Mỗi năm, Liên hoan phim Cannes ấn định tông điệu bằng một hình ảnh duy nhất. Áp phích chính thức của liên hoan trang trí mọi ngọn đèn đường dọc đại lộ Croisette và trải dài trên tấm bạt lớn mặt tiền lối vào Nhà hát Lumiere.

Công nhân kéo tấm áp phích chính thức vào vị trí tại Nhà hát lớn Lumiere trong quá trình chuẩn bị cho Liên hoan phim Cannes lần thứ 75

Đôi khi áp phích Cannes chào mừng một nhà làm phim (Agnes Varda, Spike Lee) và đôi khi nó chọn tiếp cận rộng hơn (năm 2007, Vương Gia Vệ sánh vai với Pedro Almodovar và Samuel L.Jackson). Cannes gửi đi thông điệp nào cũng đều bừng lên trong nhận thức của cả ngành suốt mười ngày như thể điện ảnh quốc tế mà liên hoan tôn vinh đúng thực là trung tâm của vũ trụ.

Năm nay, tấm áp phích thừa nhận một thế giới mới lạ lùng. Mượn một khung hình từ cao trào của The Truman Show, khi nhân vật chính do Jim Carrey đóng rốt cuộc chạm đến ranh giới nhân tạo của thế giới mà anh ấy coi là điều hiển nhiên trong suốt cuộc đời, áp phích này dường như thừa nhận rằng chương tiếp theo của điện ảnh là một câu hỏi rộng mở mà ngay cả Cannes cũng không giải đáp được. “Tương lai rộng mở cho điện ảnh,” người đứng đầu liên hoan phim Thierry Fremaux nói với IndieWire qua email trước thềm lễ hội. “Tôi chắc chắn về điều đó.”

Bản thân Fremaux đã phản ánh những nghịch lý của Cannes tại một bước ngoặt quan trọng đối với cả liên hoan và loại hình nghệ thuật mà nó đại diện. Ông là người nhiệt tình ủng hộ khái niệm một liên hoan tinh hoa giới thiệu những bộ phim mới hay nhất trên thế giới — và là hiện thân thù nghịch chống lại sự thay đổi. Chống đối ở nhiều dạng thức. Liên hoan chống lại hạn ngạch đạo diễn nữ và xa lánh các nền tảng phát trực tuyến lớn bằng quy định phim tranh giải phải phát hành tại rạp ở Pháp. Trong một cuộc họp báo, ông đã bác bỏ những tin tức nói ông cố gắng kiểm duyệt các cuộc phỏng vấn của mình với các ấn phẩm khác là “ truyền thống của Pháp” và “không phải là vấn đề lớn.” Hơn thế nữa, ông nói thêm, “Tôi không muốn tiếp tục nói bằng ngôn ngữ thô kệch, cụt ngủn. Tôi cởi mở về câu chuyện, và yêu cầu họ giữ cái này hay không giữ cái kia, hoặc diễn đạt điều gì đó theo cách tốt hơn.”

Giám đốc liên hoan Thierry Fremaux (trái) và chủ tịch liên hoan Pierre Lescure tại buổi họp báo công bố đội hình Cannes 2022

Lập trường của Fremaux nói lên sự thiên vị của Cannes đối với thương hiệu mà họ muốn phóng chiếu hơn bất cứ thứ gì mà thế giới muốn phóng chiếu vào nó. Cannes chủ yếu tồn tại như một nền tảng cho điện ảnh nghệ thuật, lĩnh vực đang gặp khó ở khắp mọi nơi, và chiến lược hình-tượng-có-chủ-ý của Fremaux là một nỗ lực để chống lại câu chuyện về sự suy tàn đó. Liên hoan này là một hình thức tuyên truyền niềm đam mê điện ảnh.

Lần đầu tiên người viết phỏng vấn Fremaux vào năm 2011 từ văn phòng của ông ở Palais des Festivals, ông vẫn giữ niềm tin cũng y vậy về tầm vóc của lễ hội. “Cannes không cạnh tranh với bất kỳ ai,” ông nói. “Cannes là Cannes.” Trong những năm qua, ông trở nên thận trọng hơn về cách phát ngôn thay mặt cho liên hoan và bắt đầu khăng khăng chỉ trả lời phỏng vấn qua email, mặc dù ông có đưa ra một số ngoại lệ (gồm cả cuộc trò chuyện về Harvey Weinstein tại Liên hoan Lumiere ở Lyon). Sự thận trọng của ông diễn ra trùng hợp với sự gia tăng của các thực thể phát trực tuyến gây nguy hiểm cho tương lai của thị trường rạp chiếu phim nghệ thuật, cũng như đòi hỏi về văn hóa thể hiện tính đại diện tốt hơn trong chương trình khiến việc né tránh thách thức từ giới truyền thông về lựa chọn chương trình trở nên khó khăn hơn. Tuy nhiên, người viết nhận thấy Fremaux luôn trả lời những câu hỏi liên quan đến thiếu sót của liên hoan, bất kể sở thích giao tiếp lập dị của ông.

Ông cũng xoay xở và phòng thủ bằng mọi giá. Ông không bao giờ nói liên hoan sẽ cải thiện hoặc còn nhiều việc phải làm. Tại cuộc họp báo, khi bị thúc ép về sự thiếu bình đẳng giới trong tranh giải, ông nhấn mạnh rằng “đã đạt được nhiều tiến bộ”, với việc đạo diễn Julia Ducournau của Titane thắng Cành Cọ Vàng năm 2021. Về sự vắng mặt của các đạo diễn gốc Phi trong hạng mục tranh giải, ông nhấn mạnh các đạo diễn “đang phát triển” được giới thiệu trong các hạng mục bên lề liên hoan. Qua email, ông miêu tả bất kỳ đánh giá hàng năm nào về chương trình là không quan trọng. Ông nói: “Không thể phân tích chỉ một năm. Ít nhất phải năm năm. Và chúng ta có thể thấy qua năm năm, mười năm, rất nhiều nhà làm phim đã ra đời ở Cannes.”

Marché du Film đã công bố là hơn 12.000 người hoạt động điện ảnh chuyên nghiệp từ hơn 110 quốc gia sẽ tham dự hội chợ năm nay

Sự ngạo mạn này là từ đâu? Fremaux hành động theo lệnh của hội đồng Cannes, một tập hợp những người quyền lực trong ngành bao gồm các nhà rạp và người đứng đầu Trung tâm Điện ảnh Quốc gia, cơ quan tài trợ chính cho các dự án phim ở Pháp hoạt động trong Bộ Văn hóa Pháp. Những thực thể này hỗ trợ hầu như mọi khía cạnh hoạt động và phụ thuộc vào sự thành công của liên hoan. Sự tự tin thái quá của Fremaux về khả năng phục hồi của Cannes, một liên hoan coi điện ảnh là bất khả chiến bại, bắt nguồn từ một hệ sinh thái ngập tràn lòng dũng cảm đó.

Tuy nhiên, Fremaux có một ông chủ mới với chủ tịch sắp tới là Irish Knobloch, cựu giám đốc điều hành WarnerMedia người Đức, sẽ nhậm chứ thay Pierre Lescure sau năm nay. Không chừng Knobloch có xu hướng gây áp lực với Cannes để nắm lấy thị trường phát trực tuyến và đẩy nhanh các sáng kiến ​​đa dạng nếu thị trường đó yêu cầu. Đồng thời, có những dấu hiệu về những áp lực khác đối với liên hoan vượt ra ngoài điện ảnh truyền thống. Sự tài trợ của TikTok năm nay đã đưa một thế hệ mới những người có ảnh hưởng đến liên hoan phim, những người không sinh ra trong một thế giới mà điện ảnh thống trị tối cao. Họ có thể đang xem những bộ phim giống như bao người khác, nhưng không nhất thiết xem địa vị độc tôn của điện ảnh là chuyện đương nhiên. Đó là cuộc chiến thực sự về mức độ đương thời mà Cannes phải đối mặt khi cố gắng thừa nhận những thay đổi mà không để chúng vượt qua bản sắc cốt lõi của mình.

Ngân sách Cannes trung bình lên tới khoảng 20 triệu euro, một nửa trong số đó đến từ công quỹ. (So ​​sánh với số tiền 150.000 đôla mà Viện Sundance nhận được từ Quỹ Hỗ trợ Nghệ thuật Quốc gia Hoa Kỳ [National Endowment for the Arts] năm nay.) Vì chính phủ Pháp đầu tư khoảng 10 triệu euro vào liên hoan, nên những đồng tiền từ người đóng thuế đó trực tiếp gắn liền với các ưu tiên của liên hoan. Một câu hỏi mà Fremaux từ chối trả lời qua email là về sự chia rẽ trong cuộc bầu cử tổng thống Pháp gần đây và thật dễ hiểu tại sao: tương lai của Cannes gắn liền với sự đầu tư của chính phủ cho sự tồn tại của nó.

Sự kiện vinh danh Tom Cruise diễn ra trong ngày đầu tiên của Cannes 2022

Bản thân Cannes là cỗ máy nội dung không ngừng mở rộng phạm vi. Trong khi lễ khai mạc được phát sóng toàn quốc trên Canal+ bao năm, mối quan hệ đó đã được thay thế bằng một mối quan hệ lớn hơn nhiều với FranceTV, mạng truyền hình công cộng phát sóng trên tất cả các vùng lãnh thổ nói tiếng Pháp. Với bao nhiêu cặp mắt nhìn vào, Cannes hoạt động theo một kiểu trách nhiệm công dân đối với ngành công nghiệp, và sử dụng điều này để đưa ra một màn trình diễn hào nhoáng. Theo góc nhìn của Mỹ thì phim nghệ thuật giống như những củ khoai tây nhỏ, nhưng Cannes đã khuếch đại tiềm năng của chúng với thị trường toàn cầu. Tiềm năng đó là mục đích phục vụ của liên hoan. Cũng y như các chính trị gia hoạt động theo ý thích của cử tri, ở Cannes, nhu cầu của giới truyền thông và văn hóa điện ảnh chỉ là thứ yếu so với nhu cầu của ngành. Khi Fremaux phát biểu, ông tìm cách hình thành quan điểm về ngành công nghiệp điện ảnh Pháp như là cửa ngõ cuối cùng cho sự tồn tại của điện ảnh toàn thế giới.

Vì mục đích đó, hạng mục tranh giải được thiết kế để giới thiệu những bộ phim nghệ thuật có tiềm năng thương mại nhịp nhàng trước sau với cả ngành công nghiệp. Bất chấp lo ngại về tính đại diện trong chương trình, tính bao quát của các bộ phim chào hàng tiếp tục gây ấn tượng. Chỉ trong vài ngày đầu tiên, khán giả có thể tham gia mọi thứ, từ trò chuyện với Tom Cruise đến xem bản phục chế The Mother and the Whore, cùng với các bộ phim mới của James Grey và Jerzy Skolimowski bên cạnh những người mới như Lola Quivoron (Rodeo) và Marie Kreutzer (Corsage). Và sau đó là hội chợ phim, cũng nhằm mục đích duy trì tương lai của điện ảnh nghệ thuật. Marché du Film đã công bố là hơn 12.000 người hoạt động điện ảnh chuyên nghiệp từ hơn 110 quốc gia sẽ tham dự hội chợ năm nay. Khoảng 1.200 phim sẽ tổ chức các buổi chiếu ở hội chợ cho người mua quốc tế. “Những gì chúng tôi thấy là hội chợ thực sự tập trung rất nhiều phim hạng A,” Jerome Paillard, người sẽ kết thúc nhiệm kỳ giám đốc Marché năm nay sau hơn 25 năm, cho biết.

Đối với Lựa chọn Chính thức, nhiệm vụ tập trung vào những bộ phim nào có vẻ đã có sẵn khán giả nghĩa là ưu ái những đạo diễn tác gia đã có tên tuổi — từ anh em nhà Dardenne đến Cristian Mungiu trong đội hình năm nay — và điều đó khiến những người mới nổi khó lòng thâm nhập. Tuy nhiên, Fremaux lưu ý rằng một số nhà làm phim sẽ ra mắt cạnh tranh trong năm nay: Tarik Saleh, Lukas Dhont, Léonor Serraille, Albert Serra, Felix van Groeningen, Charlotte Vandermeesch và Saeed Roustayi.

Bản phục chế The Mother and the Whore, bộ phim của đạo diễn Jean Eustache đoạt giải đặc biệt của ban giám khảo Cannes 1973

Khi nói đến tiến bộ tối thiểu dành cho đạo diễn nữ tại liên hoan, Fremaux thường chỉ vào hạng mục Un Certain Regard và con số 25% toàn đội hình năm nay cho thấy sự tiến bộ không thể phủ nhận. Ông khẳng định, hạng mục tranh giải không phải là toàn bộ câu chuyện. “Sứ mạng của liên hoan là khám phá,” ông viết qua email. “Cannes cống hiến hết mình cho sứ mạng đó.” Nhưng nhiều nhà làm phim trong số này đã đạt được thành công đáng kể trong các hạng mục khác của Cannes trước khi có mặt trong cuộc tranh tài. Liên hoan phát minh ra hệ thống phân cấp của riêng mình: Thực chất, hạng mục tranh giải không có nhiệm vụ khám phá các nhà làm phim nhiều bằng nhiệm vụ xây dựng mạng lưới nội bộ của riêng mình. Đó là cách các nhà làm phim — cả nam và nữ — tiến vào phần được tôn kính nhất trong đội hình Cannes theo năm tháng, từ Ducournau đến Celine Sciamma và Claire Denis. Và khi Tuần lễ phê bình và Directors’ Fortnight tiếp tục giới thiệu các chương trình sát với bình đẳng giới, những đạo diễn này rất có thể sẽ tham gia vào hạng mục tranh giải trong những năm tới.

Lên chương trình cho hạng mục đó còn là một trò chơi phức tạp về chính trị và mặc cả với các đại diện bán hàng cho đến tận phút chót — và đôi khi lố qua vài phút. Hạng mục tranh giải đã được công bố vào đầu tháng 4 để ngỏ một vài suất. “Chúng tôi muốn đưa ra lựa chọn tốt nhất có thể và vì vậy chúng tôi tự cho mình khả năng bổ sung phim vào phút chót,” Fremaux nói, lưu ý rằng thời lượng rút ngắn giữa hai lần liên hoan phim, do kỳ liên hoan trước bị hoãn đến tháng 7 năm 2021.

“Chúng tôi chỉ có 10 tháng để chuẩn bị,” ông nói. “Nhiều phim đến rất muộn. Chúng tôi chấp nhận chậm trễ như vậy khi có thể.” Sau đó, ông vòng một bài học lịch sử. “Đừng quên rằng, theo truyền thuyết về liên hoan phim, những bộ phim đến vào phút cuối thường có số phận tuyệt vời,” ông nói. Những bổ sung muộn cho hạng mục tranh giải đã bao gồm tất cả mọi thứ từ Man of Iron của Andrzej Wadja đến The Taste of Cherry của Abbas Kiarostami, The Class của Laurent Cantet và The Square của Ruben Ostlund, tất cả đều là những người từng thắng Cành Cọ Vàng.

Saeed Roustayi sẽ tranh giải Cành Cọ Vàng tại Cannes 2022 với phim mới nhất Leyla’s Brothers (ảnh)

Bản chất đến phút cuối cùng của chương trình còn có hiệu ứng nhỏ giọt. Nghĩa là các nhà lên chương trình Tuần lễ phê bình và Directors’ Fortnight phải đợi đến phút cuối để hoàn thiện đội hình của riêng họ vì các nhà làm phim chờ nghe tin từ Lựa chọn Chính thức. Khi Fremaux chậm rãi từ tốn, những người khác cũng vậy. “Chúng tôi đã chọn những gì có thể, nhưng chúng tôi có rất nhiều lựa chọn ưu tiên,” Paolo Moretti, giám đốc Directors’ Fortnight, nói với người viết trong buổi uống cà phê gần văn phòng của ông ở Cannes. “Có những bộ phim chúng tôi đã xem mà chúng tôi nghĩ là tuyệt vời và cho rằng chúng sẽ tham gia tranh giải, mà thế mới đúng. Nhưng chuyện lại không như thế.”

Ông từ chối nói rõ tựa phim nào nhưng cho biết cũng không ít đâu, từ các nhà làm phim thứ hai hoặc thứ ba, dường như có xu hướng “tốt nghiệp” hơn để xếp hạng cạnh tranh. Nhưng nếu một bộ phim xứng đáng tranh giải không giành được suất để tranh giải, nó vẫn có cơ hội lọt vào đâu đó ở Cannes. Nếu Fremaux và êkíp lên chương trình của ông nghĩ rằng một bộ phim đủ mạnh để chiếu tại liên hoan phim nhưng có thể không tạo ra đủ nhiệt để chiếu trong cuộc thi, họ có thể xếp nó vào hạng mục Un Certain Regard hoặc một phần nào khác.

Nhưng có lẽ một số phim thích tận dụng lợi thế của hệ sinh thái rộng lớn hơn. Khi The Lighthouse được cung cấp một suất chiếu lúc nửa đêm trong Lựa chọn Chính thức vào năm 2019, A24 đã chọn đưa nó vào Director’s Fortnight. “Mỗi bộ phim đều gắn liền với một chiến lược,” Moretti nói, đồng thời cho biết thêm mặc dù việc lên chương trình bắt đầu vào mùa thu, 75% phim được xem xét cho tất cả các hạng mục ở Cannes được chiếu vào tháng 3, chỉ vài tuần trước khi chốt quyết định. Nhiều phim trong danh sách lựa chọn của năm nay, bao gồm phim ly kỳ siêu thực về tình mẫu tử The Five Devils của Lea Mysius và phim noir Anh Enys Men của Mark Jenkins, mang dấu ấn của những đạo diễn tác gia mới nổi đang trên con đường vững chắc để đột phá vào cuộc tranh tài. Và vì họ vẫn chưa đến đích, nên Director ’Fortnight hốt trọn.

Phim ly kỳ siêu thực về tình mẫu tử The Five Devils của Lea Mysius vào hạng mục Director ’Fortnight

Ông nói: “Về cơ bản, chúng tôi dành một tháng rưỡi để xây dựng một bản đồ xác suất khổng lồ. Chúng tôi đã sẵn sàng phản ứng với bất kỳ bối cảnh nào có thể xảy ra sau cuộc họp báo chính thức.” Không hẳn là dở. “Đó là logic của mọi thứ,” ông nói. “Bởi vì Lựa chọn Chính thức [không chọn] nên Fortnight có quyền truy cập vào những bộ phim này. Chúng tôi đâu huy động 20 triệu euro để sự kiện này tồn tại chỉ có mỗi Lựa chọn Chính thức.”

Fremaux, trong khi đó, được chọn — với một vài ngoại lệ. Người lên chương trình cho biết ông hy vọng sẽ chiếu hai phim Netflix tranh giải trong năm nay: Blonde, phim tiểu sử về Marilyn Monroe của Andrew Dominik và Bardo của Alejandro Iñarritu, cả hai đều dự kiến ​​sẽ xuất hiện vào mùa thu. (Netflix luôn muốn giữ phim của Dominik cho hành lang đó, nhưng Bardo vẫn chưa hoàn tất.) Netflix tiếp tục tránh Cannes kể cả khi Fremaux cố gắng thu hút các bộ phim từ nhà dịch vụ phát trực tuyến này, tạo ra giọng điệu hòa giải — một lần nữa, chính là mở rộng của cái não trạng đặt ngành kinh doanh này lên trên hết của Cannes. Trong những năm gần đây, ngay cả phim ảnh Pháp cũng phát triển thoải mái hơn với sự thống trị của các nền tảng phát trực tuyến, và năm ngoái Netflix đã cam kết đầu tư 45 triệu đôla mỗi năm cho các xuất phẩm của Pháp.

Fremaux nói: “Tôi đăng ký thuê bao tất cả các nền tảng. Đó là một phát minh mang lại hiệu quả đáng gờm cho xinê. … Gây chiến với họ sẽ là sai lầm.

Ông cởi mở hơn về tác động của Cannes lên cuộc bàn luận Oscar. Mặc dù mùa thu có thể là điểm khởi đầu rõ ràng nhất cho những kỳ vọng mùa giải thưởng, Cannes đã lặng lẽ trở thành bệ phóng tiềm năng cho những ứng viên bất ngờ như Drive My Car năm ngoái, đã đi tiếp thành phim Nhật Bản đầu tiên lấy được đề cử Phim hay nhất. Một số bộ phim năm nay có cơ hội trở thành tác phẩm dự giải Oscar của quốc gia họ.

Cannes chủ yếu tồn tại như một nền tảng cho điện ảnh nghệ thuật, lĩnh vực đang gặp khó ở khắp mọi nơi

“Tôi hy vọng điều đó sẽ tiếp tục vào năm 2023,” Fremaux nói, cười rạng rỡ về cách Drive My Car dần dần xây dựng được sự ủng hộ thông qua truyền miệng trong những tháng sau khi ra mắt ở Cannes. “Chúng tôi biết chúng tôi đã có một bộ phim tuyệt vời ở đó cần được thưởng thức như thưởng trà,” ông nói. “Theo thời gian, tầm quan trọng của nó đã tăng lên rất nhiều.”

Việc lên chương trình cho những bộ phim này có thể thu hút sự chú ý của các nhà phân phối trên toàn thế giới, nhưng không đảm bảo ngôi sao đi thảm đỏ. Thông thường, Fremaux giải quyết thiếu hụt này bằng những bộ phim không tranh giải, như Top Gun: Maverick năm nay và Elvis của Baz Luhrmann, và với một vài ngôi sao trong ban giám khảo. Ông xác nhận rằng ban đầu ban giám khảo của năm nay được định là do Penelope Cruz đứng đầu, không phải nam diễn viên người Pháp Vincent Lindon.

“Đó là sự thật,” Fremaux nói. “Chúng tôi muốn Penelope Cruz làm chủ tịch hội đồng giám khảo, nhưng lịch trình của cô ấy không cho phép. Cô ấy làm những bộ phim rất đẹp là nơi cô ấy tỏa sáng, và điều đó còn quan trọng hơn cả việc trở thành thành viên ban giám khảo của Liên hoan phim Cannes.”

Một lần nữa, trọng tâm là sự sống còn của điện ảnh. Liên hoan sẽ dành một ngày để chào mừng kỷ niệm 75 năm lễ hội và một ngày khác để chia sẻ về cuộc khủng hoảng ở Ukraine. Fremaux nói: “Các rạp chiếu phim cũng phải chuẩn bị cho tương lai. Họ luôn biết cách đổi mới chính mình, và họ sẽ làm như vậy một lần nữa.”

Nam diễn viên người Pháp Vincent Lindon trở thành chủ tịch ban giám khảo Cannes 2022 khi lịch trình của Penelope Cruz không cho phép cô nhận lời

Nhiều người tại Cannes tuần này đã nhìn về tương lai và chỉ thấy sự hỗn loạn. Khi máy chủ gặp sự cố một ngày trước khai mạc, nền tảng bán vé trực tuyến của nó cũng gặp sự cố. Chuyện này khiến liên hoan bị xáo trộn trong việc sắp xếp các phân bổ bán vé cho ngành song song với nhu cầu của báo chí, vốn lớn hơn đáng kể so với năm 2021. Sự kiện vào tháng 7 năm ngoái có khoảng 1.300 phương tiện truyền thông; năm nay, con số đó là gần 3.500, tiệm cận con số trước đại dịch. Bất kể xảy ra chuyện gì, Cannes vẫn đòi hỏi sự quan tâm của giới truyền thông và áp lực phải mang lại sự phấn khích cho điện ảnh ở quy mô lớn.

Xét tính bất định của thời điểm hiện tại, Fremaux đang đứng trên nền tảng vững chắc nhất khi nói bằng các thuật ngữ chung — về nhiệt tình của ông đối với hình thức nghệ thuật này, và sinh tồn của trải nghiệm rạp chiếu.

“Điện ảnh, đối với tôi, là niềm vui được ở bên nhau và ở một mình,” ông viết qua email. “Đó là màn ảnh rộng ở rạp và màn ảnh nhỏ của một phim nghệ thuật, cuộc sống thực và cuộc sống trong mơ. Đó là nơi tôi quay về khi không còn chắc chắn được hạnh phúc trong thế giới đang run rẩy này, nơi ‘mạng xã hội’ phá hủy ‘quan hệ xã hội’ và nơi, vào ban ngày, một quốc gia vĩ đại đang chiến tranh với một quốc gia vĩ đại khác. Tất cả chúng ta sẽ cùng nhau tạo nên một liên hoan đẹp đẽ nhưng không bao giờ ngừng suy nghĩ về tất cả những điều đó.”

Đâu đó ở liên hoan này có một cảm nhận mà hầu hết khán giả Cannes đều có thể trân trọng.