Tác động của nó lên văn hóa người hâm mộ hiện là vấn đề cho các nhà khoa học xã hội và nhà tâm lý hơn là nhà phê bình phim hay nhà báo chuyên về giải trí. Đó là thành công lớn nhất trong sự nghiệp của Nolan và cũng là thành công mà anh nỗ lực làm cho người ta quên đi suốt từ bấy đến nay.

Phòng khi bạn thắc mắc, bộ phim vẫn ở đỉnh cao — đặc biệt là vào thời buổi phim siêu anh hùng, với một vài ngoại lệ, đã biến sự ẩn danh của dây chuyền lắp ráp thành hứa hẹn về cái đẹp và giao dịch đổi chác. Nhìn qua cơn lũ phim bom tấn chuyên nghiệp ngày nay, The Dark Knight dường như là hàng hiếm nhất của điện ảnh — một sản phẩm đại chúng đồng thời cũng là một tác phẩm cá nhân được thúc đẩy bởi tầm nhìn đạo đức chân chính.


“Loại ký sinh nào ăn sâu bám chặt nhất?” chúng ta đã được hỏi như thế trong Inception, bộ phim Nolan thực hiện sau The Dark Knight. Tất nhiên, câu trả lời là một khái niệm: “Khi một ý tưởng đã được cài vào bộ não, nó gần như không thể xóa bỏ.” Phim của Nolan khám phá lẫn thể hiện khái niệm đó; các nhân vật của anh thường bị ám ảnh bởi một ý tưởng, và các bộ phim được xây dựng như những cuộc trốn chạy xung quanh tầm nhìn cạnh tranh của những ý tưởng đó. Chính Nolan đã nói rằng ý tưởng trung tâm của The Dark Knight là “sự leo thang”, nhưng người viết không tin vậy. Thậm chí người viết nghĩ rằng có khả năng là, giống như hầu hết các nghệ sĩ, vị đạo diễn này chỉ nhận biết được một nửa những gì anh đã tạo ra. Bởi sau ngần ấy năm, điều đọng lại trong người viết thế này: The Dark Knight có lẽ là khám phá hiệu quả nhất về tội lỗi mà phim bom tấn hiện đại của Mỹ đem đến cho chúng ta.

Trong The Dark Knight, không phải nỗi sợ hãi mà là cảm giác tội lỗi kéo Bruce Wayne xuống

Bộ phim Người Dơi đầu tiên của Nolan, Batman Begins (2005), được xây dựng xung quanh khái niệm về nỗi sợ hãi: sợ hành động, sợ đối mặt với quá khứ bi thảm của mình, và, à, sợ dơi, Bruce Wayne phải vượt qua lẫn khai thác những nỗi sợ hãi. Vì vậy, Nolan đã xây dựng nhân thân Người Dơi, một nhân vật ban đêm đi tấn công vào nỗi kinh hoàng trong lòng đối thủ. Trong khi đó, nhân vật phản diện của bộ phim, Scarecrow (Cillian Murphy), theo nghĩa đen đã vũ khí hóa nỗi sợ hãi thông qua một chất độc cực mạnh khiến nạn nhân của hắn rơi vào tầm nhìn siêu thực về những gì khiến họ sợ hãi nhất. Trên thực tế, toàn bộ bộ phim đầu tiên miêu tả một Thành phố Gotham bị nỗi sợ hãi thống trị — một ý tưởng chắc chắn có trọng lượng trong thế giới hậu 11 tháng 9. Vào thời điểm đó, các phim bom tấn của Mỹ chỉ mới thử nghiệm vùng biển gợi lên những ký ức còn nguyên vẹn về các cuộc tấn công khủng bố, và các bộ phim về Người Dơi của Nolan đi đầu trong nỗ lực ấy.

Trong The Dark Knight, không phải nỗi sợ hãi mà là cảm giác tội lỗi kéo Bruce Wayne xuống. Khi phim bắt đầu, anh đã cảm thấy sức nặng của việc làm người trừ gian diệt ác đeo mặt nạ truyền cảm hứng thay vì làm người theo chủ nghĩa cải cách không tưởng, vì thế biến Gotham trở thành một nơi thậm chí còn vô luật pháp hơn. (“Tôi gánh vác quá nhiều” là câu nói anh đã phải sớm thốt ra, có vẻ ám chỉ sức nặng của lớp áo giáp anh mang vào người.) Trong hình ảnh của công tố viên người hùng Harvey Dent (Aaron Eckhart), Bruce nhìn thấy một sự cứu rỗi, và cách thoát khỏi mặc cảm tội lỗi của anh: Dent là kiểu người tìm kiếm công lý dũng cảm, trung thực mà Batman đã hy vọng sẽ đi theo sự dẫn dắt của anh ta. Bằng cách đặt niềm tin và sự ủng hộ của mình vào người thập tự chinh dường như không tì vết này, Bruce hy vọng sẽ thoát khỏi bản ngã khác của mình, từ đó làm lương tâm trong sạch và giúp dọn dẹp Gotham một lần và mãi mãi. (“Gotham cần một người hùng có mặt có mũi,” anh nói với Rachel Dawes [Maggie Gyllenhaal], người phụ nữ anh yêu, tình cờ cũng lại là người đang hẹn hò với Dent — chứ không cần một hậu quả khác từ những hành động làm Người Dơi của Bruce.)

Trong hình ảnh của công tố viên người hùng Harvey Dent (Aaron Eckhart), Bruce nhìn thấy một sự cứu rỗi

Ba nhân vật trung tâm của The Dark Knight — Bruce / Batman, Dent và Joker (Heath Ledger) — đều có mối quan hệ phức tạp, biến đổi đối với cảm giác tội lỗi. Bruce bị hủy hoại, bị chìm đắm bởi cảm giác tội lỗi. Dent, người đàn ông đầy tham vọng của luật pháp, đòi hỏi cảm giác tội lỗi ở những người khác một cách bướng bỉnh — đến nỗi ban đầu dường như anh ta từ chối sự giúp đỡ của Trung úy Gordon (Gary Oldman) và đơn vị chống tội phạm chủ lực của ông, nói rằng có quá nhiều cảnh sát mà anh ta sẽ điều tra nội bộ. Tất nhiên, mối quan hệ với tội lỗi của Dent sẽ thay đổi. Sau khi Joker giết Rachel và hủy hoại nửa bên mặt Dent, vị công tố tự biến thành một nhân vật phản diện, một kẻ xấu kinh điển của Batman được gọi là Two-Face. Câu nói ngưỡng mộ trước đó của Bruce — “Gotham cần một người hùng có mặt có mũi” — vang lên một cách trớ trêu: Gotham tội nghiệp dường như chỉ có thể có được những nhân vật cứu rỗi hoặc không có mặt hoặc có hai mặt.

Trong khi đó, Joker tuyệt không hề có cảm giác tội lỗi. Hắn nhạo báng ngay cái ý tưởng này: đưa ra giải thích mâu thuẫn cho những vết sẹo đặc trưng trên mặt hắn, mỗi câu chuyện dường như bỡn cợt khái niệm tội lỗi nào đó và vết sẹo tâm lý. Trong một câu chuyện, là do cha hắn trừng phạt lúc hắn còn bé; trong câu chuyện khác, hắn tự rạch mặt để làm cho người vợ bị biến dạng của hắn cảm thấy dễ chịu hơn. Cả hai câu chuyện đều gây kinh hoàng. Cả hai đều là trò đùa. Ngay sau khi hắn giết Rachel (trong số những người khác) và đốt cháy khuôn mặt Dent, chúng ta thấy Joker trong khoảnh khắc có lẽ là hằn sâu nhất không thể xóa nhòa của cả bộ phim, khi hắn lặng lẽ thò đầu ra khỏi một chiếc xe tuần tra đang chạy rất nhanh, để gió thổi tung mái tóc. Cảm giác tội lỗi, hay đúng hơn là không hề có cảm giác tội lỗi, mặc tình trong con người hắn. (So sánh hình ảnh đó với một trong những hình ảnh của Người Dơi, âm thầm lê bước dưới sức nặng của cả lớp áo giáp, phép ẩn dụ trực quan về một con người gần như bị nghiền nát bởi trách nhiệm.)

Joker trong khoảnh khắc có lẽ là hằn sâu nhất không thể xóa nhòa trong cả bộ phim, khi hắn lặng lẽ thò đầu ra khỏi một chiếc xe tuần tra đang chạy rất nhanh, để gió thổi tung mái tóc

Nhưng Joker cũng hiểu cảm giác tội lỗi, thao túng và khai thác nó ở người khác. Ngay từ sớm, hắn đã dụ cho Batman lộ diện bằng cách giết chết những công dân bị lừa, lấy cảm hứng từ tấm gương Batman, đóng giả Batman để chống tội phạm, do đó khiến siêu anh hùng này phải chịu trách nhiệm về cái chết của họ. Sau đó, hắn bày binh bố trận cho Rachel chết cháy và đặt Batman và Gordon vào thế bị quy trách nhiệm, khiến Dent chống lại họ. Về phần mình, Dent tìm kiếm cái chết cũng nhiều như tìm kiếm quan điểm về công lý mà giờ đây mới thấy là sai lầm. Không như Batman, cảm giác tội lỗi hủy diệt và thôi thúc anh ta. Nhưng cũng như với Joker, cảm giác tội lỗi khiến anh ta tháo cũi sổ lồng, vì trong khi Nolan miêu tả sự sụp đổ của Dent là bi kịch, anh ta còn gợi ra rằng cái ác tiềm ẩn luôn luôn tồn tại: Two-Face không phải là một cái tên mới, mà là một biệt danh ác ý lâu nay các cảnh sát đã dành cho Dent; “đồng xu may mắn” anh ta luôn tung lên hóa ra chỉ là trò lừa đảo.

Nếu bản thân Gotham bị hủy diệt bởi nỗi sợ hãi trong Batman Begins, thì lần này thành phố sẽ bị cảm giác tội lỗi tàn phá. Suýt nữa là vậy. Xuyên suốt The Dark Knight, Gotham và người dân của nó dường như bên bờ vực thẳm, bị kẹt giữa sáng và tối, giữa lòng trắc ẩn và sự đồng lõa. Thành phố trở thành đấu trường cả về đạo đức lẫn thể lực mà Batman và kẻ thù giằng co. Joker không ngừng tìm cách kích động dân chúng, và nhiều lần suýt nữa hắn đã đạt được mục đích. Hắn biết thành phố là con đường dẫn đến lương tâm của Batman, và đến mức gã siêu phản diện này có một mục tiêu tối thượng, đó là kéo siêu anh hùng xuống ngang bằng hắn, phá vỡ tinh thần của anh và buộc anh phạm luật của chính mình.

Joker bắt Rachel Dawes (Maggie Gyllenhaal)

Theo nghĩa đó, mưu đồ cao trào của Joker cũng thể hiện sự thao túng tội lỗi lớn nhất của hắn ta. Hắn sắp đặt cho hai chiếc phà đầy người phải nổ tung — một chiếc chứa công dân Gotham thường xuyên rời khỏi thành phố; chiếc kia, các tù nhân đang được sơ tán. Người dân trên mỗi chiếc phà được phát kíp để làm nổ tung chiếc kia và thời hạn để làm điều đó. Nếu đến nửa đêm mà không có chiếc phà nào nổ tung, Joker thề sẽ tiêu diệt cả hai. Tất nhiên, hắn hy vọng một trong hai chiếc phà — lý tưởng nhất là chiếc chở thường dân — sẽ chọn cách kích nổ chiếc kia. Khi đó, mọi người trên chiếc phà còn sống sẽ sống sót nhưng linh hồn bị hủy hoại — với cảm giác tội lỗi vì cho phép rất nhiều người khác bị diệt vong.

Để ngăn chặn chuyện này — và ở đây chúng ta có thể thấy chủ đề về sự leo thang Nolan đã nói — bản thân Batman phải nhận lãnh một mức độ tội lỗi hoàn toàn mới. Bị ám ảnh bởi việc tìm kiếm Joker thoắt ẩn thoắt hiện, anh đã xây dựng một hệ thống thiết bị định vị phức tạp trên toàn thành phố bằng cách ‘hack’ vào điện thoại di động của công dân Gotham. Một sự xâm pham quyền riêng tư trơ tráo, và, theo ghi nhận của nhiều nhà phê bình vào thời điểm đó, cộng hưởng đáng lo ngại với việc chính quyền Bush tiến hành theo dõi sau sự kiện 11 tháng 9 và các cuộc chiến ở Iraq và Afghanistan. Vì vậy, có thể nói rằng trong khi Batman phát hiện ra Joker bằng cách sử dụng bọ định vị bất hợp pháp này, cuối cùng anh lại không phải là người đẩy lùi kế hoạch của gã phản diện, mà chính người dân Gotham: cuối cùng họ từ chối giết nhau. (Mặc dù hãy ghi hồ sơ rằng thực ra các thường dân đã tổ chức biểu quyết về vấn đề này và đa số chọn kích nổ chiếc phà kia — trong một bộ phim được phát hành trong năm tiến hành bầu cử tổng thống Mỹ, không sớm không muộn.)

Xuyên suốt The Dark Knight, Gotham và người dân của nó dường như bên bờ vực thẳm, bị kẹt giữa sáng và tối, giữa lòng trắc ẩn và sự đồng lõa

Chúng ta có thể thấy cảm giác tội lỗi của Người Dơi rõ ràng nhẹ nhõm trong cảnh Nolan giới thiệu công nghệ theo dõi hàng loạt này. “Ngon lành. Vô đạo đức. Nguy hiểm,” là cách Lucius Fox (Morgan Freeman) mô tả hệ thống, lúc ông thề sẽ từ chức khi nhìn thấy nó. (“Theo dõi 30 triệu người không có trong mô tả công việc của tôi.”) Người Dơi dường như phần nào hiểu điều này — anh nói rằng chỉ Fox mới có chìa khóa để sử dụng hệ thống. Nhưng có cái gì khác đang diễn ra ở đây. Trong các trao đổi trước đó, Fox chủ yếu tương tác với Bruce Wayne. Tuy nhiên, lần này, chính là Người Dơi nói với Fox: Bruce đang trong trang phục siêu anh hùng đầy đủ, nói giọng khàn khàn kỳ quái mà anh dùng để che giấu thân phận, mặc dù Fox biết rõ anh là ai. Tính hai mặt giữa anh chàng thập tự chinh áo choàng và bản ngã khác của anh là một chủ đề diễn biến trong chuỗi phim của Nolan, nhiều hơn bao giờ hết ở phần cuối của bộ ba, The Dark Knight Rises (2012), cuối cùng Batman “chết” và Bruce Wayne sống. Ở đây, Bruce giới thiệu với Fox mình là Người Dơi để bản ngã siêu anh hùng của anh có thể gánh lấy nỗi xấu hổ về những gì anh đã làm.

Một cách hiệu quả, Nolan đã sắp đặt màn chung kết với cảnh này. Sau khi Joker bị đánh bại và Dent bị giết, Batman nhận trách nhiệm về các nạn nhân của Dent, để ký ức về vị công tố viên thập tự chinh có thể sống, không tội lỗi. Trong đoạn phim gây xúc động khi Batman tiếp lời Gordon rằng cảnh sát bây giờ phải kết tội anh (“Ông sẽ kết tội tôi. Cho chó cắn giữ tôi. Vì đó là điều cần phải xảy ra. Vì đôi khi sự thật không hề tốt đẹp. Đôi khi, người ta xứng đáng được nhiều hơn.”), chúng ta thấy Fox phá hủy hệ thống theo dõi bằng cách làm theo chỉ đạo của Batman và thiết lập một cơ chế tự hủy. Theo dõi công dân là tội lớn của Batman. Anh biết điều đó, và biết suốt từ đầu, và có lẽ đã luôn có kế hoạch nhận tội. Khi anh bảo Gordon hãy quy cho anh những tội ác của Dent, anh không chỉ chấp nhận chịu tội vì cái chết của những con người mà anh không gây ra; thực tế anh đang tự trừng phạt bản thân vì vi phạm đạo đức và sự chính nghĩa.

“Ngon lành. Vô đạo đức. Nguy hiểm,” là cách Lucius Fox (Morgan Freeman) mô tả hệ thống theo dõi hàng loạt

Rồi cái kết đó để Gotham lại ở đâu? The Dark Knight kết thúc với việc thành phố này sống tự dối mình, nhưng dường như đã thoát ra khỏi bóng tối. (Ít nhất là lúc này, vì The Dark Knight Rise sẽ cho thấy hậu quả tai hại do sự trùng lắp của Gordon và tính hai mặt của Bruce.) Nhưng thật khó xem bộ phim này, được làm vào thời điểm nước Mỹ chia rẽ dữ dội về các vấn đề theo dõi, đồng lõa, bạo lực phát sinh từ nỗi sợ hãi, và không thấy có sự kết xuất xã hội — không phải một Gotham hư cấu, mà là cuộc sống thực — sẵn sàng lao xuống địa ngục của sự phân mảnh, hỗn loạn của tự cung tự cấp. Có lẽ đó là lý do tại sao phim của Nolan giờ đây thấm thía đến thế. Ngày nay, thật khó mà không cảm thấy rằng những xung lực tồi tệ nhất của loài người đã chiến thắng, rằng những người không có lương tâm hay không biết xấu hổ lại được phép gieo rắc bất đồng, hận thù, và tàn nhẫn đến vô cùng, thao túng cảm giác tội lỗi để con người kình chống lẫn nhau.

Nói cách khác: Người Mỹ đã kích nổ chiếc thuyền kia. Và bây giờ ngồi xem The Dark Knight từ một thế giới nơi những kẻ xấu đã chiến thắng.


“Mày đã làm thay đổi mọi thứ. Mãi mãi,” Joker nói, liếc nhìn người hùng thập tự chinh trên bờ vực thất bại.

Đã 10 năm kể từ khi The Dark Knight chạm khắc một nụ cười hiểm ác vào thế giới văn hóa đại chúng. Bộ phim đưa Christopher Nolan trở thành cái tên cửa miệng, định nghĩa lại phim bom tấn, đòi hỏi sự công nhận của giới nghệ thuật cho những nhà làm phim lớn và biến đổi cách công chúng xem huyền thoại về Batman và Joker. Nói một cách đơn giản, The Dark Knight đã làm thay đổi mọi thứ. Mãi mãi. Mười năm sau, và với các trang truyện tranh tràn lên màn ảnh ở mức gần như hàng tháng, The Dark Knight, ra rạp vào ngày 18 tháng 7 năm 2008, vẫn là đỉnh cao của phim chuyển thể truyện tranh.

Tuy nhiên, bất chấp việc công nhận sự vĩ đại rành rành của bộ phim, phần lớn lý do đằng sau sự vĩ đại của nó đã bị đánh bật đi trong cơn bùng nổ phim siêu anh hùng, và cái gọi là khởi động lại tối tăm, gai góc, và nguyên bản. Nolan đem đến cho chúng ta điều được xem là bộ phim siêu anh hùng có uy tín đầu tiên, nhưng The Dark Knight đã phải trả cái giá nào?

Rất dễ lầm The Dark Knight là một phim siêu anh hùng. Mà tại sao chúng ta không nên xem nó là như vậy? Suy cho cùng, Batman là một siêu anh hùng. Cùng với Superman, anh là nhân vật dễ nhận biết nhất cho danh hiệu đó. Và đó là một phần những gì làm cho luận thuyết của Nolan về nhân vật này thú vị và mạo hiểm đến thế. Thậm chí còn nhiều hơn phần tiền nhiệm Batman Begins (2005), The Dark Knight tự giải thoát khỏi rất nhiều phép chuyển ngữ gắn liền với phim siêu anh hùng, thay vào đó vận hành theo dòng phim tâm lý-ly kỳ tội phạm không có nguy cơ tận thế hoặc kết nối vũ trụ chung.

Tột cùng The Dark Knight là bộ phim về một người đàn ông-trẻ con giàu có ăn mặc như một con dơi đối đầu với một tên khủng bố hóa trang thằng hề

Batman của Nolan hoạt động như công chức chứ không phải siêu anh hùng. Có rất ít hành động trong The Dark Knight, ít ra là khi so sánh với các phim siêu anh hùng đã đặt tiền lệ trước đó, Spider-Man (2002) và các phần tiếp theo, X-Men (2000) và chuỗi phim thủy tổ của nó, hoặc trở ngược xa hơn nữa, những bộ phim Batman do Tim Burton và Joel Schumacher định hình từ năm 1989 đến năm 1997. Và bây giờ, hãy xem những phim theo sau The Dark Knight, vũ trụ DC, chuỗi phim X-Men đã được định lại kích cỡ, và đáng chú ý nhất, Vũ trụ điện ảnh Marvel, mới thấy The Dark Knight khác xa phim siêu anh hùng trước hay sau đó thế nào.

Đúng vậy, tột cùng The Dark Knight là bộ phim về một người đàn ông-trẻ con giàu có ăn mặc như một con dơi đối đầu với một tên khủng bố hóa trang thằng hề — đặc trưng của rất nhiều câu chuyện Batman tuyệt hay. Nhưng còn có một sự thật rằng đa phần bộ phim nói về tiền bạc, chính trị, luật dẫn độ và trình bày những thắt nút phức tạp — toàn những thứ chúng ta không gắn với hầu hết phim siêu anh hùng nổi tiếng nhất hiện nay, vốn chọn sự hấp dẫn thay vì câu chuyện ly kỳ phức tạp.

Chính cái cách tiếp cận không giống ai của Nolan, biến Batman thành một nhân vật không chỉ dành cho trẻ em hay hoạt hình đô thị kỳ ảo, đã đánh thức đòi hỏi đưa phim thể loại trở thành ứng cử viên trong mùa giải. Trong khi nhiều người sẽ đặt cược danh tiếng mùa giải của The Dark Knight vào diễn xuất siêu việt, đầy ma lực của nam diễn viên quá cố Heath Ledger trong vai Joker, vai diễn đã khiến anh được truy tặng giải nam diễn viên phụ xuất sắc nhất tại Lễ trao giải Oscar năm 2009, tầm cỡ uy thế của bộ phim vượt xa điều đó. The Dark Knight không chỉ nghiêm túc theo cách mà chưa phim siêu anh hùng nào từng làm, hay tự hào có những khắc họa cảm xúc phức tạp của Bruce Wayne, James Gordon và Harvey Dent từ những diễn viên thân thiện với giải thưởng như Christian Bale, Gary Oldman và Aaron Eckhart. Uy thế của The Dark Knight chủ yếu đến từ việc bộ phim nắm bắt hệ tư tưởng thời đại của người Mỹ một cách hết sức đặc thù.

Trong thế giới bất công của năm 2008, Joker chứa đựng nhiều câu trả lời

Đó là một bộ phim được xây dựng dựa trên các quy tắc, và trên việc phá vỡ những quy tắc đó — trật tự và hỗn loạn. Với Đạo luật Patriot vẫn là một vấn đề điểm nóng cho Tổng thống George. W. Bush ở Nhà Trắng, và Barack Obama thực hiện các nước đi ở Washington vài tháng trước khi ông đắc cử tổng thống, có cảm giác The Dark Knight được kết nối với việc chúng ta là ai trong tư cách một con người. Dấu ấn điên loạn của Joker, lời kêu gọi tình trạng vô chính phủ của hắn đã trở thành điểm tập hợp. Joker không chỉ trở thành một bộ trang phục Halloween phổ biến, mà là một khẩu hiệu chính trị, chứng kiến những biến thể Joker-hóa cho tấm poster Barack Obama “Hope” nổi tiếng của Shepard Fairey. Batman là người hùng của bộ phim, nhưng trong thế giới bất công của năm 2008, Joker chứa đựng nhiều câu trả lời. “Chúng chỉ văn minh khi sự đời yên ả cho chúng văn minh. Khi gặp chuyện ngặt nghèo, những kẻ văn minh đó... chúng sẽ ăn thịt lẫn nhau,” Joker nói. Lời của hắn sấm rền sự thật, và bây giờ 10 năm sau khi bộ phim ra đời, lời hắn nói càng có trọng lượng hơn.

Chính lời tiên tri đó của Joker đã chiếm được trái tim và tâm trí người xem, đặc biệt đối với một thế hệ chỉ mới bắt đầu biết có chút quyền lực là thế nào. Và quyền lực đó đã mở rộng ra ngoài các lĩnh vực chính trị, cho người ta nhận ra cái hay nhất mà điện ảnh có thể đem lại. Kêu gọi đề cử phim hay nhất cho The Dark Knight, và phản ứng dữ dội tiếp theo sau khi không được vậy, là một lời kêu gọi để điện ảnh được công nhận xa hơn cái việc giữ cho những ông già da trắng thấy mình quan trọng.

Phản ứng dữ dội đó đã dẫn đến việc tăng số lượng đề cử Phim hay nhất, từ năm lên mười tại Giải thưởng Viện Hàn lâm lần thứ 82. Đây là chỗ đầu tiên chúng ta bắt đầu nhìn ra cái giá của The Dark Knight. Viện Hàn lâm nhầm tưởng lời kêu gọi công nhận những bộ phim thể loại mang tính định nghĩa thế hệ là lời kêu gọi công nhận nhiều phim hơn. Mặc dù điều này đã dẫn đến việc Inception (2010) của Nolan được đề cử Phim hay nhất năm 2011, nó đã mở ra cánh cửa cho những bộ phim có cảm tưởng được đề cử chỉ để lấp đầy suất. Đâu ai sẽ viết bài nhìn lại nhân kỷ niệm Extremely Loud & Incredibly Close (2011) ra mắt. Một số phim có tinh thần cạnh tranh, và năng lực để Viện Hàn lâm công nhận những bộ phim có tác động lâu dài, đã mất đi trong nỗ lực sau đó tìm câu trả lời cho việc bỏ qua The Dark Knight. Nhưng bụi phóng xạ từ The Dark Knight không chỉ đơn giản tập trung vào mùa giải thưởng, mà là trong việc tìm cách để mang về cho Dark Knight tiền bạc và sự ngưỡng mộ.

Trong sự nổi tiếng của The Dark Knight, những khán giả không đọc truyện tranh đã say mê phiên bản Người Dơi này, và phiên bản Joker này

Đen tối. Gai góc. Thuyết phục. Mọi ngôn từ mà tất cả chúng ta có thể sẵn sàng tuôn ra để chiến đấu không bao giờ còn nghe lại nữa. Tuy nhiên, rất nhiều phim muốn trở thành phim chuỗi đã chọn cách tiếp cận của Batman Begins với hy vọng sẽ có phần tiếp theo lớn hơn, hay hơn trong tương lai — Dark Knight của chính họ. GI Joe: The Rise of Cobra (2009), Robin Hood (2010), The Amazing Spider-Man (2012), Robocop (2014), Fantastic Four (2015), Power Rangers (2017), tất cả đều cố gắng mượn một trang từ cẩm nang của Nolan và thất bại hoặc về phê bình hoặc tài chính, tuy nhiên thường xuyên nhất là thất bại cả hai. Hầu hết các bộ phim này đã bị tước khỏi tay nhà làm phim, và trở thành con mồi cho sự can thiệp của hãng phim, điều mà Nolan đã tránh được nên anh mới thành công. Rise of the Planet of the Apes (2011) là phim duy nhất thành công trong việc tung ra một chuỗi phim hoàn chỉnh theo khái niệm về cách tiếp cận có cơ sở và có lý do chính đáng. Những bộ phim nào không làm được như vậy là vì không hiểu điều mà Nolan, và các nhà biên kịch Jonathan Nolan và David S. Goyer, đã có cho phim của họ: một tầm nhìn có mục đích về lý do tại sao những nhân vật này nên được đặt ở đâu đó tiếp giáp hiện thực của chúng ta, biết rằng khi ở đó nhân vật sẽ có tầm ảnh hưởng.

Batman của Nolan, bộ phim tạo nên cơ sở rằng một phim Người Dơi có thể không mất đi “sự tinh nhạy đối với kịch tính” đem lại lý do tồn tại cho những nhân vật này, có nguồn gốc từ Batman: Year One của Frank Miller (1987). Bộ truyện tranh của Miller cũng chọn cách tiếp cận có cơ sở cho nhân vật, cho biết buổi ban đầu chống tội phạm của Người Dơi, trước khi Thành phố Gotham tràn ngập “quái vật”. Phần cố hữu trong tính cách của Người Dơi là có căn cứ và vẫn giữ được tính thuyết phục. Khi nói đến các tài sản như G.I. Joe, làm cho họ có lý do tồn tại sẽ là lột bỏ chính những khía cạnh làm cho họ hấp dẫn. Batman của Nolan rút ra từ truyện tranh, nhưng cũng tách khỏi chúng để anh có thể kể phiên bản của chính mình về người đàn ông trở thành một huyền thoại tất yếu chống lại nạn tham nhũng trong thời đại chúng ta.

Christopher Nolan (trái) trên trường quay The Dark Knight: Batman của Nolan rút ra từ truyện tranh, nhưng cũng tách khỏi chúng để anh có thể kể phiên bản của chính mình

Trong sự nổi tiếng của The Dark Knight, những khán giả không đọc truyện tranh đã say mê phiên bản Người Dơi này, và phiên bản Joker này. Có một quan điểm đã trở thành thường xuyên cho rằng Người Dơi là phải nghiêm túc, khớp vào các tham số của thế giới chúng ta, còn Joker là một nhà vị lai xuất sắc, thôi thúc với mục tiêu được xác định rõ ràng là hỗn loạn xã hội. Nhưng gần 70 năm truyền thông về Batman đã cung cấp nhiều điều để nói hơn. Khi The Dark Knight được phát hành, nhà văn Grant Morrison đã chiến đấu với chính cái ý niệm rằng Batman cố hữu nghiêm túc, có lý do tồn tại và được định nghĩa bởi duy nhất Miller và những gì xảy ra sau đó. Tương tự, anh đùa giỡn với ý niệm Joker là một nhân vật tiến hóa như Batman, và là một con tốt trong kế hoạch lớn chứ không phải là kẻ ác tột bậc.

Morrison đã thể hiện Batman là nhân vật chiến đấu với người ngoài hành tinh, có một nhân cách khác, pha trộn với sự tinh quái đa chiều kích, và hơn hết thảy chỉ là một cậu bé sợ hãi bao bọc bản thân mình bằng đồ chơi và thói quen của một đứa trẻ để không phát điên. Người Dơi dễ uốn nắn và tất cả các nhân vật cư trú trong thế giới của anh cũng vậy. Đây chính xác là những gì Nolan bắt tay khám phá trong các bộ phim của mình, loại bỏ những trò hề thời Schumacher ra khỏi nhân vật này, giống như những bộ phim tân cổ điển của Burton đã tự loại ra khỏi Batman thập niên 60 của Adam West. Các phim Hiệp sĩ Bóng Đêm của Nolan được xây dựng dựa trên các quy tắc, không phải các quy tắc vốn có của Người Dơi, mà là các quy tắc khiến Nolan quan tâm trong vai trò một nhà làm phim.

Kể từ khi The Dark Knight phát hành, chúng ta đã chứng kiến sự từ chối các phim khác về nhân vật này

Trong sự vĩ đại của The Dark Knight, chúng ta, với tư cách là cộng đồng người hâm mộ nói chung, đã quên mất lý do tại sao nó lại vĩ đại đến thế. Ngoài các ‘meme’, mô phỏng, vật phẩm ăn theo và những câu chuyện châm biếm, có một bộ phim đích thực — một bộ phim đóng vai trò lời nhắc nhở rằng Batman không phải là một tầm nhìn đơn lẻ, một nhân vật trì trệ được xác định bởi một tập hợp những tính cách phải có, hay là một tài sản để trên bệ sùng bái như cách Superman của Richard Donner (1978) không may đã bị đặt lên đó. Kể từ khi The Dark Knight phát hành, chúng ta đã chứng kiến sự từ chối các phim khác về nhân vật này và dàn diễn viên phụ của anh ấy, với thậm chí The Dark Knight Rise tiếp sau đó của Nolan có một phần tranh cãi đối với việc Batman không hành xử theo cách mà giả thuyết do ‘fan’ suy luận xung quanh các phim của Nolan kỳ vọng anh hành xử.

Và Batman v. Superman: Dawn of Justice của Zack Snyder, bộ phim gần gũi nhất với các phim của Nolan về phương diện chạm đến sự sa lầy chính trị và triết lý của thời đại ngày nay, đã bị khinh miệt, mặc dù miêu tả của Snyder về các nhân vật sát với truyện tranh hơn bất kỳ phim Người Dơi nào của Nolan, và đưa ra một tầm nhìn rõ ràng cho những nhân vật này chứ không hề bắt chước. Mặc dù chúng ta thường coi The Dark Knight là tác phẩm chuyển thể từ truyện tranh hay nhất, nhưng phần lớn các nhà làm phim và khán giả đã không học được từ những bài học sáng tạo của nó: các nhân vật truyện tranh có thể dễ nhào nặn. Chúng có thể trở nên thực tế hoặc kỳ ảo, có thể trở thành tác phẩm danh giá hoặc thuần túy giải trí bom tấn, có thể đen tối và gai góc hay nhẹ nhàng, có thể đi theo tâm trạng của nhân vật hay đầy ắp hành động, hoặc bất kỳ biến thể nào ở giữa những điều đó.

The Dark Knight là một minh chứng, một lời mời để thay đổi, phá vỡ các quy tắc, làm lại tiêu chuẩn và mở ra chút hỗn loạn

Mười năm sau Hiệp sĩ Bóng Đêm chúng ta có một kỳ vọng nhất định về một chuyển thể siêu anh hùng là như thế nào, phim đó vận hành ra sao và căn chỉnh mình theo các nguyên bản phổ biến nhất dựa trên nhân vật này thế nào. Ngay cả trong hoàn cảnh nhiều phim siêu anh hùng hơn bao giờ hết, có cảm giác chúng ta đang bị hạn chế, rằng chúng ta chỉ nhìn thấy thành công của những bộ phim được đảm bảo là hiệu quả. Thật đáng tin khi hình dung rằng bộ phim mà chúng ta yêu thích rất nhiều này đây, The Dark Knight, sẽ không nhận được sự hoan nghênh như vậy ở hôm nay. The Dark Knight là một minh chứng, một lời mời để thay đổi, phá vỡ các quy tắc, làm lại tiêu chuẩn và mở ra chút hỗn loạn.


Roger Ebert thích ngay.

“Batman không còn là truyện tranh nữa,” nhà phê bình điện ảnh huyền thoại này đã viết vào mùa hè năm 2008 khi The Dark Knight của Christopher Nolan phát hành. Thay vào đó, nhà phê bình đã thấy “một bộ phim ám ảnh vọt ra khỏi nguồn gốc của nó và trở thành một bi kịch choán hết tâm trí… Bộ phim này, và ở chừng mực ít hơn là Iron Man, đã xác định lại những khả năng của ‘phim truyện tranh.’”

Khi Hiệp sĩ Bóng Đêm đổ bộ rạp chiếu 10 năm trước, “phim truyện tranh” xoay quanh các siêu anh hùng chắc chắn đã trải qua một số đỉnh cao sáng tạo, bao gồm hai phim Superman đầu tiên của Richard Donner và Richard Lester bắt đầu trong thập niên 1970, Batman của Tim Burton năm 1989, X-Men đầu tiên của Bryan Singer năm 2000 và chuỗi Spider-Man của Sam Raimi.

The Dark Knight có lẽ là khám phá hiệu quả nhất về tội lỗi mà phim bom tấn hiện đại của Mỹ đem đến cho chúng ta: Two-Face không phải là một cái tên mới, mà là một biệt danh ác ý lâu nay các cảnh sát đã dành cho Dent; “đồng xu may mắn” anh ta luôn luôn tung lên hóa ra chỉ là trò lừa đảo

Nhưng năm 2008, ngay sau khi Iron Man của Jon Favreau khai sinh Vũ trụ Điện ảnh Marvel cùng mùa hè đó, điện ảnh siêu anh hùng không được coi là phả hệ nghệ thuật. Về nghệ thuật, phim bỏng ngô thậm chí còn không với đến đẳng cấp của Star Wars, nhiều nhà phê bình chính thống và những người đi xem phim đã tin là vậy.

Nolan, đồng biên kịch với em trai Jonathan Nolan và nhà quay phim Wally Pfister đã làm thay đổi đáng kể quan điểm chung về phim siêu anh hùng. Phần tiếp theo Batman đen tối của họ — phim đầu tiên sử dụng đầy đủ và rộng rãi công nghệ Imax có tầm ảnh hưởng — đã ghi điểm với giới phê bình, lấy được tám đề cử Oscar và thắng hai, bao gồm một danh hiệu truy tặng cho diễn xuất ám ảnh của Heath Ledger làm nên nhân vật biểu tượng Joker.

Nhưng một bộ phim ảm đạm như vậy có thể thu hút rất nhiều người hâm mộ trong mùa phim hè sao? Như The Wall Street Journal đã viết lúc bấy giờ: “Cả bộ phim là một thử nghiệm xã hội trên phạm vi toàn cầu, một nỗ lực đầy tham vọng, xa hoa để xem liệu khán giả có xuất hiện vì một sử thi truyện tranh vượt xa hơn bóng tối thành ảm đạm thê lương, nghịch lý tàn nhẫn, sự phản bội không ngừng và tham nhũng tràn lan không.”

Roger Ebert: “...vì không cho phép những hiệu ứng đặc biệt ngoạn mục chơi trội hơn con người, chúng ta bất ngờ khi bộ phim này ảnh hưởng lên chúng ta sâu sắc đến thế"

Tất nhiên, bộ phim cũng đã thắng về mặt thương mại, trở thành phim siêu anh hùng đầu tiên — và là phim thứ tư vào thời điểm đó — đạt doanh thu 1 tỉ đôla Mỹ toàn cầu. Khi điều chỉnh theo lạm phát, The Dark Knight là một trong những phim siêu anh hùng lớn nhất từ trước đến nay, chung nhóm với những khổng lồ gần đây như Black Panther và Avengers: Infinity War.

Đối với nhiều người hâm mộ, The Dark Knight đã vượt xa cả những bộ phim được khen ngợi sau này của Christopher Nolan như Inception và Dunkirk (bộ phim đã mang lại cho Nolan đề cử Oscar đạo diễn xuất sắc đầu tiên).

Tuy nhiên, một thập kỷ sau — Variety đưa tin The Dark Knight được phát hành giới hạn ở định dạng Imax kỷ niệm 10 năm vào tháng 8/2018 — rất đáng ngẫm lại những thành kiến của giới phê bình mà bộ phim phải đối mặt vào lúc đó, và một số nhà phê bình điện ảnh nổi tiếng nhất lại không đánh giá cao những gì Nolan đem đến.

Kể cả khi đánh giá cao màn trình diễn mê hoặc của Ledger, một số nhà phê bình lại thấy chẳng còn gì khác để thích trong bóng tối của Người Dơi ủ ê này.

Một số nhà phê bình lại thấy chẳng còn gì khác để thích trong bóng tối của Người Dơi ủ ê này

Ebert là một trong số những nhà phê bình nói rõ lý do tại sao bộ phim thứ hai của Nolan trong bộ ba Người Dơi của anh khác biệt với nhiều phim trước đó, viết: “Lẽ thường trong một phim truyện tranh là duy trì một khoảng cách nhất định với phim hành động, để xem xét mọi thứ qua một màn lọc tinh tế. The Dark Knight trượt quanh những thứ che chắn và hấp dẫn chúng ta… Vì những diễn viên này diễn viên kia rất thuyết phục, và vì không cho phép những hiệu ứng đặc biệt ngoạn mục chơi trội hơn con người, chúng ta bất ngờ khi bộ phim này ảnh hưởng lên chúng ta sâu sắc đến thế.”

Stephen Hunter, nhà phê bình phim chính của The Washington Post, một thập kỷ trước, là một trong số những người tin rằng The Dark Knight, bất chấp những đỉnh cao, mang lại kết quả trái chiều. “Đó là vì diễn xuất mãnh liệt quá và kéo dài quá của Ledger; là vì bất chấp cái mặt nạ điên loạn, đó là một diễn xuất tinh tế, sắc thái mạnh mẽ đến nỗi xua hết tất cả ký ức về anh chàng điển trai người Australia ở đằng sau,” Hunter viết.

“Hóa trang dường như đã giải phóng anh ta: anh dẻo dai về cơ thể, biểu cảm chỉ bằng đôi mắt, và giọng nói của anh có những gợn sóng mỉa mai và nhạo báng và tâm lý bệnh hoạn. Vai diễn là một nỗ lực — theo cách mà anh chưa từng thể hiện trước đây, đóng những nhân vật có khuôn mặt trơ trơ — hoàn toàn thu hút.”

Stephen Hunter, nhà phê bình phim chính của The Washington Post cho rằng khi Joker vắng mặt, Hiệp sĩ Bóng Đêm mất đi phần lớn năng lượng và động lực, trở thành không gì khác hơn một khuôn mặt điển trai

Tuy nhiên, thành tựu đó đi kèm một cái giá trong con mắt của nhà phê bình này.

“Vai diễn này cũng là điều thú vị nhất trong phim,” Hunter đã viết, “và khi Joker vắng mặt, Hiệp sĩ Bóng Đêm mất đi phần lớn năng lượng và động lực, trở thành không gì khác hơn một khuôn mặt điển trai từ Christian Bale [Người Dơi] đến Aaron Eckhart [Harvey Dent].”

Ngược lại, Michael Sragow của Baltimore Sun, chỉ trích triệt để “những bước tiến triển ì ạch đi đến điều có thể dự đoán được” của câu chuyện.

“The Dark Knight là một tác phẩm đẹp trai, thành đạt, nhưng nó đã đưa tôi đi từ hấp thụ vào đến bài tiết ra trong vòng 20 phút, và sau đó kéo thêm hai tiếng nữa,” Sragow viết. “Đây là bộ phim gánh vác tiêu chuẩn cho trường phái phim truyện tranh gây nhầm lẫn giữa sự khoa trương với sự nghiêm túc và cơ chế kịch tính phổ biến.”

“Nó được quy hoạch trở thành một sử thi đô thị về sụp đổ niềm hy vọng và khả năng cải thiện ở quê hương của Batman, Thành phố Gotham (đại diện cho tất cả các thành phố phương Tây), nhưng không có lấy một khoảnh khắc xúc động hoặc truyền cảm hứng trong đó.”

Màn trình diễn mê hoặc của Heath Ledger

Ôi, ôi.

David Edelstein của New York Magazine cũng không xúc động.

“Thật sốc — và rất hiệu quả — khi thấy một nhân vật phản diện trong truyện tranh xuất hiện như kẻ cướp trong phim của Quentin Tarantino,” Edelstein viết. “Nhưng rồi sự mới lạ biến mất và sự thiếu tưởng tượng, hình ảnh và nhiều thứ khác, biến thành một lực cản.

“The Dark Knight ồn ào, rối rắm và tàn ác. Ngay cả màn trình diễn thị giác kỳ lạ nhất của nó — Người Dơi từ những tòa nhà chọc trời lao xuống, đôi cánh dơi mở ra khi anh lướt qua màn đêm như một con diều của con người — cũng không thể giữ cho bộ phim bay lên không trung. Có một cái đe gắn vào chiếc áo choàng đó trì xuống.”

Thế đấy.

Marc Savlov của The Austin Chronicle nói giọng tương tự. “Có cái gì đó vô hình bị thất lạc từ Hiệp sĩ Bóng Đêm này,” anh viết. “… Với bao nhiêu tiếng gõ nhẹ và sấm sét, từ nhạc nền tuyệt vời của Hans Zimmer và James Newton Howard cho đến những cảnh quay tuyệt đẹp của Người Dơi, áo choàng giang rộng, sà xuống giữa những tòa tháp cao chọc trời, chóng mặt của trung tâm thành phố Gotham, bộ phim của Nolan có cảm giác ớn lạnh và bệnh hoạn một cách khó chịu.

Cảnh quay tuyệt đẹp của Người Dơi, áo choàng giang rộng, sà xuống giữa những tòa tháp cao chọc trời, chóng mặt của trung tâm thành phố Gotham

“Ngoài một [Maggie] Gyllenhaal không ngừng quyến rũ, đóng vai Rachel Dawes, bạn gái một thời của Bruce Wayne, The Dark Knight đúng với tựa phim cả về tông điệu lẫn thể hiện, một phê bình nghiệt ngã về một hiện thực nghiệt ngã hơn.

“Điều duy nhất cảm thấy thực sự, hoàn toàn sống động là Joker điên cuồng, lầm bầm của Leger. Tiếng cười cuối cùng là của hắn và chỉ mình hắn. Tiếng cười đó đủ khiến bạn khóc.”

Theo David Ansen của Newsweek, bóng tối phá hỏng khả năng thưởng thức bộ phim.

“Không có nét tươi sáng nào trong sự căng thẳng, siêu anh hùng lo âu của Bale, và khi bộ phim dài hai tiếng rưỡi này bước vào nửa sau của nó, cường độ dữ dội không thay đổi và những cảnh hành động đôi khi khó hiểu đã gây hại,” anh viết.

“Bạn có thể kiệt sức hơn là phấn chấn. Nolan muốn chứng minh rằng phim siêu anh hùng không cần phải dùng một lần rồi vứt, món ăn vặt đầy hiệu ứng, và bạn phải ngưỡng mộ tham vọng của anh. Nhưng đây là Batman chứ không phải Hamlet. Cứ bảo tôi là nông cạn đi cũng được, nhưng tôi ước gì nó vui vẻ hơn một chút.”

Christian Bale là một Bruce Wayne điềm tĩnh, một quý ông phô trương trong bộ cánh Armani, với mái tóc đâu vào đấy

Rồi David Denby của The New Yorker, người đánh giá cao diễn xuất của Ledger và một số hiệu ứng — nhưng anh không ưa Bale, nói gì các chuỗi phim siêu anh hùng ồ ạt sắp tới.

“Tên hề Joker chế nhạo và cười khúc khích, và Batman chỉ có thể giang rộng đôi cánh của mình,” Denby viết. “Một xung đột kịch tính có thể khai thác, nhưng chỉ một nửa dàn diễn viên có thể diễn được. Christian Bale đã có hiệu quả trong một số phim, nhưng anh là một Bruce Wayne điềm tĩnh, một quý ông phô trương trong bộ cánh Armani, với mái tóc đâu vào đấy.

“Anh đáng chú ý hơn khi là Người Dơi, nhưng anh nói tất cả lời thoại của mình bằng một giọng khàn khàn, không hề biến đổi âm điệu. Đó là một màn trình diễn gai góc nhưng không thú vị, bị lu mờ bởi Ledger tuyệt vời… [có] diễn xuất màn cuối đáng sợ: nam diễn viên trẻ này nhìn xuống vực thẳm.”

Denby đẩy đến phần khó khăn nhất trong màn đả kích của mình.

“Tôi không thể đánh giá The Dark Knight là một tác phẩm tay nghề xuất sắc. Batman Begins [2005] thật nghiệt ngã và chặt chẽ, còn bộ phim này thật nghiệt ngã và tắc nghẽn với nhau. Câu chuyện không được định hình mạch lạc để đưa ra sự tương phản và đưa đến một cao trào đem lại sự thỏa mãn.

David Denby của The New Yorker nói rằng The Dark Knight là cao trào liên tục; lúc nào cũng điên cuồng, và cứ thế mãi

“The Dark Knight là cao trào liên tục; lúc nào cũng điên cuồng, và cứ thế mãi. Không chuẩn bị cho cái gì, và mọi người xuất hiện và biến mất không cần giải thích; các nhân vật bị loại bỏ với một cái gật đầu tùy tiện.”

Rồi cuối cùng Denby hất một xẻng đầy đất chôn vùi bộ phim: “The Dark Knight được làm trong thời đại khủng bố, nhưng nó không chiến đấu mà đảm bảo bằng nỗi kinh hoàng; nó nắm bắt và phóng thích sự kinh hoàng — tính toán thỏa đáng để thiết lập cho phần tiếp theo của chuỗi phim.”