• Thấy gì qua sự sụt giảm kỷ lục 81% của Batman v Superman ở tuần thứ hai

• Các tin khác về phim Batman v Superman

Chúng ta sống trong kỷ nguyên mà nền công nghiệp điện ảnh được xây dựng hầu như chỉ trên những gì chắc ăn. Mạo hiểm (đến một mức độ bất kỳ thứ gì “mạo hiểm” trong cái thế giới giải trí nhiều tỉ đôla này) là dành cho sách, truyện tranh, phim truyền hình, chuyện thực tế và (thi thoảng) ý tưởng mới nguyên mà những bộ phim lớn được làm từ đó. Vào cái thời buổi bất cứ gì ở mức độ trở thành phim tầm cỡ thành công tài chính là rất quan trọng, bản thân bộ phim phải tự chứng minh là một thương hiệu có khả năng kiếm được đủ số cần thiết để có lời trên kinh phí đã bỏ ra, sản sinh những phần tiếp theo sinh lời, và nhiều vật phẩm ăn theo.

Hollywood hiện đại đã biến điều này thành khoa học – ngoại trừ những lúc không được như vậy.

Hãy làm rõ một điều ngay từ đầu: Batman v Superman: Dawn of Justice không là “bom xịt”. Phim làm ra tiền, sẽ tạo ra lợi nhuận, và có khả năng sẽ là một món hàng bán được thường xuyên khi ra đĩa Blu-ray và phát trên những hạ tầng dịch vụ xem phim. Việc BvS gây thất vọng cho Warner Bros đó là câu chuyện giải trí vĩ đại nhất thế giới lúc này không được đánh giá bằng thang điểm thất vọng mà bằng độ hiếm của khả năng xảy ra những thất vọng đến thế. Lập kế hoạch một phim ‘khủng’ như Warner Bros đã xây dựng xung quanh Batman v Superman (ắp lẫm bom tấn nhiều năm tới đây của hãng đều là những phần tiếp theo hoặc ăn theo của một phim này) hoàn toàn không phải để diễn ra sai trật thế này, đúng cái kiểu này.

Lúc này chẳng cần bàn bạc ầm ĩ chi tiết làm chi: Phòng vé ư? Vô khẳm lúc đầu. Bài phê bình? Đáng thất vọng. Sự sụt giảm? Rớt thẳng cẳng. Trong ba chỉ số này, chính sự sụt giảm có khả năng làm các nhà điều hành Warner Bros bạc mặt ra – vì nó nói lên rằng sự truyền miệng là rất tệ hại. Và khi những lời nói xấu kết hợp với thâm hụt doanh thu và những bài phê bình chê bai tạo nên một câu chuyện khó lòng bác bỏ: Bất luận bao nhiêu ‘fan’ trung thành của Dawn of Justice hài lòng đi nữa, “câu chuyện” được quan tâm trong văn hóa đại chúng đến nay, đó là Batman v Superman là một phim thực sự không được ưa thích, không đem lại điều hãng phim mong muốn, và đặt rủi ro lên những kế hoạch dài hạn đã dự tính phái sinh từ đó.

Nếu bạn cần thêm bằng chứng hỏng chuyện, chỉ cần xem xét chu trình tin tức hậu phát hành. Đây là một bộ phim phần lớn bao gồm “những cảnh đáng tiền” trong truyện tranh được đưa lên màn ảnh và được 'fan' làm thành ảnh chế (meme) đem lại tác dụng marketing, nhưng hình ảnh liên quan đến phim này được nói đến nhiều nhất lại là Ben Affleck trông buồn bã trong một phỏng vấn (một buổi phòng vấn mà giới báo chí hỏi toạc móng heo về những bài phê bình chê bai). Thay vì nháy mắt ranh mãnh với ‘fan’ (“Đợi mà xem…”) về cái kết lơ lửng của câu chuyện, các nhà làm phim được yêu cầu giải thích tại sao cả một cốt truyện lớn như vậy không đem lại chút ý nghĩa gì. Cuối cùng thì, câu hỏi hàng đầu đã được đặt ra, và giải đáp cho nhiều phim ăn theo thuộc Thế giới điện ảnh mở rộng của DC (DCEU) mà phim đã “nhá hàng”, không phải là về cốt truyện… mà là về giọng điệu. ‘Fan’ của BvS có vẻ không bị mất hứng bởi gợi ý rằng những phim DCEU tương lai cũng sẽ đen tối, nhưng khi hãng phim đang muốn mở rộng khán giả, và thu hút người xem phim bình thường, thì việc bênh vực cho giọng điệu của Warner Bros. sẽ cũng như là định mời ai món khác tại bữa tiệc tối chỉ để nghe người đó hỏi: “Hương vị sẽ không giống món đầu, phải không?”

Vậy giờ tính sao?

Trong tình hình này, điều khiến cho đây trở thành câu hỏi thú vị là: toàn bộ công việc làm ăn đó là một vùng đất chưa có bản đồ. Cái khái niệm “vũ trụ điện ảnh” vẫn còn thần thoại theo như ngành này biết, thế nên chẳng có dữ liệu gì để từ đó dựng bản vẽ chi tiết đáng tin cậy. So sánh gần gũi nhất, tất nhiên, là Marvel Studios… ngoại trừ việc đến nay chưa có dự án nào của họ gặp phải sự đón nhận tương tự như Dawn of Justice. Bạn có nghĩ gì đi nữa, phản hồi mà Warner Bros nhận được từ hệ tư tưởng văn hóa thời đại Batman v Superman là: “Chúng tôi quan tâm đến điều này, nhưng chắc chúng tôi không muốn có thêm – ít nhất là không trong hình dạng hiện tại.” Vậy mà hãng phim đã sắp đặt “thêm nữa” ở dạng phim ảnh, và cỗ máy lớn này khó lòng tắt đi hay chuyển hướng.

Những so sánh đã được làm lâu nay theo kiểu Sony dành cả năm trời nói với công chúng và các nhà đầu tư của họ rằng The Amazing Spider-Man 2 sẽ mở ra một “vũ trụ-Người Nhện” các phim ăn theo (những phim phần tiếp theo của nó, một phim về Venom, một phim Black Cat, một phim toàn nữ chưa xác định, và một phim Sinister Six) thế rồi… không xong, khi phim thực sự ra rạp và làm ăn kém cỏi. Nhưng có hai khác biệt quan trọng là: Thứ nhất, các kế hoạch của Sony cuối cùng bị quản lý cấp cao hơn của công ty mẹ đánh đắm, họ có những quan tâm khác (hàng điện tử và video game). Warner Bros, tuy là đơn vị con của Time Warner, không được cơ cấu kiểu đó: phim ảnh là mặt hàng WB làm. Trách nhiệm dừng ở Kevin Tsujihara, CEO của Warner Entertainment. Thứ hai, loạt phim Amazing Spider-Man tiêu tùng phần nào bắt đầu từ việc không có kế hoạch thực sự, chỉ là những phim đầy ắp tình tiết mơ hồ đủ để sau đó bật ra và dẫn tới “đâu đó”. Thế nên, mặc dù một số phim đã ở vào giai đoạn tiền sản xuất, cũng không đến nỗi có cả một cỗ máy sầm sầm phải tắt đi.

Ngược lại, DCEU đã vận hành rồi. Justice League sắp khởi quay, với đạo diễn của Dawn of Justice là Zack Snyder chỉ đạo. Wonder Woman đã đi vào sản xuất mấy tháng nay. Bản điện ảnh của Flash, Cyborg và Aquaman đều xuất hiện trên màn hình lúc này. Bây giờ mà loại bỏ những phần chủ chốt thì cũng tương đương với việc chỉnh đốn lại những chiếc xe đang phóng với tốc độ tàu tốc hành – và cho dù có đủ tin cậy để Warner Bros quyết định (công bố) rằng một xuất phẩm nào đó đang còn chiếu rạp, đang cố gắng kiếm lời, và thúc đẩy kinh doanh vật phẩm ăn theo, là một sai lầm mà họ sẽ không có kế hoạch ủng hộ nữa… thì làm vậy tức khắc hủy hoại triển vọng lợi nhuận của công ty.

Hiện tại, chiến lược kinh doanh dài hạn của Tsujihara được xây dựng xung quanh DCEU, LEGO và chuỗi phim Harry Potter chống đỡ cho toàn bộ công việc làm phim còn lại của hãng. Vì chưa rõ liệu ‘fan’ có sẽ ủng hộ Potter, loạt phim chính đã kết thúc, hay LEGO (ngoài một phim siêu thành công) không, nghĩa là các dự án siêu anh hùng của hãng là điều gần nhất với một chuỗi phim bom tấn đáng tin cậy mà hãng phim có (ít nhất trong ngắn hạn). Thậm chí loại DCEU ra khỏi chương trình nghị sự thì chỉ khiến Warner Bros. càng không chắc ăn, mà nhà đầu tư thì không thích cái việc thiếu sự chắc ăn. Nói toạc ra: Batman v Superman không kiếm đủ tiền để có khả năng chọn lựa tồn tại khác để kiếm ra tiền gì hết.

Đơn giản là những ‘fan’ nào trông chờ sự thất vọng của BvS dẫn đến những thay đổi lớn cho DCEU đã lên kế hoạch hết rồi thì nên chuẩn bị cho những thất vọng thêm nữa đi là vừa. Những thay đổi đột ngột về “toàn cảnh” đang được tung hê trên mạng xã hội, chẳng hạn Zack Snyder bị loại khỏi Justice League hay đạo diễn Mad Max George Miller đang được mời chào để thay vai (vì ông từng suýt làm một phim Justice League) không hề gây chưng hửng. Đúng, Marvel có thể êm xuôi thay Edgar Wright đạo diễn Ant-Man bằng Peyton Reed sau khi nhà biên kịch/đạo diễn/người ủng hộ Ant-Man lâu năm này ra đi, nhưng đó là một phim kinh phí thấp hơn và hầu hết khán giả chưa quen thuộc với Edgar Wright. “Ném đá” một đạo diễn tên tuổi như Snyder từ một dự án ‘khủng’ cỡ Justice League sẽ là câu chuyện nghề nghiệp khó chịu nhất hàng nhiều tháng trời.

Và trong khi những kịch bản giả định không tưởng như Snyder “tự nguyện” rút lui, bề ngoài có vẻ là vì lý do “cá nhân” nào đó không hẳn là không có khả năng thì điều đó chỉ khiến chiếc ghế đạo diễn bỏ trống không dễ gì điền vào. Những chuyên gia bom tấn có thành tích phòng vé như Snyder đang tiếp tục làm việc đa phần là vì các nhà làm phim có khả năng quán xuyến dàn đồng diễn nặng hiệu ứng đặc biệt kinh phí ‘khủng’ liên quan đến hãng phim tầm cỡ nhiều như lá mùa thu. Đạo diễn nào có khả năng làm và sẵn sàng/yên tâm tiếp quản một xuất phẩm ai khác từng trông nom cho đến tận lúc bắt đầu quay? Một danh sách cực kỳ ngắn – và hầu hết những cái tên trên danh sách đó có khả năng làm cho ngay cả kẻ gièm pha Zack Snyder nhất cũng phải tái mặt sợ hãi.

Hơn nữa, làm vậy nghĩa là đi ngược lại văn hóa công ty của Warner Bros và lịch sử bao thập kỷ nay trong cách hãng này phát triển tài sản của họ. Bất kể thiên hạ nói gì về hãng này đi nữa, danh tiếng là một nhà làm phim lớn và thuộc vào loại hãng phim thân thiện với nhà làm phim ở Hollywood là xứng đáng và không dễ gì vứt bỏ. Lời rao hàng ban đầu cho DCEU, để khác biệt với Thế giới điện ảnh Marvel, bằng cách cho đạo diễn được tự do phát triển phim của họ mà không phải lo lắng quá nhiều về tính liền lạc hay bàn tay can thiệp thô bạo của một Kevin Feige (không có “nhà giám sát” đối với tài sản của DC – cho đến nay) phản ánh trí lực của hãng phim nuôi dưỡng những nhà làm phim “có tầm nhìn” biết chơi bóng như Snyder (cũng như Peter Jackson và chị em nhà Wachowski) và đối đãi với Ben Affleck không như một lao động thường xuyên mà là đứa con cưng.

Đó cũng là hãng phim có lịch sử tránh né những quyết định vội vàng. Loại Man of Steel 2 để ưu tiên cho một phim Batman kết hợp và hấp tấp đóng thùng Justice League thực sự được xem là một bước đi “trong trang thái kinh hoàng” không điển hình đối với Warner Bros, chưa kể thành phẩm vẫn bao gồm những nguyên liệu thô mà bao thập kỷ nay hãng phim vẫn đang sàng lọc. Cấu trúc câu chuyện cơ bản (Lex Luthor lừa Batman ăn cắp Kryptonite và tìm cách giết Superman) đa phần được “đạo” từ bộ phim Batman vs. Superman chưa làm của Wolfgang Petersen, tuy nhiên ở phim đó âm mưu ‘khủng’ của Luthor liên quan đến việc nhân bản The Joker (phiên bản Jack Nicholson – tức là cách đây đã lâu). Còn mạch truyện “thương hiệu dơi”? Là từ Batman Year One chưa làm của Frank Miller và Darren Aronofsky, trong đó chiếc nhẫn mang khắc chữ TW (“Thomas Wayne”) của Bruce Wayne để lại dấu hằn trên người những tội phạm lại được hiểu nhầm thành ký hiệu dơi, đem lại tên tuổi Người Dơi cho Hiệp sĩ Bóng đêm. Ngày phán xét? Tận thế? Warner Bros đã từng cố gắng làm phim Death of Superman từ khi truyện được xuất bản.

Vậy chuyện gì có khả năng xảy ra? À, kiểm soát thiệt hại, đối với những phim đề máy. Chúng ta đang bắt đầu thấy rồi đó, với Suicide Squad phải quay lại (điều từng được coi là sự nghĩ lại một cách lập dị về Batman v Superman giờ đây có thể sẽ là phim biện hộ cho DCEU) và những người làm các phim ăn theo, như Aquaman, nói với giới truyền thông rằng phim của họ giọng điệu sẽ tươi sáng hơn. Snyder chắc chắn vẫn sẽ đạo diễn Justice League Part 1, nhưng hoàn toàn có khả năng một ai khác chịu trách nhiệm Part 2. Vấn đề là chính xác có bao nhiêu xe thùng đầy ắp tiền cần trút ra để Ben Affleck ngay lập tức ký hợp đồng và nhanh chóng triển khai bộ phim về Batman được đồn đoán là do anh viết kịch bản/đạo diễn/đóng chính chắc chắn phải được các kế toán của hãng phim cân nhắc hết sức nghiêm túc; trong khi đó, Wonder Woman của Patty Jenkins có thể bình yên vô sự – nhờ nhân vật này được đón nhận tích cực trong Dawn (chưa kể hãng phim biết họ đã bắt được đài PR nhờ lẩy ra một dự án phim tập trung vào nhân vật nữ duy nhất có sẵn trong tay).

Ngược lại, những dự án nào không nhất thiết phải triển khai? Phải tinh tế đấy. Đó là những dự án tốn kém, và sẽ không ngạc nhiên gì lớn khi thấy Warners bắt đầu có “quyết định rắn” về cắt giảm kinh phí – chưa kể cái khả năng Warners thực sự tăng mức độ rủi ro với DCEU và đầu tư ít hơn. Suy cho cùng, việc luận bàn này đã chẳng xảy ra nếu Batman v Superman kiếm được cũng bấy nhiêu doanh thu phòng vé mà chi phí sản xuất không tốn kém khủng khiếp ngay từ đầu. Không khó hình dung có những đạo diễn rút lui trong hoàn cảnh này, và thấy các phim “bị hoãn”. Những hy vọng xa vời của ‘fan’ như thêm nhiều phiên bản truyền hình nổi tiếng hơn về Flash, Arrow hay Supergirl được chuyển lên màn ảnh rộng nhằm thu hút khán giả truyền hình thông thường thì sao? Gần như chắc chắn là không – nhất là vì Dawn of Justice đã giới thiệu phiên bản The Flash. Còn với Green Arrow và Supergirl? Hãy đọc ngạn ngữ về “giao trứng cho ác.”

Kết luận là, bất kể bao nhiêu ‘fan’ đang hy vọng hoặc về một sự đại tu DCEU hoặc nó tiếp tục đúng như kế hoạch đã định “mặc kệ những người ghét bỏ”, không thái cực nào sẽ diễn ra chính xác như điều họ muốn. Khả năng lớn nhất là, vào lúc này, một sự căn chỉnh từ từ và thận trọng, có khả năng ẩn dưới chiêu bài “fan-yêu cầu” với nhà sản xuất (đưa vào những cái tên 'fan' yêu thích, chẳng hạn, Geoff Johns hay Bruce Timm làm “tư vấn” ở từng phim, biến họ thành tương đương một Kevin Feige của WB/DC [đã nghe cái ý tưởng điên rồ này rồi]), và hy vọng khán giả (phần lớn) sẽ tiếp tục theo cuộc chơi – nồng nhiệt với DCEU khi thế giới này mở ra và rút kinh nghiệm từ những loạng choạng ban đầu.

Tuy nhiên, toàn bộ hệ thống cấp bậc quản lý của hãng phim sẽ phải nổ tung và được dựng lại từ đầu. Có lẽ không thế đâu, nhưng này – nền kinh tế kỳ lạ lắm; chỉ mới vài tháng trước chẳng ai tin thiên hạ lại không ùn ùn đi xem Batman ‘bụp’ Superman đấy thôi.