• Thế giới phim của đạo diễn Vương Gia Vệ

Từ Thượng Hải Vương Gia Vệ đến Hồng Kông cùng gia đình — điện ảnh trở thành nơi nương tựa cho người mẹ và cậu con trai

Ba phim của Vương Gia Vệ có tên trong danh sách: Happy Together (1997) xếp hạng 71, Chungking Express (1994) hạng 56 và In the Mood for Love (2000) hạng 9, (phim này cũng xếp hạng 2 trong danh sách 100 phim xuất sắc nhất thế kỷ 21 của BBC Culture). 209 nhà phê bình từ 43 quốc gia quyết định rằng mặc dù điện ảnh Hồng Kông có lịch sử lâu dài, Vương Gia Vệ là một, nếu không muốn nói là duy nhất, nhà làm phim Hồng Kông thành công trong việc tạo nên một tác phẩm điện ảnh vượt ra khỏi rào cản ngôn ngữ và văn hóa.

Hồng Kông là nhân vật chính trong một số phim của Vương Gia Vệ. Nhưng điều khiến ông khác biệt so với các đồng nghiệp là ông nhìn thành phố này từ góc nhìn của người ngoài. Trao đổi với Laurent Tirard trong Moviemakers’ Master Class: Private Lessons from the World’s Foremost Directors (2002), ông mô tả bản thân mình không phải là một đạo diễn, mà là “một người xem đứng sau máy quay”. Không giống nhiều nhà làm phim khác hòa mình vào thành phố Hồng Kông, như Đỗ Kỳ Phong hay Châu Tinh Trì, khoảng cách trong phim của Vương Gia Vệ cho phép ông tạo ra một thế giới điện ảnh bí ẩn, đầy mê hoặc.

Lưu Đức Hoa và Trương Học Hữu trong phim đạo diễn đầu tay của Vương Gia Vệ As Tears Go By / Vượng Giác ca môn

Sinh năm 1958 tại Thượng Hải, Vương Gia Vệ đến Hồng Kông cùng cha mẹ lúc năm tuổi. Không biết nói tiếng Quảng Đông, ngôn ngữ địa phương ở Hồng Kông, cậu bé Vương Gia Vệ gặp khó khăn trong việc giao tiếp với mọi người, nói gì kết bạn. Mẹ cậu cũng vậy, và điện ảnh trở thành nơi nương tựa của người mẹ và đứa con trai nhập cư. “Đó là thứ có thể hiểu vượt lên trên ngôn ngữ. Đó là thứ ngôn ngữ toàn cầu dựa trên hình ảnh,” ông nói với Tirard.

Là người say mê điện ảnh, Vương Gia Vệ tìm thấy mình ở đúng nơi đúng thời điểm. Làn Sóng Mới trong điện ảnh Hồng Kông bắt đầu năm 1979. Các đạo diễn trẻ tuổi với ảnh hưởng điện ảnh phương Tây — như Hứa An Hoa, Từ Khắc và Đàm Gia Minh — bắt đầu làm phim và khiến các tác phẩm của mình khác biệt so với các sản phẩm của các hãng phim lớn như Thiệu Thị (Shaw Brothers) và Gia Hòa (Golden Harvest). Hành trình của Vương Gia Vệ trở thành một đạo diễn phim bắt đầu tại thời điểm này. Sau khi tốt nghiệp trường Bách khoa Hồng Kông với bằng thiết kế đồ họa, ông đăng ký chương trình đào tạo biên kịch tại đài TVB năm 1981. Một năm sau, ông bắt đầu viết kịch bản phim, trong đó bao gồm Final Victory (1987) do Đàm Gia Minh đạo diễn; kịch bản này đã mang lại cho ông một đề cử tại Giải thưởng Điện ảnh Hồng Kông (Kim Tượng) lần thứ 7.

Days of Being Wild (1990) với sự góp mặt của Trương Quốc Vinh trong vai một tay chơi bị tổn thương ở Hồng Kông những năm 1960

Vương Gia Vệ đã sử dụng tốt nhạy cảm hình ảnh mà ông phát triển từ khi còn bé khi rời đài truyền hình để làm phim của riêng mình, vào thời điểm ngành công nghiệp điện ảnh Hồng Kông đang đạt đỉnh. Hai năm sau A Better Tomorrow của Ngô Vũ Sâm, tác phẩm đã khiến thể loại phim băng đảng trở thành thành công phòng vé, Vương Gia Vệ đã có phim ra mắt với vai trò đạo diễn As Tears Go By (1988), đề tài băng đảng đúng điệu về hai tên côn đồ trẻ, do Lưu Đức Hoa và Trương Học Hữu thủ vai.

As Tears Go By đặt nền tảng cho các tác phẩm tiếp theo của Vương Gia Vệ. Ngoài tập trung vào tình tiết truyện, phim của Vương Gia Vệ còn kể truyện thông qua hình ảnh và tâm trạng. Ông đưa điều này tiến bước xa hơn trong Days of Being Wild (1990) — lấy bối cảnh Hồng Kông những năm 1960. Phim quy tụ những ngôi sao lớn nhất lúc bấy giờ, gồm Trương Quốc Vinh, trong vai một tay chơi bị tổn thương, với những người tình của mình do Trương Mạn Ngọc và Lưu Gia Linh đảm nhiệm.

Hồng Kông đã sản xuất khoảng 200 phim hàng năm trong những năm đầu thập niên 1990. Chỉ riêng sự phát triển mạnh mẽ này của nền công nghiệp điện ảnh đã cho phép Vương Gia Vệ theo đuổi cách tiếp cận ít thương mại khi làm phim của mình. Days of Being Wild là một thảm họa phòng vé địa phương nhưng sự khen ngợi của giới phê bình đã mang về cho Vương Gia Vệ danh hiệu là một trong những nhân vật hàng đầu của thời đại. Trong thời kỳ thịnh vượng kinh tế của thập kỷ thuộc địa cuối cùng, ông tìm được cơ hội để khám phá và phát triển cách tiếp cận độc đáo của mình đối với việc làm phim. Với sự giúp đỡ của nhà quay phim Christopher Doyle và đạo diễn nghệ thuật Trương Thúc Bình, Vương Gia Vệ đã phát triển ngôn ngữ và thẩm mỹ hình ảnh độc đáo. Hình ảnh được ưu tiên hàng đầu trong phim của Vương Gia Vệ; ngay cả lời thoại và cách kể chuyện rời rạc xuất hiện như thể là chụp nhanh khoảnh khắc.

Chungking Express dựng biểu đồ không gian song song về cuộc phiêu lưu lãng mạn kỳ lạ của hai cảnh sát Hồng Kông cô đơn

Vương Gia Vệ thừa nhận với Tirard rằng việc tìm kiếm các địa điểm câu chuyện diễn ra trước khi viết, và ông khám phá ý tưởng về không gian — tâm lý cũng như vật lý — trong phim của mình. Chungking Express dựng biểu đồ không gian song song về cuộc phiêu lưu lãng mạn kỳ lạ của hai cảnh sát Hồng Kông cô đơn. Thường được xem là một phim nhẹ nhàng, Chungking Express khám phá những chủ đề phức tạp về nhân thân và lo âu của Hồng Kông khi sắp chuyển giao. Buenos Aires là sân khấu nước ngoài trong Happy Together, câu chuyện tình đồng tính bị kẹt trong không gian cảm xúc ngột ngạt của liên tục chia ly và quay lại.

Cho dù được đặt trong bối cảnh của những năm 1960, một cảnh quan thành phố hiện đại hay thời kỳ lịch sử, các phim của Vương Gia Vệ đều có chủ đề phổ quát. Người ta không cần kiến thức chuyên sâu về bối cảnh văn hóa và lịch sử của Hồng Kông hay Trung Quốc để hiểu phim. Điều này đặc biệt đúng trong Ashes of Time (1994). Một tác phẩm yêu thích của giới phê bình, một sản phẩm đắt tiền phải mất tới hai năm để hoàn thành. Một sự phá cách thể loại võ thuật cổ điển, cơ bản là về việc nhớ và quên, một chủ đề có thể được hiểu ở bất cứ nền tảng văn hóa nào.

Vào giữa những năm 90, Vương Gia Vệ đã xây dựng bản thân thành một trong những nhà sản xuất phim hay nhất trong khu vực, với Chungking Express đem về cho ông tất cả các giải thưởng hàng đầu tại Giải Kim Tượng năm 1995. Ngành công nghiệp điện ảnh Hồng Kông vẫn là một ngành kinh doanh phát triển mạnh và sinh lợi nhưng rõ ràng Vương Gia Vệ muốn có một đấu trường lớn hơn. Trong khi Ngô Vũ Sâm đã bắt đầu sự nghiệp làm phim hành động Hollywood, Vương Gia Vệ đã giành giải thưởng Fipresci tại Liên hoan phim quốc tế Stockholm với Chungking Express. Phim cũng nhận được lời khen ngợi từ Quentin Tarantino, được cho là người đảm bảo cho sự phát hành của phim này ở nước ngoài. Tạo được tên tuổi trên trường quốc tế là điều có thể, và đến Hollywood không phải là cách duy nhất.

Trương Quốc Vinh và Lương Triều Vỹ trong Happy Together, bộ phim đem lại cho Vương Gia Vệ giải đạo diễn xuất sắc nhất tại Liên hoan phim Cannes

Happy Together xuất hiện ngay trước khi sự cai trị của Anh đối với Hồng Kông kết thúc và thành phố này trở thành trung tâm chú ý toàn cầu. Phim đã tạo đẳng cấp ngôi sao của Vương Gia Vệ, đem lại cho ông giải đạo diễn xuất sắc nhất tại Liên hoan phim Cannes — người Trung Quốc đầu tiên nhận giải thưởng này. Tình hình những năm đầu sau khi chuyển giao vẫn rất thịnh vượng, như thể thành phố chỉ thay đổi một chút, và năm 2000 chứng kiến sự ra mắt In The Mood for Love, một phim tình cảm lấy bối cảnh Hồng Kông được công nhận rộng rãi là tác phẩm hay nhất của Vương Gia Vệ.

In The Mood for Love kết thúc vào năm 1966, thời khắc quan trọng đánh dấu sự khởi đầu của Cách mạng Văn hóa Trung Quốc, và một năm trước khi bùng nổ các cuộc bạo loạn ở Hồng Kông. Cảnh cuối cùng trong đó nhân vật của Lương Triều Vỹ, thì thầm những bí mật của anh vào lỗ trên cây, nhớ lại những năm tháng đã tàn phai. Cảnh này đánh dấu sự kết thúc của một kỷ nguyên và bình minh của một tương lai chưa biết, trong bối cảnh phim, cũng như đối với việc làm phim của Vương Gia Vệ và số phận của Hồng Kông.

“Trong vòng 10 năm tới, ranh giới giữa các nhà làm phim Hồng Kông và các nhà làm phim Trung Quốc sẽ rất mỏng manh,” Vương Gia Vệ nói trong một phỏng vấn năm 2006. Và dự đoán của ông đã thành sự thật. Thời kỳ hậu chuyển giao đã chứng kiến một sự thay đổi đột ngột của ngành công nghiệp điện ảnh Hồng Kông, giữa sự phát triển đáng kinh ngạc của thị trường Trung Quốc Đại lục, giống như cơn sốt đào vàng đối với nhiều nhà làm phim.

In the Mood for Love là phim hay thứ 2 của Thế kỷ 21 theo bình chọn của BBC Culture

Vương Gia Vệ đã đi trước các đồng nghiệp của mình. Hãng phim Bắc Kinh là một trong những công ty sản xuất Ashes of Time. Câu chuyện lãng mạn tương lai 2046 (2004), phần tiếp theo lỏng lẻo của In the Mood for Love, có sự tham gia của Tập đoàn Điện ảnh Thượng Hải. Và ngoài Trung Quốc Đại lục, Vương Gia Vệ đã mạo hiểm Tây tiến, sản xuất The Hand như một phần của tuyển tập Eros năm 2004 cùng với Michelangelo Antonioni và Steven Soderbergh, và tác phẩm tiếng Anh đầu tiên của ông có tên My Blueberry Nights (2007), với sự tham gia của Norah Jones, Jude Law và Natalie Portman.

“Bạn học được nhiều bài học, và điều quan trọng nhất là tìm kiếm khán giả của bạn thay vì cho rằng luôn có,” Vương Gia Vệ nói. Ông tìm ra khán giả đó với The Grandmasters (2013), phim tiểu sử về sư phụ của Lý Tiểu Long võ sư Diệp Vấn một biểu tượng của giới võ thuật Trung Quốc. Với sự tham gia của Lương Triều Vỹ và Chương Tử Di, phải mất gần một thập kỷ để hoàn thành và là thành công thương mại lớn nhất của ông cho đến nay. Đó là một thiên anh hùng ca cố gắng thực hiện đúng với ý định của phim trong khi phải đủ hấp dẫn các cộng đồng nói tiếng Trung Quốc trên khắp thế giới. Một số nhà làm phim Hồng Kông đã bị chỉ trích vì làm mờ nhạt nhân vật đại diện vùng miền để thu hút Đại lục. Cuối cùng, Vương Gia Vệ là một trong số ít những người tìm thấy sự nổi tiếng mặc dù không bao giờ phục vụ cho một nhóm khán giả cụ thể.

“Tìm kiếm khán giả của bạn thay vì cho rằng luôn có” — Vương Gia Vệ đã làm được điều đó với The Grandmasters

“Bạn đâu sống cho thiên hạ, bạn sống cho chính mình,” ông nói.