Đạo diễn Maggie Gyllenhaal (giữa) và Dakota Johnson (phải) cùng Olivia Colman tại Liên hoan phim Venice 2021 cho buổi chiếu tranh giải The Lost Daughter

Maggie Gyllenhaal rất muốn đóng vai nhà làm phim. Sâu trong quá trình làm The Deuce, phim truyền hình của HBO lấy bối cảnh New York những năm 70, ngôi sao-nhà sản xuất đã vạch ra hướng đi cho nhân vật Eileen của cô, cô gái điếm giới thiệu với thế giới phim khiêu dâm. Thay vì thành một bà trùm đầu óc kinh doanh như được dự định ban đầu, Gyllenhaal vận động hành lang cho nhân vật này trở thành một đạo diễn. Cô quả có sức thuyết phục.

Trong khi quay mùa ba và cũng là mùa cuối đã phát sóng năm 2019, Gyllenhaal đóng những cảnh nhấn mạnh tham vọng nghệ sĩ của Eileen — và trong suốt quá trình đó, bất cứ khi nào máy quay phim ngừng chạy là cô lại lên ý tưởng kịch bản cho phim đầu tay mình sẽ đạo diễn về sau. Chuyện này dẫn tới chuyện kia, Gyllenhaal nói với tác giả qua Zoom: “Thường thì tôi phải khám phá sự đời trong phim của mình rồi mới đủ can đảm để khám phá chúng trong cuộc sống của tôi.”

Bất cứ ai dõi theo sự nghiệp của Gyllenhaal có thể hiểu cách liên hệ này. Đây là một diễn viên nổi tiếng qua những vai diễn phức tạp được xử lý bằng trực giác táo bạo hiếm thấy, từ những phim đột phá thời đầu như Secretary và Sherrybaby tới những điểm nhấn gần đây như The Honourable Woman và The Kindergarten Teacher. Cô kể câu chuyện xa hơn những gì trong kịch bản, qua biểu cảm phức tạp và dáng vẻ tinh tế.

“Cô ấy là một trong những nghệ sĩ tôi ngưỡng mộ nhất trên đời,” Emma Thompson, bạn của Gyllenhaal, nói. “Cô ấy nghiêm túc trong công việc của mình nhưng còn nghiêm túc hơn trong việc làm một con người chuẩn chỉnh, vốn khó nắm bắt hơn nhiều.”

Nói cách khác, Gyllenhaal từ lâu đã có những phẩm chất của một nhà làm phim giỏi. “Tôi lớn lên vào thời có những người phụ nữ rất thú vị đang làm phim, dù không nhiều lắm,” cô nói. “Tôi chỉ nói ‘Ờ mình là diễn viên’ mà không nghĩ ngợi gì. Tôi không cho bản thân cơ hội để nghĩ về công việc đạo diễn.” Khi xu thế ở Hollywood (chậm rãi) dịch chuyển và Gyllenhaal bắt đầu hiện thực hóa tiềm năng sau máy quay của cô — The Kindergarten Teacher năm 2018 đánh dấu lần đầu cô làm nhà sản xuất — mong muốn làm một phim, “ấp ủ trong tôi từ lâu,” bất chợt hiện ra rõ nét. Và cô biết mình muốn bắt đầu từ đâu.

Sau một buổi họp chế tác cho The Kindergarten Teacher, Gyllenhaal đưa các nhà sản xuất đồng nghiệp tới hiệu sách và mua cho họ The Days of Abandonment của Elena Ferrante. Cô vừa đọc cuốn sách này và nóng lòng muốn chuyển thể nó. Họ liên lạc với đội ngũ của Ferrante và biết rằng bản quyền làm phim đang tắc trong giai đoạn phát triển, và thay vào đó đề nghị một tựa sách khác ít người biết hơn của Ferrante: The Lost Daughter, ngắn nhưng tàn bạo. Đọc cuốn sách, Gyllenhaal nói, cô cảm thấy “lần đầu tiên chút bí mật về trải nghiệm làm mẹ, làm người tình, làm phụ nữ trong thế giới này đang được lớn tiếng nói ra.”

“Điều thú vị về việc làm phim là có rất nhiều người tham gia,” Maggie Gyllenhaal nói. “Nếu bạn tạo ra không gian cho họ thấy họ được yêu quý và được nhìn thấy và được tự do, họ sẽ làm nên những thứ thuyệt vời”

Gyllenhaal viết thư cho Ferrante nói cô muốn viết kịch bản và đạo diễn phim Lost Daughter. Mất một tháng để cô làm vậy. Sao lại lâu thế? Cảm xúc của cô dồn tới điểm “đừng làm hỏng việc này”. Gyllenhaal biết cô không muốn lấy bối cảnh phim ở Italy như Ferrante đã làm; ngoài ra cô chưa biết mình sẽ bám sát cuốn sách ra sao. “Điều tôi phải nói là, ‘Tôi không biết chính xác sẽ chuyển thể ra sao, nhưng tôi biết nội tâm có những thứ mà về cơ bản làm tôi thấy hứng thú,’” cô giải thích. Ferrante trả lời với dấu chấp thuận — và một điều kiện: Gyllenhaal phải đạo diễn bộ phim, “miễn hỏi han.” (Bút danh Ferrante đã giải thích trong một bài viết trên Guardian năm 2018.)

“Điều đó đã làm tôi hơi sợ hãi,” Gyllenhaal thừa nhận. Giờ không còn đường lui nữa.

Mới được Netflix mua quyền để phát hành trong tháng 12, The Lost Daughter kể câu chuyện có nét đặc trưng của phần lớn những phim Gyllenhaal đã tham gia: tâm lý gai góc, đi sâu nội tâm, gợi tình, và con người. Phim theo chân Leda, giáo viên dạy văn và mẹ của hai cô con gái tuổi trưởng thành, trong một kỳ nghỉ hè dài. Cô gặp gỡ một gia đình đi ngao du, và đặc biệt một người mẹ trẻ gợi cho Leda nhớ những trải nghiệm đau khổ khi làm mẹ. Ác cảm dần len lỏi vào khi tuyến truyện đan xen giữa hiện tại và ký ức của Leda, khơi ra một khám phá xuyên suốt về danh tính, dục vọng, và hối hận.

Leda (Olivia Colman), giáo viên dạy văn và mẹ của hai cô con gái tuổi trưởng thành, trong một kỳ nghỉ hè dài

“Những kịch bản thu hút tôi đều cho không gian để thể hiện,” Gyllenhaal nói. “Quá trình nhận một văn bản trong vai trò diễn viên, phân tích nó, chắt lọc nó thành, ‘Tại sao cảnh này lại có trong phim? Tại sao tôi nghĩ nó quan trọng?’... là, về mặt cảm xúc và trí tuệ, rất giống cách tôi thực hiện việc chuyển thể cuốn sách.” Ban đầu cô xây dựng từng chút một. Cô nghĩ về một phân khúc nhất định suốt nhiều tuần mà không đặt bút; một khi có khoảng thời gian dài một mình — ví dụ như một chuyến bay — cô sẽ viết nhiều giờ liên tục.

Với Ferrante ủng hộ, The Lost Daughter được tiến hành, hoàn thành với dàn diễn viên gây phấn khích dẫn đầu là Olivia Colman vai Leda, Jessie Buckley vai Leda thời trẻ, và Dakota Johnson vai Nina, đối tượng si mê của Leda. “Có Maggie đạo diễn là phần thưởng thêm cho tôi... nhưng tôi yêu vai này vì cô ta không hoàn toàn dễ mến, làm tôi luôn thấy cuốn hút,” Colman nói. “Mọi thứ đều hoàn hảo.”

Quay phim được lên lịch ở New Jersey để phát hành đầu 2020. “New Jersey có ưu đãi thuế lớn, nhưng không bao giờ có được cảm giác đúng lắm,” Gyllenhaal nói. “Phải là cỡ như Maine.” Dù gì đi nữa, đại dịch đã bùng phát. Đông bắc nước Mỹ ngày càng không thuận lợi để quay khép kín để phòng ngừa COVID, và Gyllenhaal nghĩ tới một địa điểm thay thế lạ lẫm ở Hy Lạp, sửa kịch bản để Leda thành một du khách từ nước ngoài. “Ngay khi chúng tôi chỉ mới cân nhắc chuyển tới Hy Lạp — vốn thực chỉ là ảo tưởng thoáng qua của tôi — mọi thứ cất cánh,” Gyllenhaal nói.

“Chị ấy rất khác tôi, nên tôi luôn kinh ngạc khi chị xuất sắc diễn giải thứ gì đó tôi đưa ra,” Gyllenhaal nói về Olivia Colman. “Chúng tôi giao tiếp mà không cần quá nhiều lời”

Tài chính nhanh chóng được lo liệu; công tác hậu cần vận chuyển mọi người tới đó cho thấy khả thi. Gyllenhaal còn có một đợt tập dượt qua cơ hội làm một phim ngắn trong tuyển tập Homemade chủ đề cách ly cho Netflix, nhiều tháng trước khi bắt đầu quay The Lost Daughter. (Phim ngắn có chồng cô, Peter Sarsgaard, đóng chính, cũng góp mặt trong The Lost Daughter.)

“Có lúc tôi đã nghĩ, ‘Khoan đã, việc này có điên khùng không?’” Gyllenhaal nhớ lại. “Mình thực sự có khả năng dẫn nhóm người này đến Hy Lạp không?’” Cô cảm giác mình như đạo diễn Werner Herzog kéo con thuyền qua thác nước. “Tôi đã nói chuyện với một vài nhà dịch tễ học; một phần trong tôi gần như ước rằng họ sẽ nói, “Không, không, chắc chắn là không được,” Gyllenhaal nói. “Nhưng họ lại không nói thế.”

Tia sáng ngờ vực bản thân này hoàn toàn tan biến ngay khi Gyllenhaal đặt chân đến Hy Lạp. “Chưa bao giờ tôi thấy mình nhiều sức sống và hòa vào dòng chảy cuộc đời hơn lúc tôi làm đạo diễn.”

Xu hướng cảm nhận tức thời một cảnh phim của Gyllenhaal không thay đổi khi chuyển sang vai trò đạo diễn. “Thật không tin nổi — cách tôi nói rõ điều mình muốn và thấy và cảm nhận,” cô nói.

Colman với Paul Mescal, đóng vai Will, chàng trai mà Leda kết bạn trong kỳ nghỉ

Đã hợp tác với hàng tá những nhà làm phim có tiếng, Gyllenhaal cảm thấy có sự linh ứng trong quá trình làm The Lost Daughter: “Khi tôi cảm thấy được yêu mến trên trường quay, công việc tôi làm tăng dần theo cấp số nhân về sự bạo dạn, thú vị và tiết lộ cho tôi biết nhiều hơn về bản thân. Và khi tôi không cảm thấy được yêu quý, tôi học cách vẫn làm việc bất chấp điều đó — công việc của chúng tôi là vậy mà — song khó khăn hơn.”

The Lost Daughter đã dạy Gyllenhaal bài học về việc “tỏ ra trìu mến”. Cô nhớ về ngày quay phim đầu tiên trên bãi biển Spetses ở Hy Lạp — một địa điểm quan trọng trong phim — và một khoảnh khắc cụ thể giữa cơn điên loạn. Một triệu thứ đang diễn ra khi đoàn phim tiếp cận cô để giới thiệu Dagmara Domińczyk (chiếm trọn cảnh quay trong vai người phụ nữ thất thường tầm tuổi Leda) trong bộ đồ tắm. Tập tục này quen thuộc với Gyllenhaal. (“Tôi đã được đưa đến trước mặt đạo diễn mặc đủ loại đồ để phô diễn với họ trang phục của mình.) Cô chuẩn bị để nói chuyện với Domińczyk trước toàn thể trường quay. Rồi cô ngừng lại và kéo diễn viên này qua một bên.

“Trong 5 giây tôi có để đi tới cái góc nói chuyện riêng với cô ấy,” Gyllenhaal nói, “tôi nhận ra điều duy nhất để nói với một nữ diễn viên trong bộ đồ tắm ngay trước khi quay là, ‘Cô trông tuyệt chết đi được. Giờ vào việc nào.’”

Jessie Buckley, bên phải (với Peter Sarsgaard), “cảm giác như chị em,” Gyllenhaal nói. “Ngôn ngữ của chúng tôi rất giống nhau”

Bản thân là người mẹ hai con, Gyllenhaal nắm bắt sống động những khiêu khích trong tiểu thuyết của Ferrante, viễn cảnh của cô hòa cùng nhịp điệu hành trình nội tâm của Leda khi đối mặt với những lựa chọn tàn khốc trong quá khứ. Những đoạn kể chuyện thay bằng những cận cảnh cẩn thận, gây bất an; âm nhạc tăng thêm ma thuật thôi miên của câu chuyện, từ phần nhạc chìm đắm mở màn phim của Dickon Hinchliffe tới màn biểu diễn Livin’ on a Prayer khó quên của Colman trong hồi ba của phim. Phim có cái cảm giác mà một phim chuyển thể nên có: tôn trọng tư liệu gốc, nhưng mang tính nguyên tác toàn phần.

Gyllenhaal cho Emma Thompson xem bản biên tập thô bộ phim. “Tôi choáng váng,” Thompson nói. “Tính ly kỳ được cuốn chậm rãi và sự dũng cảm lao mình vào những nỗi kinh hoàng của việc làm mẹ — mà không ai nói tới, vì sợ bị khiển trách và kỳ thị mãi mãi. Hãy tin là Maggie sẽ đương đầu với những thứ đó.”

Ferrante và Gyllenhaal cũng trao đổi thư vài lần trong quá trình sản xuất phim. Một lời nhắn từ Ferrante mà vị đạo diễn hết sức trân trọng: Leda không thể được miêu tả là “điên” hay “khùng”, mà ít ra phải có gì đó phổ quát. “Nếu cô ấy điên, thì cô ấy sẽ khiến tất cả những ai có cảm xúc lẫn lộn về mẹ của họ, về việc làm mẹ, về việc làm một người con gái hay một người con, thoát trách nhiệm.” Gyllenhaal nói. “Nếu cô ta điên rồ, thì sao còn làm phim này?” (Một gợi ý khác cô lấy từ Ferrante, dù miễn cưỡng hơn: “Bỏ cảnh sex ra.”)

Dakota Johnson vai Nina, đối tượng si mê của Leda

Cô cam kết với bản chất lẫn lộn, đôi khi mơ hồ của nhân vật, đưa vào tuyến nhân vật này một logic điện ảnh gần như trong giấc mơ. Và trong vai diễn có lẽ phong phú nhất trên màn ảnh rộng tính đến nay, Colman từng đoạt giải Oscar cảm thấy đồng điệu với đạo diễn của mình: “[Leda] có thể dễ dàng bị loại bỏ…. Chắc chắn cô đã mắc một số sai lầm, nhưng vậy mới là điều hấp dẫn! Cô ta rõ ràng không điên.”

Đã 15 năm nay mới có phim đầu tiên chuyển thể từ Ferrante, tác giả nhiều đầu sách bán chạy đã được độc giả khắp thế giới yêu mến qua nhiều thập kỷ. (Trong 15 năm đó, đã có phim truyền hình Italy My Brilliant Friend của HBO được khen ngợi, sắp quay lại với mùa 3.) Đây cũng là phim nói tiếng Anh đầu tiên chuyển thể từ sách của bà. Gyllenhaal nhìn nhận không phải tình cờ mà phim cũng cảnh giác sâu sắc, thậm chí cấp tiến, những trải nghiệm phụ nữ. “Có những người phụ nữ thú vị không đồng ý với tôi về điều này, nhưng tôi nghĩ có thứ gọi là nghệ thuật làm phim của phụ nữ — và tôi bị thôi thúc vì ý nghĩa của nó,” cô nói. “Và tôi nghĩ chúng ta chưa có cơ hội khám phá ý nghĩa của điều đó.”

Cô tìm tới một trong những cảm hứng phim lớn nhất của mình, tuyệt tác năm 1993 của Jane Campion, The Piano, như ví dụ hàng đầu của thời điểm cô bắt gặp nó. Cô xem phim đó ở tuổi mới lớn. “Tôi chưa từng thấy cách thể hiện như vậy,” Gyllenhaal nói. “Khi chúng ta thành thật với bản thân và làm việc từ trong vô thức, tôi nghĩ tác phẩm sẽ thành ra như thế.”

Và đúng vậy, khi ôm trọn sự thành thật và năng lượng cảm xúc, The Lost Daughter cũng có hình hài rất giống như thế.