• Giải Oscar: Dunkirk có làm được điều chưa phim Christopher Nolan nào làm được?

• [BLP] Cuộc di tản Dunkirk: Kiệt tác giao hưởng Thế chiến II của Christopher Nolan

• Cuộc di tản Dunkirk: 9 điều cần biết về bom tấn Thế chiến II của Christopher Nolan

• Fionn Whitehead: Anh chàng rửa bát trở thành diễn viên chính trong Dunkirk của Nolan

• Imax gắn với các đạo diễn Hollywood để đảm bảo khán giả đến rạp xem Dunkirk và Transformers

Một chiều đầu xuân, nhà đạo diễn — những phim của anh, bao gồm bộ ba Dark Knight, Inception và Interstellar, đã thu hoạch tổng cộng hơn 4 tỉ đôla toàn cầu — ngồi trong phòng lồng tiếng tối tăm ở phim trường Warner Bros., làm công việc phối âm cho bộ phim mới nhất của anh, câu chuyện sử thi Thế chiến II Cuộc di tản Dunkirk.

Nolan xem màn hình thật cẩn thận, một tay cầm tách trà, cung cách nghiêm túc của anh thi thoảng chấm phá lời nói đùa khô khan. (Có lẽ đáng ngạc nhiên, với danh tiếng trí tuệ của mình, anh lại là ‘fan’ phim bộ truyền hình hài Silicon Valley của HBO.) Rõ ràng anh đang rất ung dung tự tại. “Tôi thích phần việc này — khi bạn chốt bộ phim, tất cả những gì bạn cố gắng là làm cho nó hay nhất có thể,” anh nói.

Trong cảnh này, trong số nhiều đại cảnh hành động trên phim, một tàu khu trục hải quân Anh đầy ắp lính trẻ bất ngờ trúng ngư lôi của quân Đức, và Nolan muốn chuyển tải nỗi kinh hoàng bản năng của khoảnh khắc đó. Không có chi tiết nào, đến mức như tiếng lách cách của tách trà, là quá nhỏ nhặt thoát khỏi sự chú ý của anh.

“Tiếng huýt sáo tông cao đó có trước vụ nổ — anh đẩy thêm vài quãng chừng ba đến bốn giây sao cho tiếng huýt sáo vút lên gặp tiếng nổ được không?” Nolan hỏi Gary Rizzo, một trong nửa tá biên tập viên âm thanh và phối âm làm việc với anh trong cảnh này. Mức độ được điều chỉnh và cảnh phim được chiếu lại.

Từ trái qua: đạo diễn Christopher Nolan với Harry Styles, Aneurin Barnard và Fionn Whitehead trên trường quay Dunkirk

Cuối cùng, sau nửa tiếng đồng hồ làm việc cho cảnh phim chưa đến một phút, Nolan hài lòng. “Thế này mới làm tôi nhảy dựng lên,” anh nói sau khi chiếu lại lần chót. “Và tôi chưa có bao giờ để mình nhảy dựng lên đâu đấy.”

Nolan chính xác đến thế trong tác phẩm của mình là chuyện chẳng làm bất cứ ai từng xem các phim được khắc họa tỉ mỉ của anh ngạc nhiên. Nhưng với Cuộc di tản Dunkirk, ra rạp vào thứ sáu 21/7, nơi những người ngưỡng mộ nhà làm phim 46 tuổi đời này đặt cược còn cao hơn nữa so với bất kỳ phim nào khác anh từng làm.

“Chúng đều có cánh bay lớn theo cách riêng,” một tuần sau đó anh nói khi đang ngồi trong văn phòng công ty chế tác của anh, Syncopy Films. “Nhưng phim này có cảm giác khác.” Là một nhà làm phim người Anh kể lại một mảng quan trọng trong lịch sử nước Anh, Nolan nói, “Bạn cảm thấy trách nhiệm to lớn. Ý tôi là, thật kinh hoàng nghĩ đến việc nước Anh sẽ được gì từ phim này.”


Phim kể lại câu chuyện xương máu về cuộc di tản gần 400.000 lính Anh và Đồng minh từ bờ biển Dunkirk nước Pháp, nơi họ hứng đạn pháo hạng nặng của quân Đức dập tơi bời mùa xuân năm 1940. Với khán giả người Anh, đây là một câu chuyện kiên cường được yêu mến, một thảm họa quân sự đã trở thành khoảnh khắc của chủ nghĩa anh hùng chung được bất tử hóa trong thành ngữ “tinh thần Dunkirk”. Nhưng với đại đa số người đi xem phim ở Mỹ, nhất là khán giả trẻ thường là lực đẩy phòng vé hè, đây là một mẩu lịch sử xa lạ.

Thực ra, với Warner Bros., Dunkirk không hề dễ bán cho khán giả tại chỗ, không có mồi câu marketing bom tấn thông thường nhờ minh tinh điện ảnh Mỹ lớn nào, chủ yếu dựa vào các quan hệ và nhận thức thương hiệu để bẩy lên. (Hãng phim từ chối cung cấp thông tin kinh phí làm phim.) Trong bối cảnh mùa phim hè tràn ngập những phần tiếp theo và khởi động lại cùng những phim có thể tạo chuỗi, Nolan hiểu rất rõ rằng Dunkirk — kẹp giữa War for the Planet of the Apes một tuần trước và The Emoji Movie một tuần sau — là đề nghị hoàn toàn khác hẳn cho người xem phim.

“Đưa ra cái gì mới với khán giả thì rất chi hào hứng, nhưng cũng rất đáng sợ,” anh nói. “Cảm giác như nâng đặt cược cho thành công của bộ phim. Cảm giác như chúng tôi gánh vác nhiều hơn nhận ra mình là như thế theo nghĩa phim nào có thể hiệu quả phim nào thì không trong mùa hè.”

Diễn xuất của ngôi sao nhạc pop Harry Styles lần đầu lên màn ảnh rộng trong Dunkirk

Đúng theo phong cách đó, Dunkirk bất chấp những thói thường tình. Tuy phạm vi của bộ phim thì bao la — với hành động xảy ra trên bộ, trên biển và trên không — câu chuyện lại chặt căng, với cách tiếp cận thời gian phi tuyến tính mà Nolan gọi là “bố cục cấp tiến nhất mà tôi vận dụng từ sau Memento,” nhắc tới bộ phim ‘noir’ mới đột phá hồi năm 2000 của anh nói về một người bị mắc chứng quên truy tìm kẻ giết vợ mình.

Với dàn diễn viên kết hợp những tên tuổi đã thành danh như Kenneth Branagh và Tom Hardy cùng các tân binh trẻ măng như Fionn Whitehead và, lần đầu lên màn ảnh rộng, ngôi sao nhạc pop Harry Styles, Dunkirk khá ít thoại và hầu như không cho nhân vật câu chuyện nền. “Kể chuyện chủ yếu bằng hình ảnh và tiếng động và âm nhạc thay vì để người ta nói ra họ là ai và họ từ đâu tới — điều đó vô cùng hấp dẫn tôi,” Nolan nói.

Nói chung, đề tài Thế chiến II hầu như đã lỗi thời ở Hollywood vì giai đoạn này đã lùi sâu vào quá khứ, lằn ranh thiện ác của bộ phim có vẻ như còn xa xôi hơn nữa trong thế giới đạo đức âm u ngày nay. Những năm gần đây, chỉ có một phim xử lý cuộc chiến này một cách hiện thực, Unbroken năm 2014, thu được hơn 100 triệu đôla ở Bắc Mỹ, và phim đó dựa trên một cuốn sách bán chạy.

Nolan và nam diễn viên Kenneth Branagh trên trường quay Dunkirk

Nhưng theo quan điểm của Nolan, Dunkirk không phải là phim chiến tranh tự thân mà có hơi hướng ly kỳ kiểu Hitchcock thì đúng hơn, và mục tiêu của anh đối với bộ phim, gần như quay toàn bộ bằng IMAX, là sáng tạo một chuyến đi căng thẳng dữ dội đến mãnh liệt đặt khán giả vào thân phận của những người lính chiến đấu để sinh tồn.

“Chúng tôi nỗ lực sáng tạo một trải nghiệm mà tôi nói là như hiện thực không có kính râm,” anh nói. “Tôi nghĩ lúc này điều hấp dẫn ở điện ảnh, trái với truyền hình hay tiểu thuyết hay sân khấu, là trải nghiệm, bạn ngồi trong khán phòng với rất nhiều người xa lạ khác và bạn được đưa vào một thế giới mà bình thường ra thì bạn chẳng bao giờ tới.”

“Với những ai xem Chris là một nhà làm phim trí tuệ, điều tôi thích về những gì anh làm trong Dunkirk là anh tách bạch con tim và khối óc — một cách sẵn lòng, một cách mạo hiểm, một cách đáng sợ,” Branagh, trong vai một sĩ quan hải quân, nói. “Nhìn một con người như vậy, với kiểu tình yêu điện ảnh và sức mạnh tri thức như vậy, giờ lột bỏ dần dần và tiết lộ sự việc — đó là một sự giao nhau hấp dẫn. Người ta có thể cho rằng đây là phim cảm xúc nhất của anh ấy đến nay.”

Kenneth Branagh, phải, trong vai sĩ quan chỉ huy Hải quân Anh Bolton; James D'Arcy trong vai đại tá Winnant

Mặc dù những phản ứng ban đầu dành cho bộ phim ngập tràn tích cực, liệu khán giả có xuất hiện đủ số để biến bộ phim thành thành công thực sự hay không thì còn phải chờ xem. Lúc này, Nolan ở trong trạng thái hồi hộp lo lắng.

“Kiểu căng thẳng này thật là dễ sợ,” anh nói. “Tôi làm phim cho khán giả, thế nên với tôi, bao giờ bộ phim chưa ra với thiên hạ ngoài kia thì còn chưa hoàn tất. Đây là khoảnh khắc bồn chồn vô cùng. Chuyện này không bao giờ trở nên dễ chịu hơn được.”

Cội nguồn của bộ phim

Với Nolan, hạt giống đầu tiên đã được gieo khoảng 20 năm trước lúc anh và vợ, nhà sản xuất Emma Thomas, đi chơi thuyền với một người bạn băng qua eo biển Manche, lần lại lộ trình mà những thuyền dân sự Anh đã đi gần nửa thế kỷ trước giúp cứu hộ những người lính mắc kẹt ở Dunkirk.

Nam diễn viên kỳ cựu Mark Rylance trong một cảnh phim

Chuyến đi đó dự là dễ dàng trong tám tiếng. “Chúng tôi đã nghĩ sẽ tới bên kia vào giờ ăn trưa,” Thomas nhớ lại. Nhưng thời tiết trở xấu dẫn đến biển động, và chuyến đi chơi vui vẻ nhanh chóng trở thành thử thách kinh hoàng và kiệt sức 19 tiếng đồng hồ.

“Thực sự là ác mộng,” Nolan nói. “Chúng tôi đến được Dunkirk, và sự kính nể dành cho những con người tham gia vào sự kiện có thật đó trong tôi còn tăng hơn tôi tưởng. Chúng tôi trải qua những gì mình nghĩ đã là căng thẳng cực kỳ — mà đó là không có ai tìm cách giết chúng tôi.”

Ông nội của Nolan chết trong Thế chiến II khi đang phục vụ Không quân Hoàng gia Anh, và lớn lên, Nolan chìm đắm trong lịch sử xung đột đó. Ý tưởng kể lại câu chuyện Dunkirk lên phim như là một thách thức gây xúc động.

Nolan đang quay một cảnh phim Dunkirk với Fionn Whitehead (phải)

“Có gì đó vô cùng độc đáo về bản chất của kết cục — theo lời Churchill, là thắng lợi trong thất bại,” Nolan nói. “Với tôi chuyện đó hết sức hào hứng. Một trong những phim tôi thích — bạn hãy nghĩ tới The Seven Samurai — hoặc là có thất bại trong thắng lợi hoặc thắng lợi trong thất bại. Một ý niệm điện ảnh tuyệt vời.”

Tuy nhiên, nghĩ ra cách hay nhất để kể câu chuyện Dunkirk thật nản, và mất rất nhiều năm Nolan mới cảm thấy anh có được công cụ phù hợp. Có lúc, khi anh dự tính cách tiếp cận, Nolan chiếu một bản phim sử thi Thế chiến II Saving Private Ryan năm 1998 của Steven Spielberg mà vị đạo diễn này cho anh mượn.

“Rất có ích, vì phim dạy chúng tôi, ‘OK, được rồi, chúng ta không muốn làm bất cứ gì giống như thế,’” Nolan nói. “Một trải nghiệm căng thẳng và oai hùng về phương diện kinh hoàng chiến tranh đến mức bạn nói, ‘OK, đó là một dạng tuyệt đối. Tốt hơn chúng ta nên tìm một sự căng thẳng dạng khác.’”

Khán giả sẽ nghe nhìn câu chuyện chủ yếu qua đôi mắt và đôi tai của cậu lính trẻ Tommy (Fionn Whitehead)

Lấy cảm hứng từ Alfred Hitchcock, qua những phim như The Wages of Fear năm 1953 của Henri-Georges Clouzot và qua niềm đam mê dành cho phim câm của anh, thay vào đó Nolan đã nhắm một cách tiếp cận chặt hơn và cốt lõi hơn. Kịch bản của anh miễn trừ những cảnh phim chiến tranh thông thường cần có về những người lính hôn từ biệt người yêu và các tướng lĩnh xem bản đồ. Đối với diễn viên, công việc chỉ là cố gắng nắm bắt trải nghiệm từng chút một của việc ngồi ở bãi chiến trường phi cơ chiến đấu Spitfire trong một trận hỗn chiến hoặc là chờ chết trên bờ biển khi quân Đức áp sát.

“Khó nói bạn có thể hình dung những chàng trai trẻ tội nghiệp này cảm thấy thế nào, vì không thể nào tưởng tượng nổi — quá xa lạ với chúng ta,” Whitehead, đảm nhận vai cậu lính Tommy làm tai và mắt cho khán giả trong phần lớn câu chuyện, nói. “Cố gắng hình dung chính mình trong bầu không khí kinh khủng đó. Một nỗi sợ hãi kinh hoàng không lối thoát.”

Âm vang tính chính trị của câu chuyện này giữa những tít báo ngày nay về việc Anh rút khỏi Liên minh châu Âu và Tổng thống Trump, Dunkirk để cho khán giả định đoạt. “Dứt khoát tôi hiểu bộ phim này có ý nghĩa gì với mình, với thế giới này đang đi về đâu, nhất là nước Anh, với mọi thứ xảy ra gần đây,” nhà sản xuất Thomas nói. “Nhưng tôi không muốn áp đặt điều đó lên bất kỳ ai khác.”

Cillian Murphy, trái, trong một cảnh phim

Chắc có những người trông đợi một bộ phim với đề tài nặng ký và tham vọng nghệ thuật như Dunkirk được phát hành trong số những đấu thủ tranh giải thưởng vào mùa thu. Nhưng từ đầu, Nolan — bộ phim ly kỳ rắc rối Inception của anh được xem là mạo hiểm tương tự khi ra rạp tháng 7/2010 và thu được 825 triệu đôla toàn cầu — đã muốn phát hành vào mùa hè cho tác phẩm mà tối hậu anh xem là “phim bắp rang”.

“Rất dễ dán nhãn đặt tên khi bạn phát hành một phim vào cuối năm,” Thomas nói. “Còn hàng bao nhiêu đề tài nặng ký hơn, phim này thực sự là một trải nghiệm xem rạp và thực sự là một phim ly kỳ, thiên về hành động. Thế nên với chúng tôi, có cảm giác hè là nơi hợp lý cho nó. Chúng ta đã đi đến chỗ cảm thấy một phim hè thì phải là phim siêu anh hùng hay phim phần tiếp theo. Và tôi không tin phim hè lại là như vậy.”

Niềm tin đó sắp sửa được kiểm chứng, và nhiều người sẽ xem Dunkirk là một chỉ báo mức độ chấp nhận của khán giả ngày nay dành cho những phim kéo căng cái ý niệm phổ biến về một phim bom tấn hè có thể là phim gì.

Christopher Nolan và vợ/nhà sản xuất Emma Thomas tại sự kiện ra mắt thế giới bộ phim Dunkirk ở London, Anh, ngày 13/7/2017

Nolan sẽ không chấp nhận bất cứ cách nào khác. Có lẽ hơn bất kỳ đạo diễn nào làm trong lĩnh vực phim bom tấn ngày nay, anh là người tin vào điện ảnh đích thực — và, trong một kỷ nguyên phim ảnh có nguy cơ thất thế trước những loại hình giải trí khác, anh quyết tâm sử dụng tầm ảnh hưởng trong nghề của mình để giữ vững công sự tuyến đầu.

“Tôi ở vào một vị thế có thể chấp nhận mạo hiểm, và tôi cảm thấy có trách nhiệm chấp nhận mạo hiểm,” Nolan nói. “Người ta cần khí chất đó. Người ta cần những sự mạo hiểm đó. Công việc của tôi là tiến sát đến điều gì hiệu quả.”