Ngày 4-8, phim Ngọn cỏ gió đùa (45 tập, TFS sản xuất, chuyển thể từ tiểu thuyết cùng tên của cố nhà văn Hồ Biểu Chánh, đạo diễn Hồ Ngọc Xum) lên sóng HTV9. Bộ phim Trò đời (32 tập, VFC sản xuất, chuyển thể từ các tác phẩm của cố nhà văn Vũ Trọng Phụng, đạo diễn - Nghệ sĩ Ưu tú Nhuệ Giang) phát sóng trên VTV1 kể từ ngày 9-8.

Trong khi đó, các tác phẩm văn học của nhóm Tự lực Văn đoàn như: Gánh hàng hoa, Thừa tự, Hồn bướm mơ tiên… cũng đang được chuyển thể thành kịch bản phim, mở đầu là Gánh hàng hoa (đạo diễn - Nghệ sĩ Ưu tú Trần Lực) cũng sắp ra mắt khán giả. Chưa bao giờ những tiểu thuyết trước năm 1945 được chuyển thể thành phim nhiều như vậy.

Thấm đẫm tính nhân văn

Tiểu thuyết của Hồ Biểu Chánh thuộc dòng văn học phản ánh hiện thực xã hội đầu thế kỷ XX, nơi người đọc có thể tìm thấy hiện thực xã hội và nền văn hóa miền Nam từ những năm 1920 đến 1945. Các tác phẩm của ông đã và đang trở thành một rẻo đất lành màu mỡ để các nhà làm phim khai thác. Đã có hơn chục bộ phim truyền hình được chuyển thể từ tiểu thuyết của Hồ Biểu Chánh trước đó, như: Tân Phong nữ sĩ, Tình án, Khóc thầm, Con nhà nghèo, Cay đắng mùi đời, Nợ đời, Tại tôi…

Khi phim Ngọn cỏ gió đùa đang phát sóng, đạo diễn Hồ Ngọc Xum lại hăm hở thực hiện phim Hai khối tình (tác phẩm của Hồ Biểu Chánh viết năm 1939). Theo đạo diễn Hồ Ngọc Xum: “Những tác phẩm văn học của Hồ Biểu Chánh vốn đã quá hay, hay ở câu chuyện, ở giá trị tư tưởng, ở ngôn ngữ nên khi chuyển thể thành phim được khán giả đón nhận thì không có gì lạ.”

Cảnh trong phim Ngọn cỏ gió đùa [Ảnh do đoàn phim cung cấp]

Dễ thấy câu chuyện trong tiểu thuyết Hồ Biểu Chánh được xâu chuỗi, đan cài khá chặt chẽ; tình huống được phát triển theo diễn biến hấp dẫn. Ông đã ghi lại những câu chuyện nhân tình thế thái, những cảnh ngộ éo le của đời người, như: mẹ ghẻ con chồng, bi kịch sinh con nối dõi, phân chia tài sản, kế nghiệp; người nghèo khổ gặp cảnh hoạn nạn hay thói tham tiền bạc nghĩa, phụ tình... Những tầng lớp đa dạng trong xã hội, từ quan lại, địa chủ, hội đồng đến nghệ sĩ, dân giang hồ, nông dân, gái điếm…, ai cũng có tính cách và số phận riêng. Khi lên phim, những nhân vật này sẽ được khắc họa rõ nét và sinh động hơn.

Điều tạo nên sức hút nhất, cũng được xem như kim chỉ nam, cốt lõi trong tác phẩm của Hồ Biểu Chánh là tính nhân văn, nhân bản. Bởi vậy, khán giả truyền hình luôn được chiêm nghiệm những bài học sâu sắc, có giá trị về đạo làm người, đạo lý ở đời, cách đối nhân xử thế... Đạo diễn Võ Ngọc Hùng đánh giá: “Tính giáo dục, tính triết lý, tư tưởng “ở hiền gặp lành”, “gieo gió gặt bão” từ xưa đến nay vẫn thế, không bao giờ cũ, lỗi thời.”

Ngọn cỏ gió đùa mang đến cho khán giả câu chuyện về cuộc đời của Lê Văn Đó - cũng chính câu chuyện cuộc đời của những thân phận con người ở miền Nam đầu thế kỷ XX: Như ngọn cỏ trước những cơn gió đùa, chông chênh, mềm yếu trong dòng đời khổ hạnh để tìm đến con đường chính đạo, tỏa sáng nhân cách. Đạo diễn Hồ Ngọc Xum cho biết: “Khán giả sẽ thấy những con người thôn quê lam lũ, chân chất, mộc mạc nhưng ý chí đấu tranh, sự hướng thiện cao cả và đặc biệt là dù thù hận nhưng họ vẫn cao thượng, khoan dung, lấy ân báo oán.” Sau 17 năm làm phim điện ảnh, anh muốn phát triển câu chuyện của Ngọn cỏ gió đùa một cách đầy đặn và cụ thể hơn, chuyển tải giá trị tác phẩm sâu sắc hơn.

Nóng hổi tính thời sự

Dựa trên bốn tác phẩm của nhà văn Vũ Trọng Phụng là Số đỏ, Cơm thầy cơm cô, Kỹ nghệ lấy Tây và Ánh sáng kinh thành, bộ phim Trò đời lại là một bức tranh thể hiện khá đầy đủ các dạng con người trong xã hội Việt Nam đầu thế kỷ XX với tất cả những mặt trái, lố lăng và tha hóa... Trong đó, tuyến nhân vật chính của phim được xây dựng chủ yếu trên những nhân vật của bộ tiểu thuyết Số đỏ mà nhân vật trung tâm là Xuân tóc đỏ. Sức hấp dẫn đầu tiên nằm ở chất liệu của một tác phẩm văn học hiện thực phê phán nổi tiếng của cố nhà văn Vũ Trọng Phụng, sau đó là thái độ của tác giả. Ông cười cợt, chế giễu nhưng đau lòng, xót xa trước một xã hội đầy kệch cỡm, giả dối, hợm hĩnh, ích kỷ...

Đạo diễn - Nghệ sĩ Ưu tú Nhuệ Giang cho rằng những vấn đề Vũ Trọng Phụng đặt ra vô cùng sâu sắc, mang tính thời đại cao. Bản chất xã hội và con người thời ấy đến bây giờ vẫn còn tươi mới. Tất cả sự du nhập văn hóa, những trò lố lăng, kệch cỡm, tha hóa ấy vẫn còn hiện diện rất rõ trong xã hội ngày nay. Hình ảnh Xuân tóc đỏ và Đũi - đại diện cho nông dân bị bần cùng hóa, bà Phó Đoan đàng điếm ẩn giấu trong vỏ bọc của một mệnh phụ đoan chính, vợ chồng Văn Minh học đòi theo lối sống phương Tây, Vỹ Cầm dễ dãi, thực dụng… thời này vẫn đầy rẫy.

“Phim còn khắc họa sinh động bức tranh văn hóa của Hà Nội xưa, con người với những tính cách khác biệt mà khán giả chưa bao giờ hình dung được. Từ trang phục, cách ăn nói, đi đứng, tôi nghĩ khán giả sẽ rất tò mò” - đạo diễn - Nghệ sĩ Ưu tú Nhuệ Giang cho biết thêm.

Tương tự, những câu chuyện, vấn đề trong các tác phẩm của nhóm Tự lực Văn đoàn cũng mang hơi thở của thời đại mà theo đạo diễn Trần Lực, hấp dẫn với bất kỳ người nào từng đọc. Chẳng hạn như những người phụ nữ hy sinh đến tận cùng cho chồng con (Chồng con - Trần Tiêu), những con người lơ lửng trong ảo mộng (Gánh hàng hoa - Khái Hưng), những rạn nứt liên quan đến gia sản (Thừa tự - Khái Hưng)… đều rất thật và mang hơi thở hiện đại. Không chỉ có câu chuyện mà cách viết còn quá hay, thâm thúy, đặc biệt là quan điểm phê phán, những nét văn hóa truyền thống của Việt Nam cũng được phản ánh khá rõ nét.

Hình thành dòng phim chuyển thể từ văn học xưa Theo VFC, Trò đời được xem là “phát súng” thử nghiệm việc khai phá dòng văn 1930-1945 lên phim, sau đó nếu nhận được phản hồi tích cực thì lần lượt những tác phẩm nổi tiếng khác của các nhà văn Ngô Tất Tố, Lan Khai, Thạch Lam, Kim Lân, Nguyên Hồng... cũng sẽ được chuyển thể thành phim. Trong khi đó, đạo diễn Quốc Hưng, Phó Giám đốc Hãng phim TFS, cũng cho biết sẽ có một dự án dài hơi chuyển thể các tác phẩm của Hồ Biểu Chánh. Nếu tính từ bộ phim video Ngọn cỏ gió đùa (sản xuất năm 1989, kịch bản: Việt Linh, đạo diễn: Hồ Ngọc Xum) - phim đầu tiên dựng theo tiểu thuyết của Hồ Biểu Chánh, tới nay trong 12 phim thuộc “dòng” Hồ Biểu Chánh có đến 10 phim do TFS sản xuất, trong đó Hồ Ngọc Xum đạo diễn bốn phim.