• Tinseltown từng làm phim khiến người ta bất ngờ và thích thú. Giờ cạn kiệt ý tưởng mới

Trận chiến phòng vé hè 2023 vì trái tim, khối óc và đồng đôla của công chúng Mỹ: Margot Robbie và Barbie đấu với Cillian Murphy và Oppenheimer

Hai mươi năm trước, Dade Hayes và Jonathan Bing đã viết cuốn Open Wide: How Hollywood Box-Office Became a National Obsession, về trận chiến ở rạp chiếu phim vào cuối tuần ngày 4 tháng 7 năm 2003, vì trái tim, khối óc và đồng đôla của công chúng Mỹ. Xét một số khía cạnh, không có gì thay đổi. Trận chiến diễn ra vào cuối tuần tháng 7 cách đây hai thập kỷ giữa màu hồng và màu đen, và một nữ anh hùng tóc vàng lấp lánh hiện thực hóa lý tưởng của bản thân chống lại đại diện nghiệt ngã của chiến tranh nhiệt hạch. Tuy nhiên, hồi đó không phải là Margot Robbie và Barbie đấu với Cillian Murphy và Oppenheimer. Đó là Reese Witherspoon trong vai Elle Woods trong Legally Blonde 2 so với Arnold Schwarzenegger trong lần xuất hiện cuối cùng là Kẻ hủy diệt trước khi trở thành thống đốc bang California.

Kẻ hủy diệt 3 mở đầu phòng vé cuối tuần đó. Nhưng cũng như năm nay 2023, hè 2003 là mùa hè của các phim phần tiếp theo thống trị — Tomb Raider 2, Charlie’s Angels 2, Spy Kids 3, Dumb and Dumberer, 2 Fast and 2 Furious và The Matrix Revolutions. Hầu hết những bộ phim này đều không gây được thiện cảm với công chúng, khiến các nhà quan sát truyền thông lo lắng ngành kinh doanh phim chiếu rạp đang sa sút nghiêm trọng. Lập luận cho rằng Hollywood đang đi theo con đường không bền vững, vì chi phí tiếp thị tăng cao không thể bù đắp được chuyện thiếu ý tưởng nguyên bản và việc theo đuổi doanh thu cuối tuần công chiếu ngày càng lớn hơn không chừa chỗ ở cụm rạp cho bất kỳ bộ phim nào phụ thuộc vào kiểu quảng cáo lỗi thời nhờ truyền miệng để tìm khán giả.

Trận chiến diễn ra vào cuối tuần tháng 7 cách đây hai thập kỷ giữa màu hồng và màu đen, và một nữ anh hùng tóc vàng lấp lánh hiện thực hóa lý tưởng của bản thân chống lại đại diện nghiệt ngã của chiến tranh nhiệt hạch: là Reese Witherspoon trong vai Elle Woods trong Legally Blonde 2 (trái) so với Arnold Schwarzenegger trong lần xuất hiện cuối cùng là Kẻ hủy diệt trước khi trở thành thống đốc bang California

Ngày nay, những lời phàn nàn về ngành kinh doanh điện ảnh vẫn y như vậy. “Hollywood chưa bao giờ có tiếng là đánh giá quá cao trí thông minh của khán giả,” Inkoo Kang gần đây đã viết trên tờ New Yorker, “nhưng thật khó mà không tự hỏi làm thế nào in sâu tình yêu điện ảnh vào tâm trí trẻ em — những khán giả tương lai — khi những bộ phim hấp dẫn nhất được cung cấp toàn là xào đi xào lại.”

Khi xem xét mùa phim hè mới nhất, khó mà không cảm thấy cảm giác biết rồi mạnh mẽ. Mùa hè năm nay, một lần nữa, các chuyên gia giải trí vò đầu bứt tai chứng kiến một phim vô danh từ đâu không biết lại thành siêu phẩm ăn khách, Sound of Freedom, không phải do các hãng phim lớn mà do Angel Studios nhỏ bé phát hành. Phim ra rạp với một chiêu tiếp thị mới lạ: Trong video phát ở phần danh đề, ngôi sao Jim Caveziel kêu gọi khán giả “cho đi trước” bằng cách mua nhiều vé để người khác có thể xem được. “Chúng tôi không có hãng phim nhiều tiền để tiếp thị bộ phim này,” anh ấy nói, “nhưng chúng tôi có các bạn.”

Mùa hè năm nay, một lần nữa, các chuyên gia giải trí vò đầu bứt tai chứng kiến một phim vô danh từ đâu không biết lại thành siêu phẩm ăn khách, Sound of Freedom, không phải do các hãng phim lớn mà do Angel Studios nhỏ bé phát hành

Nhưng chờ đã, bộ trước giờ chúng ta chưa từng xem phim này — cũng có sự tham gia của Jim Caveziel — sao? Gần 20 năm trước, The Passion of the Christ, với kế hoạch phân phối độc đáo bên ngoài hệ thống chính thống và được khán giả Công giáo và bảo thủ ở trung tâm nước Mỹ theo dõi nhiệt tình. Và trước đó nữa là Billy Jack — thành công lớn nhất phòng vé năm 1973 — câu chuyện về một tay lính Mũ Nồi Xanh cố gắng bảo vệ những đứa trẻ ở một trường học nông thôn và chiến lược phát hành độc đáo (nhà sản xuất, đạo diễn và ngôi sao Tom Laughlin đã kiện Warner Bros để lấy lại bộ phim và “bao”* hàng trăm rạp chiếu được hỗ trợ bằng chạy quảng cáo truyền hình, một ý tưởng sáng tạo lúc bấy giờ đã mở đường cho các kế hoạch tiếp thị bão hòa ngày nay.

Ngành kinh doanh điện ảnh có tính chu kỳ — nhiều hơn người ta thừa nhận. Trong Open Wide, hai tác giả đã phát hiện những bộ phim bom tấn mùa hè đầu tiên không phải là Jaws và Star Wars, như cách hiểu thông thường vẫn cho là vậy, mà là phim hạng B của thập niên 1950 đã nắm bắt được tinh thần của thời kỳ nguyên tử sơ khai như những con quái vật phát xạ trong những phim như Them! và The Beast From 20.000 Fathoms, xuất hiện khắp các thành phố trên hàng nghìn rạp chiếu phim hạng B và bãi chiếu cho tài xế khắp nước Mỹ.

The Beast From 20.000 Fathoms lên tít báo thời điểm phim ra rạp gây chấn động năm 1953

Các hãng phim ngày nay thường bị chỉ trích vì phá sản về sáng tạo và chiến lược phát hành “chộp tiền rồi chuồn” được thiết kế để thu về doanh thu phòng vé lớn nhất, nhanh nhất trước khi bất kỳ ai nhận ra họ là đám sơn đông mãi võ. Nhưng chiến lược đó cũng lâu đời như chính showbiz vậy. Joseph E. Levine, nhà sản xuất của Hercules, The Graduate và The Producers năm 1958, từng nói: “Bạn có thể đánh lừa công chúng Mỹ suốt nếu tiếp thị đúng và ngân sách đủ lớn.”

Rủi ro ngày nay cao hơn bao giờ hết, giữa cuộc đình công kép đã làm tê liệt Hollywood; cách mạng kỹ thuật số, chứng kiến những dịch vụ phát trực tuyến ưu tiên số lượng hơn tính nguyên tác và đẩy các hãng phim lao vào vực thẳm khi cố gắng thu hút Phố Wall bằng những nền tảng phát trực tuyến mới nổi của riêng họ; và ngành chiếu bóng hậu Covid vẫn đang quay cuồng và ngày càng có nhiều lựa chọn khác cho các gia đình muốn giải trí vào cuối tuần.

“Bạn có thể đánh lừa công chúng Mỹ suốt nếu tiếp thị đúng và ngân sách đủ lớn”

Vậy ý tưởng phim nguyên tác thì sao? Chắc chắn ai cũng thích, nhưng kiếm đâu ra tiền mà làm những phim như vậy khi công ty mẹ của hãng phim đang nợ hàng chục tỉ và đang tuyệt vọng cắt giảm chi phí hơn bao giờ hết? Trong hoàn cảnh như vầy, việc bật đèn xanh cho phần tiếp theo của một tài sản đã thành công trong quá khứ trở nên dễ dàng hơn bao giờ hết. Như Ted Hope đã nói rất đích đáng tại một liên hoan phim gần đây, “Bạn không thể dựa vào những gì đã thành công trước đó, nhưng hễ bạn ngồi xuống với bất kỳ người mua nào của một tập đoàn, thì 100% đó là những gì họ đang nghĩ đến.”

Barbie, bộ phim có một trong những kỳ cuối tuần mở màn lãi nhất trong lịch sử ngành kinh doanh điện ảnh đang trên đường trở thành bộ phim nội địa ăn khách nhất lịch sử 100 năm của Warner Bros, có thể là ngoại lệ chứng minh quy luật. Xét cho cùng, có thể Barbie dựa trên một món đồ chơi nhưng nó không có nhiều điểm chung với những phần tiếp theo gần như đã bị lãng quên của năm 2003. Có lẽ loại suy hay hơn là bộ phim bom tấn hàng đầu của mùa hè năm 2003, Finding Nemo, câu chuyện hoàn toàn nguyên tác, giàu trí tưởng tượng, ra rạp bằng loạt quảng cáo rút tỉa từ Jaws với hình ảnh Bruce the Shark định vị đây là bộ phim nên xem vào mùa hè năm đó.

Bộ phim bom tấn hàng đầu của mùa hè năm 2003, Finding Nemo, câu chuyện hoàn toàn nguyên tác, giàu trí tưởng tượng, ra rạp bằng loạt quảng cáo rút tỉa từ Jaws với hình ảnh Bruce the Shark định vị đây là bộ phim nên xem vào mùa hè năm đó

Chắc chắn đây là một lời nhắc nhở lành mạnh rằng bước ngoặt văn hóa là Barbenheimer, hoạt động tiếp thị phản-Hollywood của Sound of Freedom, và cuộc diễu hành của những phần tiếp theo phần lớn gây thất vọng không đáp ứng được sự cường điệu không phải là chuyện gì mới.

Mùa hè tới (có thể diễn ra với phần tiếp theo tự mãn thậm chí còn nhiều hơn — cuộc đua bầu cử tổng thống năm 2024) cũng có thể giống y như vầy thôi.



* Nguyên văn “four-wall distribution” — tạm dịch phát hành kiểu “bao rạp” — là quá trình mà một hãng phim hoặc nhà phân phối thuê các rạp chiếu phim trong một khoảng thời gian và giữ toàn bộ doanh thu phòng vé.