Đạo diễn Christopher Nolan

Lúc đó, con số choáng váng ấy đủ để các blogger về phim điên cuồng lên, đưa tin đi đưa tin lại con số và tuyên bố đó là thù lao lớn nhất cho một nhà làm phim kể từ khi Peter Jackson bơi trong tiền như Scrooge McDuck* những năm đầu 2000, khi báo đưa tin ông được trả thù lao cũng con số tương tự để làm ba nhiệm vụ (biên kịch, sản xuất,đạo diễn) cho King Kong năm 2005.

Dù thù lao tám con số là điều mà những nhà làm phim đang chật vật mơ tưởng, một nguồn tin thân cận với công việc sản xuất Dunkirk cho Vanity Fair biết rằng nhà làm phim thật ra nhận trước gần-như-bằng-không đổi lại một tỷ lệ phần trăm đáng kể sau khi phim huề vốn. (Dunkirk đã thu về 50 triệu USD trong cuối tuần đầu ra rạp ở Bắc Mỹ.) Để giải thích thêm, Vanity Fair liên lạc với một số nhà định mức lương ở Hollywood, phân tích tính kinh tế phức tạp của mức lương cho các đạo diễn đương thời. Những kết luận ngạc nhiên nhất bao gồm tại sao những nhà làm phim giỏi nhất thế giới có lẽ không được trả nhiều tiền như bạn nghĩ – và tại sao Michael Bay không phải người được săn đón nhiều như sự nghiệp có doanh thu 2 tỉ USD phòng vé của anh khiến bạn tin thế.

Các huyền thoại

Martin Scorsese trên phim trường Silence

Kể cả những nhà làm phim bậc thầy như Martin Scorsese và Francis Ford Coppola phải đối đầu với hiện thực u ám của môi trường Hollywood thương mại, điên rồ vì siêu anh hùng ngày nay. Năm ngoái, phim Silence chính kịch cổ trang kinh phí 40 triệu USD do Paramount sản xuất của Scorsese thu được chỉ 7 triệu USD toàn cầu. Dù The Wolf of Wall Street năm 2013 ăn khách, bộ phim thứ ba gần đây nhất của ông, phim phiêu lưu sáng tạo quay 3D Hugo, là một cơn đau đầu sản xuất – kinh phí của nó tăng từ 100 triệu tới 156 triệu USD – được nhà sản xuất Graham King công khai nhận trách nhiệm và thú nhận cái nhìn về làm phim của ông vì thế đã thay đổi. “Giờ khi đọc kịch bản, tôi nghĩ – khán giả muốn thấy gì? Trong quá khứ, tôi chỉ nghĩ về thứ tôi muốn làm… tôi không muốn sống bên bờ vực đó nữa.” May thay, trải nghiệm này không làm Scorsese lung lay. Dù gần đây ông có bước vào lĩnh vực truyền hình dễ kiếm lời – điều hành sản xuất Boardwalk Empire và đồng-sáng tạo Vinyl – ông cũng làm phim Silence nói ở trên, một phim về những thầy tu Dòng Tên thế kỷ 17.

Trong khi đó, Coppola chủ yếu rút khỏi làm phim cho hãng phim hoàn toàn, tập trung năng lượng vào thương hiệu phong cách sống của ông (bao gồm rượu, khu nghỉ dưỡng, và các quán cà phê) và nếu có làm phim thì tự bỏ tiền.

Cách nhìn chuyện này của Coppola là, khi giảm thiểu rủi ro, các hãng phim đang tự làm mình què quặt để cản trở sự tiến hóa của loại hình nghệ thuật điện ảnh.

Đạo diễn Francis Ford Coppola (trái) cùng nam diễn viên Al Pacino tại Liên hoan phim Tribeca 2017 trong cuộc hội ngộ dàn diễn viên kể lại hành trình gian nan làm bộ phim kinh điển The Godfather

“Một yếu tố căn bản của mọi loại hình nghệ thuật là rủi ro,” Coppola nói với 99u gần đây. “Nếu bạn không chịu rủi ro, sao bạn có thể làm nên thứ gì đó đẹp đẽ mà trước giờ chưa ai thấy? Tôi luôn muốn nói điện ảnh không rủi ro thì cứ như không quan hệ tình dục mà mong có em bé vậy. Bạn phải chịu rủi ro.”

Nhưng nói thế với các cổ đông xem. Các hãng phim Hollywood nằm dưới quyền các tập đoàn khổng lồ, không quan tâm đạo diễn nghệ thuật đoạt Oscar nào làm bộ phim khiến kinh phí của họ ở mức báo động đỏ.

“Ở buổi họp cổ đông, họ không quan tâm là David Fincher hay Martin Scorsese đạo diễn bộ phim,” một nguồn tin nói. “Họ chỉ thấy thâm hụt tài chính lớn, mà họ không chịu được.”

Có một nhà làm phim bậc thầy vẫn có thể được tất cả mà không mất gì – cả tấm séc khổng lồ lẫn sự tự do nghệ thuật đủ thở được.

Steven Spielberg vẫn đang là đạo diễn có doanh thu cao nhất Hollywood

“Không ai có thành tích như Steven Spielberg,” một nguồn tin nói về nhà làm phim, vẫn đang là đạo diễn có doanh thu cao nhất Hollywood. Các phim của ông đã mang về hơn 9 tỉ USD ở phòng vé, vị trí cao đáng kể so với Peter Jackson và James Cameron – cả hai đều mang về 6 tỉ USD, theo Box Office Mojo. “Nhưng ông là duy nhất. Và, thực tế, nhiều đạo diễn trẻ hơn đang được trả cao hơn đáng kể so với những đạo diễn thành danh đã vào nghề từ lâu.”

Một người trong ngành khác chỉ ra, “Tôi có thể đảm bảo Bob Zemeckis không được trả 10 triệu USD nữa đâu.” Đạo diễn đoạt giải Oscar cho Forrest Gump, có loạt phim Back to the Future mang về gần 1 tỉ USD những năm cuối 80 đầu 90, hứng chịu một sự thụt lùi ở phòng vé năm ngoái với phim ly kỳ Allied có Brad Pitt và Marion Cotillard. Trong khi đó, những khoản thù lao bự sự Zemeckis từng có một thập kỷ trước giờ rơi vào tay những đạo diễn như Justin Lin, đạo diễn Star Trek Beyond và bốn phần Fast and Furious, một người trong ngành nói anh chuẩn bị nhận 11 hay 12 triệu USD cho Hot Wheels, dự án sắp tới dựa trên dòng xe đồ chơi cổ điển. Todd Phillips, có dòng phim riêng 1,5 tỉ USD, The Hangover, cũng chưa vào nghề quá lâu, vẫn có thể đòi từ 12 tới 14 triệu USD.

Đạo diễn Michael Bay trên trường quay Transformers: The Last Knight

Bạn làm gì 10 năm trước không quan trọng

Hollywood có trí nhớ ngắn hạn khi nói đến đống tiền chồng chất cho các nhà làm phim. “Ai có con số tương tự cho 10 phim liên tiếp không quan trọng… nếu ba phim gần nhất của họ không làm tốt,” một người trong ngành cho biết. “Họ sẽ không có được con số như trước.”

Dù đôi lúc có vẻ các hãng phim tuôn ra những phim hành động thiếu chất xám thành hàng đều tăm tắp, một nguồn tin nói các hãng phim vẫn tìm những đạo diễn có chút cảm hứng giữa những màn đuổi bắt, đâm xe, và các màn cháy nổ đùng đoàng đánh vào giác quan – là lý do Lin dễ dàng có lương tám con số hơn ai, Michael Bay chẳng hạn, “đã làm bốn phim liên tiếp chẳng có gì hay.” (Đúng thế, trong khi Star Trek Beyond của Lin được 85% trên Rotten Tomatoes, Transformers: The Last Knight của Bay có 15% tồi tệ.)

Những người mới nổi

Rian Johnson (phải) đạo diễn diễn viên quá cố Carrie Fisher trên phim trường Star Wars Episode VIII: The Last Jedi

Các nhà làm phim mới đầy hứa hẹn đã đưa họ vào tầm ngắm của ngành qua những bộ phim ngoài hệ thống hãng phim. Như Rian Johnson chẳng hạn, nhảy vọt từ phim độc lập Brick kinh phí 450.000 USD do Sundance sản xuất tới Looper kinh phí 30 triệu USD tới Chén Thánh là một phim Star Wars, The Last Jedi, trong vòng một thập kỷ. Jordan Peele, có chiến thắng 'grand slam' với phim kinh dị kinh phí 4,5 triệu USD Get Out – thu về hơn 250 triệu USD tại phòng vé – sẽ được thưởng lớn nếu phim tiếp theo của anh là trong hệ thống hãng phim. (Một người trong ngành dự đoán khoản lương 10 triệu USD cho anh trong tương lai gần.) Patty Jenkins, lập kỷ lục mới cho đạo diễn nữ tại phòng vé với Wonder Woman và doanh thu 770 triệu USD, cũng sẽ có thù lao lập kỷ lục không kém. Và Jon Watts, xoay xở kiếm được vàng phòng vé từ loạt phim Spider-Man tái-tái chế với Homecoming vào tháng 7 cũng sẽ có thù lao vọt lên trông thấy ở phim sau.

Dù luôn có những chênh lệch giữa mức lương của đạo diễn nam và nữ, đơn thuần vì nam giới luôn được cho làm những loạt phim lớn, cả Jenkins và Ava DuVernay đang tiến những bước dài quan trọng ở Hollywood với Wonder Woman và phiên bản chuyển thể Disney A Wrinkle in Time sắp tới của DuVernay, một phim khoa học-viễn tưởng có dàn đồng diễn, với Oprah Winfrey và Reese Witherspoon đóng chính, kinh phí được đưa tin là 100 triệu USD.

Patty Jenkins (trái) trên trường quay Wonder Woman; thành công của cô là bước tiến quan trọng về thu lao cho đạo diễn nữ ở Hollywood

Những Star Wars được ăn cả ngã về không

Trong bối cảnh đạo diễn ở Hollywood hiện thời, nơi những lính mới chọi với các già gân giành tiền lương hợm hĩnh, loạt phim dài kỳ Star Wars đã tạo ra một chiến trường bất ngờ giữa trẻ và già. Khi Gareth Edwards cần giúp đỡ đạo diễn Star Wars: Rogue One, Tony Gilroy được đưa tới để trông nom phần việc quay lại với mức phí choáng váng ước tính lên tới hơn 5 triệu USD. Dù Edwards được vài người coi là “không thể thuê được” từ vụ thay đổi đó, nhiều người trong ngành dự tính Phil Lord và Christopher Miller, bị Ron Howard thay thế cho phim ăn theo Star Wars về Han Solo, sẽ không gặp vấn đề đó.

“Nó là vấn đề tông điệu thì đúng hơn,” một người trong ngành giải thích sự bất đồng. “Họ muốn nhanh và buông thả một chút, còn Star Wars là một cỗ máy – căn bản có bản hướng dẫn chỉ đạo phù hợp. Ai được thuê cần phải làm theo… tôi không nghĩ một hãng phim sẽ chần chừ thuê họ.” Sau khi thấy ba đạo diễn tịt ngòi với các phim ăn theo Star Wars, để những người lâu năm kinh nghiệm cứu vớt, các hãng phim có lẽ sẽ vận hành có chút cẩn trọng hơn khi quyết định ai cầm chìa khóa những loạt phim độc đắc của họ.

Phil Lord (hàng ngồi, thứ hai từ phải qua) và Christopher Miller (góc trái, hàng ngồi) trên phim trường phim riêng về Han Solo, trước khi hai anh bị thay thế bằng đạo diễn Ron Howard vì bất đồng sáng tạo với hãng phim

Kỳ lân

Đạo diễn “kỳ lân” hiếm hoi vừa viết kịch bản vừa sản xuất những phim kinh phí vừa phải của mình. Kiểu những đạo diễn như Christopher Nolan, Peter Jackson, và M. Night Shyamalan, hai người sau được biết thu về 20 triệu USD và 20% lợi nhuận của phim ở đỉnh cao sự nghiệp. Nhưng khó mà duy trì thành công và nguồn sáng tạo như vậy, trong khi tiếp tục thu hút những tài năng hàng đầu làm cho dự án. Khi thành tích thắng lợi của Shyamalan xuống dần, sau bộ phim After Earth kinh phí lớn có Will Smith thất bại, ông đợi hai năm trước khi chuyển sang truyền hình, điều hành sản xuất bộ phim truyền hình Wayward Pines cho Fox.

Tiện nói tới: Truyền hình

Như diễn viên, các nhà làm phim cũng đang bỏ sang cánh đồng vàng của truyền hình. Không cần nhìn đâu xa hơn đề cử Emmy năm nay, khi ba trong sáu đề cử cho giải Đạo diễn Phim truyền hình ngắn tập là các nhà làm phim đoạt Oscar – Ron Howard cho Genius, James Marsh (Man on Wire) cho The Night Of, và Steven Zailian (đoạt Oscar biên kịch cho Schindler’s List) với The Night Of. Người thứ tư, Jean-Marc Vallée, đã có đề cử Oscar. David O. Russell cũng gia nhập cuộc di cư sang truyền hình, với một phim truyền hình ngắn tập có Robert De Niro và Julianne Moore đóng chính. David Fincher, có yêu cầu kiểm soát tuyệt đối khiến ông bị coi là rủi ro cho vài hãng phim, cũng bị Netflix và 100 triệu USD cam kết kinh hoàng cho House of Cards dụ dỗ sang truyền hình. Baz Luhrmann cũng được chèo kéo tương tự cho công ty dịch vụ trực tuyến này với kinh phí 120 triệu USD cho The Get Down đoản mệnh. Quỷ thật, đến Woody Allen còn thử làm truyền hình một lần mà.

Ron Howard, thứ hai từ phải qua, trên trường quay loạt phim truyền hình Genius cho National Geographic Channel

“Không còn tiếng xấu cho truyền hình nữa rồi,” một người trong ngành nói. “Thực tế, làm một phim truyền hình chất lượng còn nâng cấp sự nghiệp tương lai của bạn.”

Kết luận

Các hãng phim đang mời mọi người, kể cả những đạo diễn có tiếng tăm, chia sẻ rủi ro cho một dự án. Điều này có nghĩa là nói chung, đạo diễn đang kiếm được ít tiền ở giai đoạn đầu của phim (như Nolan cho Dunkirk) nhưng được lo liệu ổn thỏa ở giai đoạn sau – càng thêm động lực làm phim khiến khán giả ra rạp. Khi American Sniper thu về gần 500 triệu USD lợi nhuận thuần, đạo diễn Clint Eastwood nghe nói kiếm về kha khá. (Tương tự như vậy, khi năm trước đó Gravity thu về hơn 600 triệu USD lợi nhuận, ngôi sao kiêm nhà sản xuất Sandra Bullock, nghe nói thu về gần 70 triệu USD vì thỏa thuận phần trăm sau khi phim có lãi.)

Đạo diễn Clint Eastwood hiện đang bận rộn với bộ phim The 15:17 to Paris, dựa theo chuyện có thật về ba sinh viên người Mỹ ngăn chặn một vụ tấn công khủng bố ở Paris cách đây hai năm

“Vẫn có nhiều tiền để thu về,” một người trong ngành nói rõ, “nhưng chỉ khi phim làm ăn hiệu quả.”