Trước khi Kazuo Ishiguro xuất bản một từ nào, chưa nói đến việc thu thập một loạt giải thưởng đến mức mỗi giải thưởng sau đều đe dọa sẽ to hơn giải thưởng trước đó — Giải Booker, tước hiệp sĩ, Giải Nobel Văn chương — ông là một cậu bé sống ở thị trấn dân cư Guildford hài hòa ở Anh với một người mẹ hay diễn lại những tình tiết trong những bộ phim Nhật Bản bà yêu thích. 

Kazuo Ishiguro

Gia đình Ishiguro chuyển từ Nagasaki đến Anh vào năm 1960, khi cậu bé Kazuo mới 5 tuổi, lúc đầu họ chỉ định ở một thời gian khi cha cậu, một nhà hải dương học, tiến hành nghiên cứu. Nhưng cuối cùng họ ở lại ngày càng lâu hơn, cho đến khi cuối cùng nước Anh không còn là một nơi chuyển tiếp mà bắt đầu trở thành nhà.

Không được xem phim từ Nhật Bản, bà Ishiguro đã dàn dựng “các buổi độc diễn”, như con trai bà miêu tả. Một buổi diễn đã tái hiện Ikiru, bộ phim tâm lý hiện sinh của đạo diễn bậc thầy Akira Kurosawa kể về một công chức lãnh cảm phát hiện mình mắc bệnh ung thư giai đoạn cuối và bắt tay vào sứ mệnh biến cuộc sống của mình trở nên có ý nghĩa. Ngay từ khi còn nhỏ chưa từng xem khung hình nào của bộ phim, Ishiguro đã cảm nhận được mối liên hệ mạnh mẽ với hành trình khám phá của một người đàn ông đông cứng trong truyền thống bắt đầu từ chối mã hóa bên trong mình.

Ikiru, bộ phim tâm lý hiện sinh của đạo diễn bậc thầy Akira Kurosawa kể về một công chức lãnh cảm phát hiện mình mắc bệnh ung thư giai đoạn cuối và bắt tay vào sứ mệnh biến cuộc sống của mình trở nên có ý nghĩa

Nhìn lại, Ishiguro cho rằng chủ đề của bộ phim đã giúp xác định nhận thức của ông về thế giới. Sự phi lý của cuộc sống lúc chết là không thể tránh khỏi, sự giam cầm của thứ bậc và giai cấp, bi kịch kỳ lạ của những người kể chuyện cảm thấy mình không hoàn toàn là con người — tất cả những ý tưởng này có xu hướng hợp nhất, phân chia và nhân lên như kính vạn hoa trong tiểu thuyết của ông, bao gồm một số tác phẩm vĩ đại nhất của thời hiện đại.

Khi người viết gặp Ishiguro trong bữa trà chiều tại một khách sạn ở trung tâm London vào tháng 2 năm 2023, Ishiguro vừa trở về sau chuyến đi thứ tư tới Los Angeles trong khoảng thời gian bốn tháng, thực hiện công việc quảng bá cho bộ phim chuyển thể từ Ikiru mà ông viết kịch bản, có tựa đề Living. Một tháng trước, bộ phim đã được đề cử hai giải Oscar, một cho kịch bản của Ishiguro và một cho Bill Nighy trong vai chính ông Williams, quan chức hội đồng chịu đè nén, có chẩn đoán bệnh đã thúc đẩy cốt truyện của bộ phim.

Ngồi chung chiếc taxi đen với Nighy, Ishiguro đã có được điều mà ông miêu tả là “khoảnh khắc eureka”. Đột nhiên, ông có thể nhìn thấy hình dạng hoàn hảo của phiên bản làm lại Ikiru lấy bối cảnh nước Anh những năm 1950 sau chiến tranh, với Nighy đóng vai trung tâm trong một câu chuyện truyền tải chủ nghĩa khắc kỷ và thói mỉa mai của người Anh cũng như các quy tắc và truyền thống của Nhật Bản

Living, với nhạc nền rền vang và hình ảnh tương tác giữa ánh sáng và bóng tối, một phần là tác phẩm tri ân những bộ phim kinh điển của Anh những năm 1940 và 1950. Nhưng nó cũng là sự tiếp nối đề tài của “câu chuyện vĩ mô lớn hơn” và “vũ trụ khác biệt tuyệt vời” của Ishiguro như nhà văn Haruki Murakami đã gọi.

“Vũ trụ” là cụm từ quen thuộc với những người xem phim ngày nay, những người đã quen với các chuỗi phim văn hóa đại chúng — tập hợp các phim điện ảnh và truyền hình hoạt động song song với nhau và có tác dụng thúc đẩy sự quan tâm liên tục của chúng ta đối với việc tiêu thụ chúng. Nghĩ về hình tượng đó trong tác phẩm của một tiểu thuyết gia thì thật bất thường. Sách của Ishiguro không liên hệ gì nhau; chúng không có chung nhân vật nào và có ít địa điểm hoặc thời đại lịch sử cụ thể chung. Tuy nhiên, cùng nhau, chúng có nhiều tác động hơn từng tác phẩm cộng lại.

“Tôi thực sự thấy [sách của mình] nằm trong cùng một dự án,” Ishiguro nói với người viết. “Có tính liên tục ở đó đối với tôi. Đối với tôi, thật vô nghĩa khi coi chúng là những thứ khác nhau.”

Bill Nighy trong vai ông Williams trong Living

Các siêu sao văn học từ lâu đã đảm nhận những công việc phụ sinh lời hoặc thử nghiệm những con đường sáng tạo khác nhau — hãy nghĩ tới kịch bản phim của Harold Pinter, phim của Jez Butterworth, thơ về mèo của T. S. Eliot. Nhưng hiếm khi thành phẩm lại đồng điệu một cách hấp dẫn với danh mục tác phẩm trước đó của họ. Living có tương tác phong phú với một số tiểu thuyết được đọc nhiều nhất của Ishiguro — The Remains of the Day, Klara and the Sun, Never Let Me Go — cũng như những câu chuyện và kịch bản thời đầu của ông. Mỗi tác phẩm đều đào sâu vào ý nghĩa của việc sống thực sự và hết lòng khi dường như không còn có thể và thất bại là không tránh khỏi.

Khi còn trẻ xem những bộ phim của Kurosawa, Ishiguro bị ấn tượng bởi miêu tả lặp đi lặp lại rằng vinh quang không phải là thứ mà người khác có thể ban tặng mà phải đến từ chính bản thân mình — một dạng tự khẳng định không thành lời mà ông gọi là “niềm kiêu hãnh cô đơn”. Living kể về nỗ lực của một người đàn ông vượt qua những thủ tục hành chính quan liêu của chính phủ để xây dựng sân chơi cho trẻ em vào cuối đời.

Living kể về nỗ lực của một người đàn ông vượt qua những thủ tục hành chính quan liêu của chính phủ để xây dựng sân chơi cho trẻ em vào cuối đời

Nhưng mấu chốt, Ishiguro nói, không phải là “sân chơi của bạn làm được điều gì tốt đẹp cho đời. Mấu chốt là bạn đã cống hiến mọi thứ để tạo ra nó và điều đó mang lại cho bạn ý nghĩa.” Đây là những gì ông đã nắm lấy từ Ikiru, và là điều ông tin rằng đã định hình nên các tác phẩm của ông kể từ đó. Cũng là điều mang đến cho Living một yếu tố không phải lúc nào cũng có trong tiểu thuyết của Ishiguro: chiến thắng.

Vào ngày người viết gặp Ishiguro, ông mặc bộ âu phục màu xám khắc khổ — ông đến ngay sau bữa trưa với nhà xuất bản ở Canada — và nói chuyện có phần máy móc (một triệu chứng sau nhiều tháng thực hiện phỏng vấn), nhưng thỉnh thoảng ông cũng bật cười. Ông nói, ý tưởng về Living đến với ông vào năm 2018, khi đang ăn tối với một người bạn là nhà sản xuất đã mời Nighy ăn tối cùng họ. Sau đó, ngồi chung chiếc taxi đen với Nighy, Ishiguro đã có được điều mà ông miêu tả là “khoảnh khắc eureka”. Đột nhiên, ông có thể nhìn thấy hình dạng hoàn hảo của phiên bản làm lại Ikiru lấy bối cảnh nước Anh những năm 1950 sau chiến tranh, với Nighy đóng vai trung tâm trong một câu chuyện truyền tải chủ nghĩa khắc kỷ và thói mỉa mai của người Anh cũng như các quy tắc và truyền thống của Nhật Bản. “Tôi đã nói với anh ấy, và tôi ngại nhắc lại điều này” — ông hạ giọng — “Tôi thực sự đã nói với anh ấy, ‘Bill này, tôi biết một vai sẽ giúp anh lấy Oscar nam diễn viên chính xuất sắc.’” Ông mỉm cười.

Những gì Ishiguro làm được với Living chỉ ra điều khiến tác phẩm của ông trở nên khác biệt: Phần lớn nội dung là những thứ không nói nên lời

“Và tai ông ấy vểnh lên?” người viết hỏi.

“Không, không, không hề. Anh ấy nói, ‘Ồ ừm ừm,’” Ishiguro nói, bắt chước câu lầm bầm cụt lủn của Nighy giống đến giật mình. Tuy nhiên, trong vài ngày tiếp theo, ý tưởng đó vẫn ở lại với ông. Khi đó ông đang viết dở Klara and the Sun, cuốn tiểu thuyết xuất bản năm 2021 với giọng kể là một con búp bê AI ở một thành phố Mỹ trong tương lai gần, vì vậy khi ông giới thiệu bộ phim cho người bạn sản xuất của mình, Stephen Woolley, đó là dự án mà một người khác có thể viết kịch bản. Nhưng nhà sản xuất lập luận hợp lý rằng Ishiguro có mối liên hệ sâu sắc với Ikiru hơn bất kỳ ai khác. “Tôi không phải là biên kịch,” Ishiguro nói với người viết trong lúc phết mứt lên bánh. “Nhưng anh ấy đã thuyết phục tôi thử.”

Nửa đầu của câu nói đó không hoàn toàn đúng. Mặc dù được biết đến nhiều nhất với tư cách là một tiểu thuyết gia, công việc viết lách toàn thời gian đầu tiên của Ishiguro là viết kịch bản cho Channel 4, kênh truyền hình Anh có bộ phận sản xuất phim đã hỗ trợ các tác phẩm ban đầu của các đạo diễn và biên kịch gồm Stephen Frears, Hanif Kureishi, Gurinder Chadha, và Steve McQueen.

Trong Living, những khoảnh khắc có sức nặng nhất thường không có thoại. Những cảnh diễn gây ngạc nhiên nhất của Nighy thường vì gợi ý hơn là chủ động truyền tải

Một bộ phim ông viết kịch bản cho Channel 4 là The Gourmet, có sự tham gia của Charles Grey trong vai một nhà phê bình ẩm thực mệt mỏi, bị sự buồn chán thôi thúc tìm kiếm những điều mới lạ khó tả trong món ăn. Sau đó, Ishiguro viết kịch bản The White Countess, một bộ phim Merchant Ivory sản xuất năm 2005 với sự tham gia của Ralph Fiennes và Natasha Richardson trong vai cặp tình nhân ở Thượng Hải những năm 1930, khám phá nỗi đau chiến tranh và nỗi lo lắng về đặc quyền cùng nhiều điều nữa.

Và ông đã viết kịch bản The Saddest Music in the World, đã bị ngâm trong giai đoạn phát triển trước khi được đạo diễn tiên phong người Canada Guy Maddin viết lại và quay theo phong cách lập dị. Lấy bối cảnh ở Winnipeg thời kỳ suy thoái, bộ phim năm 2003 có sự tham gia của Isabella Rossellini trong vai một cô gái thừa kế có đôi chân giả có lúc chứa đầy bia. Chi tiết cụ thể đó, Ishiguro nói, là của Maddin. “Saddest Music,” ông nói thêm, “có lẽ là bộ phim chủ lưu nhất [Maddin] từng thực hiện.” Ông cười.

Ishiguro viết kịch bản The White Countess, một bộ phim Merchant Ivory sản xuất năm 2005 với sự tham gia của Ralph Fiennes và Natasha Richardson trong vai cặp tình nhân ở Thượng Hải những năm 1930, khám phá nỗi đau chiến tranh và nỗi lo lắng về đặc quyền cùng nhiều điều nữa

Ishiguro đã hoàn thành bản thảo đầu tiên của Living khá nhanh, ngay trước khi đại dịch virus corona khiến mọi thứ ngừng hoạt động vào năm 2020. Khi đạo diễn người Nam Phi Oliver Hermanus, được Ishiguro miêu tả là “người theo chủ nghĩa hoàn hảo gần như vô lý”, đảm nhận đạo diễn, họ có gần một năm rưỡi để hình dung bộ phim mà không chịu bất kỳ áp lực nào phải bắt tay ngay vào sản xuất; Hermanus có thể đề xuất mở rộng một số cảnh nhất định và Ishiguro có thể dành thời gian viết lại chúng. Cuối cùng, họ đã có được hàng đống tư liệu bị loại bỏ và một bộ phim súc tích, chính xác, vừa khắt khe vừa mang tính tàn phá.

Những gì Ishiguro làm được với Living chỉ ra điều khiến tác phẩm của ông trở nên khác biệt: Phần lớn nội dung là những thứ không nói nên lời — mà tiểu thuyết gia Mary Gaitskill đã miêu tả là “mặt vải trong” của một tác phẩm và “cuộc sống tinh tế bên trong của câu chuyện rõ ràng.”

Trong Klara and the Sun, khi một nhân vật tiết lộ đơn giản rằng chồng cô đã bị “thay thế” khỏi công việc kỹ sư của anh ấy, động từ đơn độc tự nó đã gợi ý một câu chuyện — đội công nhân được thay thế bằng trí tuệ nhân tạo và những cuộc khủng hoảng mà sự thay thế có hệ thống như vậy sẽ đem lại.

Amy Adams (trái) và Jenna Ortega (phải) sẽ đóng trong chuyển thể điện ảnh Klara and The Sun do Taika Waititi (giữa) đạo diễn

A Pale View of Hills, cuốn tiểu thuyết đầu tiên của Ishiguro, thấm đẫm bối cảnh của một sự kiện mà cuốn sách không nhận xét rõ ràng: quả bom nguyên tử thả xuống Nagasaki. Không gian tiêu cực trong tác phẩm của Ishiguro thường nặng nề hơn dòng văn xuôi của ông, khiến việc chuyển thể phim từ tiểu thuyết của ông có rất nhiều tiềm năng.

Trong Living, những khoảnh khắc có sức nặng nhất thường không có thoại: một chiếc ô chĩa về phía ai đó để kiểm soát họ, cuộc diễu hành như người máy của những người đi làm đội mũ quả dưa trên sân ga, vẻ mặt thương hại trên khuôn mặt của một nhân vật khi anh ta nhìn thấy ai đó hy sinh tôn nghiêm của mình. Phần lớn thoại phim gần như được diễn đạt một cách hài hước. Phản ứng của Williams trước chẩn đoán ung thư giai đoạn cuối chỉ ngắn gọn: “Hẳn rồi.” Khi Williams tiết lộ với một người không quen biết bộ sưu tập thuốc ngủ ông đã tích lũy để kết liễu cuộc đời mình, người đó ngước nhìn ông và nói với ý thận trọng, “Khá nhiều đấy, ông già.” Tương tự, những cảnh diễn gây ngạc nhiên nhất của Nighy thường vì gợi ý hơn là chủ động truyền tải.

Never Let Me Go năm 2010 của Mark Romanek nhấn mạnh vẻ đẹp kỳ lạ của khung cảnh đồng quê ở Anh; điều này làm tăng thêm các yếu tố ẩn dụ, phản địa đàng của câu chuyện, về những người nhân bản vô tính được nuôi dưỡng trong các trường nội trú cho đến lúc họ bị lấy nội tạng

Phiên bản điện ảnh các tác phẩm của Ishiguro trước nay đã phát triển mạnh mẽ nhờ lối viết chặt chẽ của ông. Never Let Me Go năm 2010 của Mark Romanek nhấn mạnh vẻ đẹp kỳ lạ của khung cảnh đồng quê ở Anh; điều này làm tăng thêm các yếu tố ẩn dụ, phản địa đàng của câu chuyện, về những người nhân bản vô tính được nuôi dưỡng trong các trường nội trú cho đến lúc họ bị lấy nội tạng. The Remains of the Day, do hãng Merchant Ivory chuyển thể một cách xuất sắc và được đề cử tám giải Oscar, tìm thấy sức nặng và sự bi thảm trong diễn xuất của các diễn viên, khi bà quản gia do Emma Thompson đóng và ông quản gia do Anthony Hopkins thủ vai vật lộn chống lại sức hút của nhau.

Không giống như nhiều tiểu thuyết gia, Ishiguro hoan nghênh việc chuyển thể tác phẩm của mình, mặc dù ông thừa nhận việc chuyển thể sẽ dễ dàng hơn khi là một người có sách được nhiều người đọc: “Nếu tôi nghĩ chưa có ai đọc sách của mình, nếu nó chỉ bán được vài trăm bản và sau đó có người định đem đi làm phim, có lẽ tôi sẽ có cảm giác sở hữu hơn một chút.”

The Remains of the Day tìm thấy sức nặng và sự bi thảm trong diễn xuất của các diễn viên, khi bà quản gia do Emma Thompson đóng và ông quản gia do Anthony Hopkins thủ vai vật lộn chống lại sức hút của nhau

Ông cũng cảm thấy buồn cười khi ở tuổi 68, đột nhiên ông được ca ngợi là biên kịch mới hấp dẫn nhờ được đề cử Oscar. “Tôi mắc chút hội chứng kẻ mạo danh,” ông nói. Ishiguro nghĩ rằng nhiều khả năng các nhà sản xuất sẽ tiếp cận chỉ để tìm cách tận dụng giải thưởng mới nhất của ông.

“Tôi không chắc họ có thực sự nghĩ tôi là một nhà biên kịch giỏi hay không, nhưng nếu đột nhiên họ có thể nói, ‘Quý vị biết đấy, chúng tôi đã mời được ứng cử viên giải Oscar Ishiguro, người cũng tình cờ đoạt cả giải Nobel,’ thì việc phát triển sẽ dễ dàng hơn. Rồi họ có thể sa thải tôi sau.”

Nhưng ông cũng đang bảo vệ thời gian của mình: “Bây giờ tôi đã đến độ tuổi nhất định… Bạn có thể lãng phí hàng năm trời để phát triển một bộ phim nào đó mà đến giờ không được thực hiện hoặc không hay lắm. Vì vậy giờ tôi phải cẩn thận để không bị phân tâm bởi những thứ tôi không thực sự quan tâm.”

Klara and the Sun cuốn tiểu thuyết xuất bản năm 2021 với giọng kể là một con búp bê AI ở một thành phố Mỹ trong tương lai gần, đang được các nhà sản xuất Elizabeth Gabler và David Heyman chuyển thể thành xuất phẩm kinh phí lớn

Ông biết ngành điện ảnh và truyền hình không thể đoán trước được. Klara and the Sun đang được các nhà sản xuất Elizabeth Gabler và David Heyman (người sau là nhà sản xuất lớn của chuỗi phim Harry Potter) chuyển thể thành xuất phẩm kinh phí lớn. Một bản chuyển thể truyền hình của Never Let Me Go, lấy cảm hứng từ tiểu thuyết của Ishiguro thành câu chuyện nguyên bản của biên kịch Melissa Iqbal, gần đây đã bị FX hủy sản xuất — có thể vì tình trạng hỗn loạn đang diễn ra ở Disney, Ishiguro nghĩ vậy. Đó là một dự án mà ông đặc biệt hứng thú, một phần vì mặc dù nó có cốt truyện mới — về một nhân bản vô tính 14 tuổi được yêu cầu phải trở thành con người ở thế giới bên ngoài — có cảm giác kịch bản phù hợp với các tác phẩm của ông: một người ngoài cuộc đang cố gắng để hiểu những phong tục kỳ lạ của con người xung quanh. Ông nghĩ rằng có thể đó là một sự bổ sung có giá trị cho vũ trụ tiểu thuyết của mình, “bể nguồn câu chuyện để người khác cầm lấy, thay đổi và mang đi.”

Tuy nhiên, các tác phẩm này — hãy gọi nó là Vũ trụ Tiểu thuyết Kazuo Ishiguro — vẫn độc đáo và khác biệt. Living, do một nhà văn hư cấu chuyển thể, lần đầu tiên xem câu chuyện gốc do mẹ ông diễn lại hồi bé, đặc biệt hấp dẫn vì nó dường như tập hợp tất cả các chủ đề khác nhau trong lịch sử của Ishiguro: tính hiếu kỳ, xuất thân, sự nghiệp viết kịch bản kiếm tiền ban đầu, tình yêu vĩnh cửu của ông với điện ảnh.

Living, do một nhà văn hư cấu chuyển thể, đặc biệt hấp dẫn vì nó dường như tập hợp tất cả các chủ đề khác nhau trong lịch sử của Ishiguro: tính hiếu kỳ, xuất thân, sự nghiệp viết kịch bản kiếm tiền ban đầu, tình yêu vĩnh cửu của ông với điện ảnh

Bộ phim chắc chắn đứng cùng hàng với những tiểu thuyết của ông. Nếu bộ phim vượt lên các cuốn tiểu thuyết khi mang lại chiến thắng cho nhân vật trung tâm trong hồi cuối, thì thôi đừng ghen tị khi ông có một cái kết đâu đó rất Hollywood như vậy.