bởi họ bị giằng xé giữa hình ảnh tưởng tượng về con người họ muốn trở thành và thực tại xung quanh họ. Trong Perfect Blue, Mima muốn sống một cuộc sống bình thường nhưng bị giới hạn bởi những cam kết của cô trong vai trò nhân vật của công chúng, và trong Millennium Actress, Chiyoko nhập nhằng giữa danh phận tưởng tượng của những vai diễn nữ chính của cô trong các phim lãng mạn tìm kiếm tình yêu đã mất của họ với khát vọng của chính cô tìm lại một người đàn ông mà cô đã gặp từ lâu. Bộ ba trong Tokyo Godfathers chăm sóc một em bé sơ sinh bị bỏ rơi để thoát khỏi những vấn đề mà họ từng bỏ chạy, nhưng, một khi họ nhận ra rằng họ không thích hợp để nuôi một đứa trẻ và phải tìm mẹ của nó, cuối cùng họ buộc phải đối mặt với vấn đề và quay lại với quá khứ của họ.

Trong khi việc khám phá danh phận của Paprika gắn liền với tính cách thực sự và công việc của các nhân vật và thế giới tưởng tượng mà họ khám phá, các phần khác nhau của Paranoia Agent có cách kể chuyện hoàn chỉnh hơn về cách thân phận được nhìn nhận trong xã hội Nhật Bản khi Kon sử dụng sự suy nhược và mối đe dọa tiềm ẩn của Lil Slugger làm một giải pháp tăng tiến và ẩn dụ đối với các nghĩa vụ tương phản của mỗi nhân vật. Theo những cách này, mặc dù Satoshi Kon được nhớ đến với khả năng hoạt hình đáng kinh ngạc, chính nghiên cứu mang tính chuyên đề của ông về việc khám phá danh phận của một con người và các mối quan hệ tương phản của chúng ta là điều khiến ông khác biệt với những người kể chuyện bằng hoạt hình khác trong thế kỷ 21.

Tác phẩm hoàn chỉnh cuối cùng của Kon, phim ngắn Good Morning, 2008

Như vậy, không ngạc nhiên khi Satoshi Kon đã ảnh hưởng đến một số đạo diễn thành công nhất của Hollywood hiện đại. Cũng giống như Ghost in the Shell kinh điển đã truyền cảm hứng cho bộ ba Matrix của Wachowski và tương lai của điện ảnh cyberpunk hậu tận thế, Perfect Blue và Paprika cũng ảnh hưởng đến Darren Aronofsky và Christopher Nolan.

Black Swan của Aronofsky và câu chuyện phim về một nghệ sĩ đấu tranh để theo đuổi sự nghiệp khi giữ được cái tâm của mình chịu ảnh hưởng nặng nề bởi sự tha hóa đến điên dại của Mima khi cô theo đuổi sự nghiệp diễn xuất. Nhà làm phim táo bạo này sử dụng những thước phim tương tự Mima bị theo đuổi bởi hình ảnh phản chiếu của cô trong gương và đã có một sự mô phỏng đáng xấu hổ cảnh bồn tắm nổi tiếng trong A Requiem for a Dream. Christopher Nolan đã đạo diễn Inception bốn năm sau khi câu chuyện về một thám tử giấc mơ du hành trong tiềm thức trong cơn mơ của người khác của Paprika. Giống như Aronofsky, Nolan đã sử dụng cảnh nổi tiếng của Paprika, được gọi là, hành lang kéo dài nơi Toshimi chứng kiến một vụ giết người, và hiệu ứng hình ảnh về thế giới trong mơ vỡ vụn như kính.

Trước khi mất, Satoshi Kon đang thực hiện The Dream Machine, bộ phim xoay quanh một người máy được cho là phim gia đình chính thức đầu tiên của ông. Nhà sản xuất của xưởng phim Mappa và nhà sáng lập xưởng phim hoạt hình đằng sau nhiều phim của Kon, Madhouse, Masao Murayama, đã thừa nhận rằng không ai có thể có được khả năng tưởng tượng kỳ diệu như Kon. “Trong bốn đến năm năm, tôi không ngừng tìm kiếm một đạo diễn thích hợp để hoàn thành tác phẩm của Kon,” Murayama nói với Akiba năm 2016. “Trước khi ông mất, khung nội dung và kịch bản, thậm chí các cảnh chính của bộ phim đã hoàn tất. Ngay cả nếu ai đó có thể bắt chước tác phẩm của Kon, thì rõ ràng đó chỉ là bắt chước.”

The Dream Machine, bộ phim xoay quanh một người máy được cho là phim gia đình chính thức đầu tiên của ông vẫn chưa tìm được đạo diễn thích hợp để hoàn thành

Trong một thập kỷ, Satoshi Kon đã thực hiện bốn phim điện ảnh và một phim truyền hình, với một phim khác hoàn thành được một nửa. So sánh với sự nổi tiếng của Makoto Shinkai và Mamoru Hosoda, Kon được coi là một đạo diễn ngách, và đáng tiếc thay phim của ông không được biết đến nhiều ở phương Tây. Nhưng, ông luôn đi trước thời đại của mình, kể cả bây giờ, không đạo diễn phim hoạt hình hiện đại nào có thể thay đổi cách chúng ta nhìn nhận phim hoạt hình như ông đã làm.