Không có chuyện nào là đáng ngạc nhiên. Đã từ lâu người ta tin rằng việc Trung Quốc vượt Bắc Mỹ trở thành thị trường hàng đầu là không thể tránh khỏi; với 1,3 tỉ người, gấp bốn lần dân số Bắc Mỹ.

Bộ ba phim Trung Quốc thống trị phòng vé Trung Quốc quý 1 2018: từ trái qua, áp phích phim Detective Chinatown 2, Monster Hunt 2 và Operation Red Sea

Và mặc dù tỷ lệ ăn chia ở Trung Quốc thấp hơn nhiều, các hãng phim ở Mỹ vẫn coi Viễn Đông là nguồn bảo đảm chính cho tăng trưởng và lợi nhuận trong tương lai. Vậy có lẽ đây là tin tốt? Không hẳn. Mặc dù quý này có thể không phản ánh cả năm, thành công của Trung Quốc không báo điềm lành vì hầu như không ăn nhập gì cho các hãng phim Mỹ.

Tăng trưởng sôi sục gần như hoàn toàn từ thành công ‘khủng’ của nhiều phim cây nhà lá vườn, dẫn đầu là Operation Red Sea (574 triệu đôla), Detective Chinatown 2 (541 triệu đôla), và Monster Hunt 2 (356 triệu đô la). Ngược lại, tựa phim nhập khẩu lớn nhất từ Mỹ là Black Panther ở mức 105 triệu đôla.

Dựa theo số liệu của Box Office Mojo, xem ra gần 2 tỉ đôla trong tổng doanh thu của Trung Quốc xuất phát từ các bộ phim Trung Quốc, với chưa đến 1 tỉ từ các phim hãng lớn của phương Tây (bao gồm cả một số xuất phẩm của Anh). Các phim từ những nước khác, trong đó có Bajrangi Bahijaan của Ấn Độ (45 triệu đôla), chiếm phần còn lại.

Hai diễn viên chính của bộ phim Ấn Độ Bajrangi Bahijaan Salman Khan (trái) và Harshaali Malhotra tại sự kiện ra mắt phim ở Bắc Kinh trước khi phim chính thức ra rạp khắp Trung Quốc ngày 2/3/2018

Trong số các tựa phim Mỹ đã phát hành ở Trung Quốc cho đến nay, tiếp sau Black Panther là Pacific Rim: Uprising (90 triệu đôla), Jumanji: Welcome to the Jungle và Tomb Raider (cả hai đạt 78 triệu đôla), và kết quả ban đầu cho Ready Player One (62 triệu). Star Wars: The Last Jedi, mở màn vào tháng 1, với chỉ 43 triệu đôla.

Trong quý I 2017, phim Mỹ thu về khoảng 1,9 tỉ đôla ở phòng vé Trung Quốc, dẫn đầu là xXx: The Return of Xander Cage (183 triệu). Những thành tích mạnh khác là Resident Evil: The Final Chapter, Kong: Skull Island và Logan, tất cả đều làm được nhiều hơn Black Panther. Giai đoạn này cũng mang lại một xuất phẩm đồng sản xuất với Trung Quốc gây thất vọng, The Great Wall có ngôi sao Matt Damon. Phim kiếm được 170 triệu đôla ở Trung Quốc và gấp đôi con số này ở phòng vé toàn cầu, nhưng đã chứng tỏ là một bom xịt ở Mỹ. Kinh phí 150 triệu đôla của phim này là rất cao đối với Trung Quốc, cao hơn hầu hết các xuất phẩm địa phương (Operation Red Sea là 70 triệu đôla). Điều đó làm cho những nỗ lực tương tự trở nên khó biện minh hơn.

Những số liệu này sẽ xấu hơn nếu không có yếu tố quý đầu tiên. Nhà nước kiểm soát hệ thống phát hành phim của Trung Quốc, chỉ đạo khi nào phim được phát hành. Trong số các luật lệ: hai giai đoạn lớn nhất — cuối tháng 12 và năm mới của Trung Quốc vào tháng 2 — dành cho các tựa phim Trung Quốc sản xuất. Kết quả là những phim hàng đầu của Mỹ năm 2018 như The Last Jedi và Jumanji: Welcome to the Jungle bỏ lỡ những ngày tháng sinh lợi đã giúp ích cho chúng ở những nơi khác, và Black Panther không được hưởng lợi từ Tết Nguyên đán của Trung Quốc.

Nữ diễn viên Trung Quốc Cảnh Điềm trên trường quay Pacific Rim: Uprising. Cô là nữ chính của bộ phim Hollywood này, nhưng kết quả ở phòng vé Trung Quốc của bộ phim vẫn không như kỳ vọng

Tuy nhiên, có một yếu tố gây buồn phiền trong những kết quả quý I này. Operation Red Sea và Detective Chinatown 2 thu được nhiều hơn bất kỳ bộ phim Mỹ nào làm được ở Trung Quốc (hai phim Fast and Furious gần đây nhất thu về gần 400 triệu đôla). Cùng với Chiến lang 2 năm ngoái (854 triệu đôla), ba bộ phim nội địa này khiến những xuất phẩm mà Mỹ cung cấp trở nên còi cọc. Chẳng hề gì khi ít ai bên ngoài Trung Quốc muốn xem những phim đó; các nhà sản xuất Trung Quốc đã tìm ra các công thức thu hút khán giả nội địa mà không cần ngôi sao quốc tế.

Có lý do để các nhà sản xuất phim Trung Quốc sẽ làm vậy nhiều hơn, tăng cường chiếm lĩnh màn ảnh rộng trong nước. Điều đó còn làm hài lòng hệ thống phân phối của nhà nước trung ương, thu hút lợi ích về tài chính và tinh thần dân tộc. Đây là một quốc gia mà các hãng phim Hollywood từng xem như cứu tinh, xét sự chật vật nội tại của họ ở một thị trường Bắc Mỹ “chín muồi”.

Tất nhiên, các hãng phim Mỹ sẽ không rút lui khỏi cuộc cạnh tranh; thật khó có thể tưởng tượng họ chấp nhận thua thị trường Trung Quốc. Nhưng lấy lại được chỗ đứng có thể sẽ đi kèm với cái giá phải đầu tư nghiêm túc vào các bộ phim kém hấp dẫn với trong nước hơn.

Quảng cáo Black Panther trong một rạp chiếu ở Trung Quốc

Sự cân bằng đối trọng gây tò mò về vấn đề này là Black Panther. Thành công lớn nhất trong năm tính đến nay ở Bắc Mỹ, một thắng lợi lớn cho Disney và Marvel bất chấp sự thờ ơ ở Trung Quốc. Tuy nhiên, khi không phim nào đủ lớn để trở thành công thức phù hợp cho tất cả, đây là câu hỏi thực sự hắc búa về phân bổ kinh phí sản xuất.

Cuối cùng: Trung Quốc là ví dụ lớn nhất về một thị trường địa phương đang phát triển, nhưng không chỉ có mình Trung Quốc. Ấn Độ luôn tự cung tự cấp, nền công nghiệp điện ảnh của Nga đang phát triển, và Nhật Bản luôn cung cấp những phim thành công đình đám tại chỗ. Điều đó cho thấy nhu cầu phim Mỹ đưa vào rạp chiếu của các thị trường vừa kể đang giảm; trong khi đó, doanh thu phòng vé Bắc Mỹ không có dấu hiệu tăng trưởng. Trung Quốc có 1,3 tỉ người, nhưng có thể không đủ để bù vào sự ế ẩm đó.