Đã 14 năm trôi qua kể từ khi một giám đốc phát triển sản phẩm trẻ của ngành điện ảnh đang làm cho David Heyman và hãng Heyday Films có trụ sở ở London lần đầu đọc bài báo về cuốn sách đầu tay của một nhà văn kể về một cậu bé phù thủy. Công việc của vị giám đốc lúc đó 29 tuổi là tìm những câu chuyện mang đậm chất Anh để có thể trở thành những dự án phim tiếp theo của Heyday Films, với mục đích bán ý tưởng cho Warner Bros. Cô giám đốc trẻ này đang tìm một dự án “có tuổi thọ”. Đó là năm 1997, trước khi bộ truyện Harry Potter của J. K. Rowling trở nên nổi tiếng khắp thế giới. Và vị giám đốc này đã trở nên tò mò hơn về bộ truyện khi bài báo kia cho biết đây sẽ là bộ truyện dài bảy tập.

Harry Potter and the Deathly Hallows: Part 2,
phần cuối của loạt phim Harry Potter

“Nếu hôm đó tôi không đọc bài báo đó, có lẽ David và tôi sẽ không bao giờ tham gia vào công việc này,” vị giám đốc, tên Tanya Seghatchian, nói. “Chúng tôi rất may mắn, chúng tôi đến trước tất cả mọi người.”

Phát biểu vào tuần này, Seghatchian (giờ là giám đốc Quỹ Điện ảnh của Viện Điện ảnh Anh quốc) đã kể về những ấn tượng của mình với câu chuyện “về một cậu bé phù thủy đi học trường nội trú trong một hoàn cảnh đặc chất Anh.” Cô cũng hy vọng khái niệm phù thủy và pháp thuật sẽ hấp dẫn được những hãng phim lớn như Warner Bros. Hơn thế nữa, cô đã bị cuốn sách làm cảm động hơn mong đợi. “Khi tôi đọc đến chương Harry nhìn vào tấm gương và nhìn thấy mẹ, tôi thực sự rất cảm động. Đây là một đứa trẻ mồ côi lớn lên với dì dượng không yêu thương cậu, và chương đó đã làm tôi muốn khóc. Phản ứng này cho thấy cuốn sách sẽ có nhiều tiềm năng hơn chỉ là một bộ phim trẻ em đơn thuần.”

Vào thời điểm đó, những năm cuối thập kỷ 1990, thể loại phim gia đình không phổ biến như bây giờ. Disney không có mấy đối thủ. Tuy nhiên Potter là cơ hội cho Warner Bros bước vào đấu trường này.

Seghatchian đã là bàn đẩy cho một trong những hành trình dài nhất trong lịch sử điện ảnh. Bộ phim cuối cùng của loạt phim này, Harry Potter and the Deathly Hallows: Part 2, sắp được công chiếu tại các rạp và vừa ra mắt toàn cầu tại London, hành trình này sẽ đột ngột dừng lại. Sau mười năm, tám bộ phim, siêu phẩm Potter đã kết thúc. Harry phải đối mặt với trận chiến cuối cùng với Voldemort và cơ hội cuối cùng cứu lấy thế giới phù thủy. “Tất cả kết thúc vào ngày 15/7” là khẩu hiệu của tất cả các áp phích phần phim này, phần lớn cho thấy những nhân vật đứng trước một trường Hogwarts đổ nát máu lửa.

Tất cả kết thúc tại đây

Chỉ trong nước Anh thôi, gần 10 triệu người đã đi xem từng bộ phim Potter môt. Lượng khán giả ở Anh được dự tính cho phần cuối cùng sẽ là 80 triệu. Những nhà làm phim giờ đang lo lắng ai sẽ là người lấp đầy lỗ hổng trị giá 7 tỉ đôla sau khi Potter rời khỏi đấu trường điện ảnh. Tất nhiên, chắc hẳn sẽ vẫn có những bộ phim khác xuất hiện, luôn luôn có.

“Thật đúng là một trải nghiệm không tưởng tượng được. Làm được số phim như thế trong từng đấy năm, với lợi nhuận như thế là một thành tựu mang tính kỷ lục trong ngành điện ảnh,” Mark Batey, Chủ tịch Hiệp hội Phân phối phim Anh, nói. “Đây thực sự là một kỳ tích. Nó không chỉ được hạn chế trong rạp chiếu phim mà đã lan tràn ra tất cả các yếu tố khác trong cuộc đời của chúng ta – những cuộc nói chuyện trên xe buýt, trên bàn ăn gia đình. Harry Potter giờ là một phần của cuộc đời của chúng ta. Đây là một nguồn thúc đẩy văn hóa.”

Tạo ra một loạt phim thành công từ một bộ truyện trẻ em là một hành động nhiều rủi ro và bấp bênh. Nhiều loạt phim khác đã từng phải khựng lại sau khi đối mặt với những chướng ngại vật không thể vượt qua. Với mỗi Harry Potter hay Twilight, ta phải có một Stormbreaker hay Golden Compass.

Một con át chủ bài của Potter là sự tận tụy và trung thành một cách quá lý tưởng hóa và vất vả đối với câu chuyện gốc. Đạo diễn người Mexico Alfonso Cuaron đã bị cuốn vào thế giới này khi được thuê làm đạo diễn cho Harry Potter and the Prisoner of Azkaban (2004). Lúc đó ông chưa đọc truyện Potter hay xem hai tập phim đầu. “Tôi đã rất đa nghi. Một phần ngu ngốc, nhỏ nhen trong tôi cho rằng đây chỉ là một cái máy làm tiền từ gia đình và trẻ em, một loạt phim rẻ tiền,” ông nói.

Cuaron sớm được thuyết phục: ông đã nhận ra đội ngũ đằng sau Harry Potter đang muốn đưa “cảm giác màu nhiệm” lên màn ảnh, không chỉ đơn thuần là chuyển thể từ truyện của Rowling một cách máy móc. Rõ ràng là nhà biên kịch Steve Kloves đã làm việc rất kỹ càng với Rowling.

Công việc tuyển chọn diễn viên cũng mang tính quyết định. Các nhà sản xuất luôn muốn thuê những diễn viên hàng đầu của Anh. Các diễn viên này được giấu đằng sau những lớp hóa trang hay tóc giả nhưng tên tuổi của họ luôn tỏa sáng, dù họ có bao nhiêu lời thoại đi nữa. Dù là Alan Rickman trong vai Severus Snape lạnh lùng hay Ralph Fiennes trong vai Chúa tể Voldemort khát máu, Helena Bonham Carter trong vai Bellatrix Lestrange mang đậm phong cách Goth và điên đại, hay Imelda Staunton trong Giáo sư Dolores Umbridge nham hiểm ghê người, những nhân vật phản diện này như những nhân vật của Shakespeare với nhiều ảnh hưởng của Charles Dickens. Cũng còn nhiều vai “bộ máy thô lỗ” hài hước khác như Brendan Gleeson trong vai Alastor "Mad-Eye" Moody hay Robbie Coltrane trong vai Hagrid vụng về, vân vân.

Ralph Fiennes (giữa) trong vai Voldemort

Những diễn viên trẻ cũng rất dễ gần và rất Anh. Daniel Radcliffe, cậu bé phù thủy mang kính với tấm lòng chân thật Harry Potter, Rupert Grint, người bạn thân tóc đỏ Ron Weasley và Emma Watson, Hermione thông minh đều trở nên gần gũi với khản giả nhỏ tuổi hơn là những diễn viên đẹp một cách choáng ngợp trong nhiều phim dành cho khán giả tuổi thiếu niên của Mỹ. Quá trình họ lớn lên cũng là những năm tháng thật thú vị.

Một điểm mạnh khác của bộ phim là càng vào sâu, nó càng trở nên đen tối và phức tạp hơn rất nhiều, nhất là khi các nhân vật vào tuổi dậy thì. Việc này cũng phản ánh trong những thay đổi trong cách phân loại từng bộ phim. Harry Potter and the Philosopher's Stone từng được xếp loại PG (dành cho hầu hết các độ tuổi khán giả), những bộ phim gần đây hơn đều được xếp hạng 12A (theo hệ thống của Anh – trẻ em dưới 12 tuổi phải có cha mẹ hướng dẫn khi xem phim).

Theo báo cáo của Hội đồng Điện ảnh Anh quốc, The Deathly Hallows: Part 2 là một bộ phim “khá đen tối và mang nặng một không khí đe dọa.” Nhiều nhân vật quan trọng sẽ chết và Hội đồng nhấn mạnh một cảnh “khi Voldemort giết một nhân vật chính bằng cách cho một con rắn cắn người đó nhiều lần là rất đáng sợ. Ta chỉ nghe cuộc tấn công thay vì xem nó nhưng có nhiều máu trên tường và trên cổ nạn nhân trong cảnh sau đó.” Còn có một cảnh “đẫm máu” khác khi Harry nửa tỉnh nửa mơ và thấy một vật như “hình hài trẻ sơ sinh đẫm máu.”

Nói về The Deathly Hallows: Part 2, Hội đồng Điện ảnh Anh nhấn mạnh rằng thứ là điểm mạnh nhất của loạt phim (đối với những khán giả không phải là người hâm mộ cuồng nhiệt của Potter) cũng lại là mối gây ức chế lớn nhất. Theo hội đồng, du có nhiều “cảnh rất buồn” và cảnh bạo lực nhưng việc những người hâm mộ đã biết trước diễn biến câu chuyện có thể khiến những cảnh này mất đi ảnh hưởng của nó. Câu nói này cũng cho thấy loạt phim phần lớn nhắm tới những khán giả ít thành thạo Potter hơn. Bất cứ ai từng xem The Deathly Hallows: Part 1 mà không biết về lịch sử Hogwarts chắc hẳn sẽ thắc mắc nhiều về những nhân vật được đề cập tới mà không có lời giải thích nào cả. Việc chuyện này không phải là vấn đề lớn cũng cho thấy bất cứ ai đi xem bộ phim cũng phải có hiểu biết nhất định về những truyền thuyết của nó.

Loạt phim này cũng hưởng lợi nhiều từ những nỗ lực tỏ ra trung lập khi nói về những vấn đề tôn giáo. Phim Potter chưa bao giờ chịu những lời thị phim như bộ phim bị chỉ trích nhiều The Golden Compass (2007.) Do New Line, công ty đằng sau loạt phim The Lord of the Rings, sản xuất, bộ phim này đáng ra phải là phần đầu trong một loạt phim dài tập dựa trên tiểu thuyết của Philip Pullman. Tuy nhiên sau khi nhiều nhóm tôn giáo công khai tẩy chay bộ phim, những phần tiếp theo đã bị bỏ rơi. Các nhà làm phim đã cố gắng làm dịu những thông điệp chống lại giáo hội trong phim, họ vẫn phải đối mặt với sự giận dữ của nhiều nhóm tôn giáo ở Mỹ. “Hollywood đang mở cửa cho khái niệm phản Chúa” và “tuyên truyền vô đạo cho trẻ em” là một số lời buộc tội dành cho bộ phim. Nhưng cùng lúc đó, nếu các nhà làm phim thay đổi quá nhiều họ lại có thể làm mất những người hâm mộ sẵn có của tiểu thuyết. Golden Compass có doanh thu tạm được ở nước ngoài nhưng những hy vọng trở thành một loạt phim dài tập theo kiểu Potter đã kết thúc với doanh thu đáng thất vọng trong nước Mỹ.

Loạt phim Harry Potter đã có thể hưởng lợi từ bộ máy tiếp thị khổng lồ của Warner Bros, một lực lượng có khả năng làm những việc lớn lao hơn phần lớn những nhà phân phối phim độc lập nhỏ hơn. Trong những năm đầu của loạt phim, những tập truyện cuối còn chưa ra mắt hết. Warner Bros cùng nhà xuất bản Bloomsbury, đã có thể hợp tác để cùng quảng bá cho những sản phẩm của mình. Thời gian ra mắt phim cũng mang tính tượng trưng. Phim Potter luôn ra mắt vào giữa tháng 7 hoặc tháng 11, vào mùa phim hè hoặc ngay trước mùa phim Giáng sinh.

Sự kết hợp thời gian, may mắn và tài năng tiếp thị này là những điều các đối thủ của Potter không thể địch nổi. Stormbreaker (2006), chuyển thể từ tiểu thuyết cùng tên của Anthony Horowitz về điệp viên nhí Alex Rider, đã một thời có vẻ như là đối thủ lớn của Potter. Truyện của Horowitz cũng có lượng người hâm mộ lớn. The Weinstein Company đã mua bản quyền ở Mỹ. Bộ phim cũng khá thú vị. Tuy nhiên một thời gian sau rõ ràng là nó không có nguồn lực tiếp thị như Potter. Bộ phim có doanh thu đáng thất vọng tới nỗi không hòa được vốn và tất cả những phần tiếp theo được cất lên kệ.

Câu hỏi hiện giờ là liệu Potter có thể được những thế hệ khán giả mới yêu thích không khi không còn bộ phim nào mới sẽ ra mắt nữa. Ta biết loạt phim này đã thành công thế nào (đây là loạt phim nhiều tập có doanh thu cao nhất mọi thời đại) nhưng điều đó liệu có nghĩa mười năm sau ta vẫn sẽ xem phim Potter? Với cái kết của loạt phim đang đến gần hơn bao giờ hết, nhiều nhà phê bình trong ngành đang tự hỏi phim Potter thực sự hấp dẫn đến thế nào và sẽ có ảnh hưởng lâu dài thế nào đối với nền văn hóa của chúng ta.

Rupert Grint (vai Ron), Daniel Radcliffe (vai Harry) và Emma Watson (vai Hermione)
trong phần phim đầu tiên Harry Potter and the Philosopher's Stone (2001)

Không hiểu sao ta không thể đợi được đến khi Potter kết thúc. Sau mười năm và tám bộ phim, nhiều nhà phê bình phim đang cảm thấy chán nản với loạt phim này. Có lẽ ta nên so sánh những lời đánh giá đầy hưng phấn của báo chí Anh vào năm 2001 dành cho Harry Potter and the Philosopher's Stone với những lời bình nhạt nhòa hơn nhiều vào mùa thu năm ngoái dành cho The Deathly Hallows: Part 1.

“Một tác phẩm giải trí hoành tráng, một thành tựu phong phú và sẽ là hai giờ nhanh nhất bạn sẽ ngồi trong rạp chiếu phim,” một nhà phê bình phim trên báo hàng đầu của Anh từng viết về phần phim đầu tiên, nhưng trở nên khó chịu hơn nhiều khi viết về Deathly Hallows, chín năm sau đó. Anh phàn nàn rằng những “tính cách khó hiểu trong cốt truyện” và “chi tiết pháp thuật huyền bí” đều làm bộ phim trở nên chậm chạp, nặng nề. “Tôi đã bắt đầu phải chấp nhận rằng phim Harry Potter chỉ có sức hấp dẫn như những trò chơi tại công viên giải trí Harry Potter,” chính nhà phê bình này viết.

Trong vòng một thập kỷ qua, Potter liên tục bị bỏ qua tại các giải Oscar, với một số đề cử nhỏ trong những hạng mục kỹ thuật nhưng chưa bao giờ chen chân vào những hạng mục lớn.

Có lẽ việc tập phim cuối cùng đã đến cũng sẽ khiến các nhà phê bình dịu đi và thúc đẩy ban tổ chức các giải thưởng phải nhìn nhận nó. Dù sao thì Deathly Hallows: Part 2 cũng là cuộc đối mặt cuối cùng với Voldemort. Đây dù sao cũng là ánh sao sáng cuối cùng trong một loạt phim đã tỏa sáng trong ngành điện ảnh Anh Quốc vốn không mấy nổi bật (dù phim có nguồn đầu tư chính từ Mỹ); bộ phim đã tạo ra những ngôi sao quốc tế như Daniel Radcliffe và Emma Watson và đã thúc đẩy nhiều ngành kinh doanh từ du lịch đến hoạt động của các công ty biên tập hậu kỳ của Anh.

Với doanh thu toàn cầu lên tới hơn 7 tỉ đôla Mỹ, Warner Bros sẽ không quá lo lắng về việc không được đánh giá cao hay không được giải thưởng. Công viên giải trí Potter và trang web xã hội mới ra mắt của J. K. Rowling, Pottermore sẽ giúp duy trì cơn sốt Hogwarts và tạo doanh thu. Phim Harry Potter có thể đã kết thúc nhưng ngành công nghiệp Harry Potter vẫn tiếp tục. Bạn vẫn có thể mua Lego Potter cùng nhiều đồ chơi khác, còn chưa kể đến sách. Sẽ thật thú vị khi biết được sau này J. K. Rowling sẽ cho Warner Bros bao nhiêu quyền lợi sử dụng nhân vật của bà. Hãng phim này chắc chắn sẽ rất muốn làm một bộ phim truyền hình hoạt hình để kéo dài tuổi thọ thương hiệu Harry Potter như George Lucas từng làm với Star Wars.

Một điều nhiều người đang quan tâm hiện giờ là những hoạt động tiếp theo của Daniel Radcliffe và Emma Watson. Sự chú ý này không phải lúc nào cũng tích cực (ví dụ, nhiều nguồn thông tin trái chiều đã ập đến khi Radcliffe đóng cảnh khỏa thân trên sân khấu trong vở Equus, hay khi có tin rằng Watson là một trong những nữ diễn viên có thù lao cao nhất thế giới). Cùng lúc đó, người hâm mộ Potter cũng sẽ giúp hai diễn viên này được những sự nghiệp vươn xa hơn cả Hogwarts.

Giờ đây Radcliffe đang rất phấn khởi với sự thành công của vở nhạc kịch Broadway, How To Succeed in Business Without Really Trying. Sang năm, khi khán giả bắt đầu muốn một liều thuốc Potter mới, anh sẽ xuất hiện trong bộ phim cổ trang thời Nữ hoàng Victoria, trong phim The Woman in Black.

Daniel Radcliffe trên áp phích cho vở kịch
How To Succeed in Business Without Really Trying

Trong khi đó ta sẽ thấy Emma Watson sắp tới xuất hiện trong My Week With Marilyn, bộ phim về thời gian Marilyn Monroe ở Anh vào cuối thập kỷ 1950, khi bà đóng phim The Prince and the Showgirl. Watson sẽ không được đóng vai Marilyn Monroe (vai đó thuộc về Michelle Williams, Watson đóng vai trợ lý trang phục.) Tuy nhiên bộ phim sẽ là cơ hội cho khán giả xem cô trong vai trò mới không phải Hermione.

Mới đây, ngành điện ảnh đang trông đợi The Hunger Games, loạt phim mới dành cho trẻ em dựa theo tiểu thuyết khoa học viễn tưởng cùng tên của Suzanne Collins, được cho là kẻ kế vị của Potter. Bộ phim đã được định ngày ra mắt vào tháng 3 sang năm. Bộ phim kể về quá trình đấu tranh để sống sót của Katniss Everdeen trong một thế giới khải huyền đen tối. Jennifer Lawrence (được đề cử giải Oscar cho Winter's Bone) đã được chọn để đóng vai Everdeen và chắc hẳn sẽ trở thành ngôi sao lớn.

Bộ phim do Gary Ross (Seabiscuit) đạo diễn, The Hunger Games dự tính sẽ là phần một trong một bộ ba phim. Các nhà làm phim đang rất cố gắng có được sự ủng hộ của những người hâm mộ truyện, một chiến lược đã rất sáng suốt của Harry Potter. Đầu năm nay, Ross đã tuyên bố đang cân nhắc nhiều ý tưởng của 134 học sinh phổ thông đã gửi thư cho ông về cách làm phim.

Vào thời điểm này, thật khó biết được liệu The Hunger Games có thể trở thành “Harry Potter tiếp theo” hay không. Nhưng cũng như Tanya Seghatchian cho biết, khi Heyday Films và Warner Bros bắt đầu với cuộc phiêu lưu Potter, “không ai trong chúng tôi ngờ rằng nó lại có ảnh hưởng như thế”. Khi được hỏi theo cô tại sao loạt phim này lại trở thành một hiện tượng như thế, cô cho biết “các nhân vật rất thật, dễ đồng cảm.” Nhiều cô gái có thể cho mình là Hermione trong khi những cậu con trai đều muốn trở thành Harry.

“Bạn cũng cảm nhận được những suy nghĩ, nỗi lo sợ và lo lắng của mình trong nhân vật này. Một thế giới phức tạp và phong phú cũng là một môi trường thật vui nhộn, đầy sáng tạo, với những nhân vật và câu chuyện tuyệt với thúc đẩy nó tiến lên phía trước!”

Harry Potter and the Deathly Hallows: Part 2 (3D) vừa được công chiếu toàn câu ở London vào 7/7 và sẽ được chiếu rộng rãi từ ngày 15/7.

Những loạt phim tiếp bước Potter

The Hunger Games

Lionsgate đang muốn có một tiếng vang tầm cỡ Potter với bộ phim chuyển thể từ tiểu thuyết khoa học viễn tưởng của Suzanne Collins này. Jennifer Lawrence đóng chính và ngôi sao nhạc rock Lenny Kravitz cũng có vai diễn. Không có chút âm hưởng Anh nào trong phim và những cảnh đen tối bạo lực có thể phản tác dụng. Ra mắt 23/3/2012.

The Hobbit

Một thập kỷ trước, The Lord of the Rings của Peter Jackson đã là đối thủ đáng gờm nhất của Harry Potter tại phòng vé. Rồi dự án phim này bỗng khựng lại trong một thời gian dài. Giờ đây đạo diễn Jackson lại trở lại với hai phần phim dựa trên tiểu thuyết The Hobbit của Tolkien với nhiều nhân vật và diễn viên cũ. Chắc chắn nó sẽ có doanh thu lớn, nhất là khi không còn phải cạnh tranh với Hogwarts. Phần 1 ra mắt 14/12/2012.

The Three Musketeers

Tiểu thuyết từng được nhiều lần làm thành phim sẽ một lần nữa được lên màn ảnh nhưng lần này ở định dạng 3D với một dàn diễn viên trẻ và đạo diễn Paul WS Anderson. Logan Lerman (vừa kết thúc vai diễn Percy Jackson) sẽ đóng vai D'Artagnan và Juno Temple đóng vai Nữ hoàng Anne. Bộ phim sẽ có nhiều cảnh đấu kiếm thay vì phép thuật nhưng cũng sẽ hấp dẫn người hâm mộ Potter. Có nhiều khả năng có những phần tiếp theo nữa. Ra mắt 12/10/2011.

Horrid Henry: The Movie

Có lẽ khán giả mục tiêu của phim này khá nhỏ, khác xa sức hấp dẫn mọi lứa tuổi của Potter, bộ phim phỏng theo những câu chuyện của Francesca Simon về một cậu bé tinh nghịch vẫn có thể trở thành phần đầu trong một loạt phim thành công ở phòng vé. Không may là nó sẽ phải trực tiếp tranh vé với The Deathly Hallows Part 2 vào mùa hè này. Ra mắt 29/7/2011.