• Đạo diễn Hồng Kông mang đến cách nhìn mới cho phim chiến tranh của Đại lục

Một thập niên qua, ưu đãi tài chính và sức ép chính trị của thị trường điện ảnh đang lên Trung Quốc khiến hầu hết nhà làm phim Hồng Kông khó phớt lờ. Hết người này đến người khác, nhiều tài năng siêu tuyệt nhất của Hồng Kông đã định cư lại sự nghiệp của họ, nếu không muốn nói là cả gia đình và cuộc sống của họ, sang ao hồ mênh mông hơn ở Đại lục.

Thành Long, áo đỏ, cùng dàn diễn viên tại sự kiện chiếu ra mắt phim Kung Fu Yoga ở Thượng Hải

Và phần thưởng — với một số người — thật kinh khủng. Trong mùa tết cuối tháng giêng năm nay (thời gian sinh lợi nhất trong năm ở phòng vé lớn thứ nhì thế giới này), hai phim đình đám nhất đều do hai khổng lồ của điện ảnh Hồng Kông làm ra: Kung Fu Yoga của Thành Long, do đạo diễn Đường Quý Lễ mà Thành Long đã cộng tác lâu năm chỉ đạo, đứng đầu bảng với 255 triệu đôla, trong khi đó Journey to the West: The Demons Strike Back của đạo diễn Từ Khắc và biên kịch-kiêm nhà sản xuất Châu Tinh Trì thu hoạch 240 triệu đôla — không nhiều bằng vô địch phòng vé Trung Quốc mọi thời đại The Mermaid của Châu Tinh Trì với 528 triệu đôla năm ngoái, nhưng vẫn là bom tấn.

Nhưng với nhiều nhà làm phim kỳ cựu Hồng Kông, chọn lựa giữa làm ở lĩnh vực điện ảnh nhỏ hơn nhưng phong phú hơn của Hồng Kông hay nắm bắt thị trường Đại lục — với bao nhiêu là nhượng bộ sáng tạo và chính trị trước sự kiểm duyệt của Bắc Kinh — thực ra là không hề chọn lựa.

“Nếu cứ ở thị trường Hồng Kông và muốn kiếm sống bằng nghề làm phim, thực sự ban sẽ không có đủ công việc được trả thù lao thỏa đáng và cơ hội để duy trì bản thân,” đạo diễn người Hồng Kông 35 tuổi Âu Văn Kiệt nói.

Từ Khắc, giữa, và Châu Tinh Trì, thứ hai từ trái sang, cùng dàn diễn viên tại sự kiện quảng bá cho bộ phim Journey to the West: The Demons Strike Back ở Trùng Khánh

Suy cho cùng, như Âu Văn Kiệt lưu ý, sao người bỏ vốn làm phim có đầu óc kinh doanh lại muốn đầu tư vào phim nói tiếng Hoa nhắm thị trường Hồng Kông, với 7 triệu dân, khi có một lượng khán giả tiềm năng là 1,37 tỉ người ở ngay bên kia biên giới chứ? “Lý do các đạo diễn Hồng Kông làm việc ở Trung Quốc là hầu hết nhà đầu tư chỉ muốn bỏ tiền vào những phim nhắm đến thị trường Đại lục vì thị trường đó lớn hơn nhiều,” Âu Văn Kiệt giải thích. “Với tôi, làm phim không phải là công việc mà tôi làm để kiếm sống đầy đủ — tôi làm phim vì có chuyện cần nói — nhưng đối với những đạo diễn lão luyện nào muốn tiếp tục sự nghiệp của họ, tôi hiểu họ cần làm việc ở Đại lục.”

Tuy nhiên, gần đây một số nhân tài Hồng Kông thể hiện sự sẵn lòng đi xa hơn. Thay vì chỉ chuyển dịch ngón nghề làm phim thương mại của họ lên màn ảnh rộng của Đại lục, họ chấp nhận công việc chỉ đạo những phim tuyên truyền được thiết kế để làm hài lòng chính quyền. Không phải một mà là hai phim kỷ niệm 90 năm thành lập Quân Giải phóng Nhân dân Trung Hoa (People’s Liberation Army - PLA) đều do đạo diễn Hồng Kông đảm nhiệm.

Phim thứ nhất tựa đề Founding of an Army, phần thứ ba trong bộ ba phim “Founding of New China”. Hai phim đầu trong chuỗi phim tuyên truyền này do Hàn Tam Bình, cựu lãnh đạo China Film Group, và đạo diễn Trung Quốc Hoàng Kiến Tân đồng chỉ đạo; nhưng phần mới nhất do huyền thoại điện ảnh Hồng Kông Lưu Vỹ Cường, nổi tiếng với Infernal Affairs, được Martin Scorsese làm lại thành The Departed. Phim được quảng bá là sử thi chiến tranh với "yếu tố cách mạng tuổi trẻ".

Cảnh trong phim Founding of an Army do Lưu Vỹ Cường đạo diễn

Tương tự, phim còn lại được định vị như “món quà” kỷ niệm sự thành lập PLA là Red Sea Operation của đạo diễn Hồng Kông Lâm Siêu Hiền, nối tiếp Operation Mekong / Điệp vụ Tam giác vàng, bộ phim đã thu được 172 triệu đôla (1,2 tỉ nhân dân tệ). Quay ở Morocco và khắc họa cuộc di tản thường dân Trung Quốc trong Nội chiến Yemen năm 2015, Red Sea Operation là sự chứng thực và ủng hộ quân đội Trung Quốc. Phim sẽ được trình chiếu tại Đại hội Đại biểu Đảng Cộng sản Trung Quốc lần thứ 19.

“Nền điện ảnh Hồng Kông luôn đặt yếu tố giải trí lên hàng ưu tiên, nên đạo diễn Hồng Kông biết đưa giá trị giải trí vào những gì khán giả Trung Quốc đã quá quen thuộc,” nhà sản xuất kỳ cựu người Hồng Kông Trang Trừng giải thích, ông đã làm việc với Lưu Vỹ Cường trong Infernal Affairs. “Đây là lý do đạo diễn Hồng Kông được săn đón để chỉ đạo ‘những phim chủ đạo’ này (tên gọi chính thức của nhà nước đối với thể loại phim tuyên truyền cách mạng).

“Một số đạo diễn Hồng Kông có thể dè dặt đối với việc chỉ đạo phim tuyên truyền, nhưng nhiều người chẳng băn khoăn gì,” Trang Trừng nói thêm. Hiện tượng những nhân vật kỳ cựu của điện ảnh Hồng Kông chỉ đạo các phim “chủ đạo” — những phim “tăng cường tinh thần dân tộc và niềm tự hào dân tộc,” theo một cựu quan chức Cục Phát thanh, Điện ảnh và Truyền hình miêu tả thể loại này — bắt đầu với The Taking of Tiger Mountain 3D / Trí thủ uy hổ sơn của Từ Khắc, làm lại một trong những “vở kịch hình mẫu” được cho phép trong thời kỳ Cách mạng Văn hóa. Phim là một thành công phòng vé, thu hơn 116 triệu đôla (800 triệu nhân dân tệ) năm 2014, và lôi kéo khán giả trẻ bằng những pha hành động hiện đại và sử dụng công nghệ 3D tiên tiến. Kể từ đó, thị trường này đã chứng kiến phim lịch sử My War của Bành Thuận, nói về chiến sĩ tình nguyện Trung Quốc trong Chiến tranh Triều Tiên; Operation Mekong năm 2016 của Lâm Siêu Hiền, nói về lực lượng cảnh sát Trung Quốc tham gia điều tra cái chết của 13 công dân Trung Quốc ở Tam giác vàng, và Extraordinary Mission, ra rạp năm 2017, của Mạch Triệu Huy nói về một cảnh sát làm nội gián trong tổ chức ma túy. Tất cả những phim này đều có diễn viên toàn Trung Quốc trong các vai chính và được ca ngợi vì miêu tả tích cực quân đội hoặc cơ quan thi hành luật pháp của Trung Quốc.

Đạo diễn Lâm Siêu Hiền, thứ ba từ trái sang, trên trường quay Red Sea Operation

Nhưng dù hầu hết cựu binh đều chuyển sang làm việc ở — hay làm việc cho — Bắc Kinh, một thế hệ đạo diễn trẻ mới của Hồng Kông bắt đầu tiến lên thành một lực lượng độc lập mạnh mẽ cam kết hơn với những nỗi lo lắng và tính thẩm mỹ địa phương. Trivisa của Âu Văn Kiệt, một phim tâm lý tội phạm độc lập lấy bối cảnh giai đoạn Hồng Kông chuyển giao về Trung Quốc, thắng năm giải, trong đó có phim hay nhất, tại Giải thưởng Điện ảnh Hồng Kông (Kim Tượng) tháng 4, còn Mad World và Weeds on Fire, đều là tác phẩm đạo diễn đầu tay của Hoàng Tiến và Trần Chí Phát, cũng mang về nhiều giải.

“Năm ngoái là hết sức quan trọng cho ngành làm phim Hồng Kông vì chúng ta có 28 phim do các đạo diễn mới nổi làm — như thể một điểm bước ngoặt,” theo Âu Văn Kiệt, anh tham gia chỉ đạo một phần trong bộ phim mang tính tranh cãi Ten Years (2015), bị cấm trình chiếu ở Đại lục.

“Hoặc là cuốn theo hoặc là chờ xem — tôi đủ già để biết giá trị của sự chờ đợi,” nhà quay phim huyền thoại sống ở Hồng Kông Christopher Doyle (nối tiếng với những lần hợp tác cùng Vương Gia Vệ trong In the Mood for Love và Chungking Express), hiện đồng đạo diễn The White Girl, một cổ tích ‘noir’ lấy bối cảnh một làng cá Hồng Kông biến mất mà các trùm địa ốc Trung Quốc lên kế hoạch tái phát triển.

Cảnh phim Extraordinary Mission của Mạch Triệu Huy

Doyle nói thêm: “Nếu người trẻ không uể oải, không đầu hàng lực thị trường — sự non trẻ là sức mạnh của chúng ta, và những vấn đề chúng ta đặt ra là nền truyền thông của chúng ta.”