• Batman của Tim Burton và The Dark Knight của Chris Nolan: tám lạng nửa cân!

Lúc Batman của Tim Burton ra rạp năm 1989 thì bạn bao nhiêu tuổi? Mười? Hay mới lên hai? Hay chỉ là một ý tưởng thi thoảng hiện lên trong đầu ba mẹ bạn? Lúc đó tác giả bài viết này năm tuổi, nên khi lớn lên tác giả dần mất đi ấn tượng mà phim này đã có đối với Hollywood. Nhưng dù tuổi nhỏ như vậy, tác giả vẫn nhớ được sự tồn tại khắp nơi của phim, cảm giác phim có nét sâu sắc, và cảm giác nếu không xem phim thì tác giả đã thấy mình ít có vai trò trong thế giới này hơn.

Batman đã làm đúng chuyện để nhận được sự cuồng nhiệt trong tâm trí của một đứa trẻ (có hơi dữ dội quá), và thực sự bộ phim này đã làm được nhiều thứ mà đến nay Hollywood cũng không làm lại được (dù theo nghĩa tích cực hay tiêu cực).

Một cảnh trong phim

Batman mới, Joker mới

Để thật sự hiểu Batman rũ bỏ cái bóng cũ như thế nào, nên bắt đầu từ ngay thuở ban đầu. Khi Tim Burton ngồi ghế chỉ đạo bộ phim vào cuối thập niên 1980, các quyển truyện tranh Batman đã rũ bỏ từ lâu nét “hoa lá hẹ” định hình trong thập niên 1960. Đây là thập kỷ của The Killing Joke của Alan Moore và The Dark Knight Returns của Frank Miller; tâm lý phức tạp lên đời, còn đồ bó xanh da trời bị lỗi mốt.

Nên nếu mà có ai sắp làm phim Batman, thì người hâm mộ sẽ kêu gào là đừng làm theo kiểu “To the Batcave!” của Adam West. Những vị đứng đầu Warner Bros., những người đã giữ dự án này không bị xếp xó cho dù xảy ra chuyện gì trong khoảng một thập kỷ, cũng đồng tình.

Burton, từng chứng minh được mình “mát tay” thêm vào nét đen tối cho phim gia đình với kinh phí thấp, là lựa chọn có lý cho hãng. Nhưng người hâm mộ không phải ai cũng vừa ý. Burton chỉ có hai phim lớn có tên mình, Big Adventure và Beetle Juice của Pee-Wee, không phải thuộc thể loại u ám cho lắm. Để làm nghiêm trọng thêm cảm giác khó chịu rằng Warner đã chọn “sai” đạo diễn, là đến chuyện Burton đã hoàn toàn chọn sai diễn viên vào vai hiệp sĩ bóng đêm.

Michael Keaton là một diễn viên hài, dĩ nhiên. Anh không phải là Batman, mà là BeetleJuice. Anh là người đóng chính trong Mr. Mom. Người hâm mộ cáu tiết. Đúng ngay những gì họ không muốn; sự trở lại của những âm thanh hào nhoáng và Batman tự giễu chính mình của thập niên 1950. 50.000 người hâm mộ đã viết thư về hãng phim thể hiện sự bất đồng, mong muốn Keaton được thay thế bằng một trong các diễn phim hàm vuông góc cạnh được ưa thích thời đó.

Bruce Wayne của Michael Keaton

Burton cảm nhận được áp lực, nhưng không lùi bước. Ông biết Keaton có thể mang nét nhân bản vào dạng vai mà những diễn viên được chọn vì ngoại hình và tuổi trẻ không thể làm được. Ông tâm huyết làm một thứ kỳ lạ cho dòng phim kinh phí cao trong thập niên 1980: chọn người khác với lối mòn.

“Tôi muốn lấy nội dung từ truyện tranh và làm cho nó có nét hiện thực,” ông nói với tờ The New York Times. “Đó là nét tuyệt vời của các nhân vật này, không phải dạng người hùng như Superman. Họ là người thực, và lứa truyện tranh mới này thực sự khám phá tâm lý và nét phức tạp của nhân vật. Chứ không chỉ nói về hàm anh đó vuông thế nào.”

“Hình ảnh Batman là dạng đàn ông điển hình,” nhà sản xuất Jon Peters đồng tình. “Nhưng tôi muốn một gã có nét thực tế vô tình khoác lên bộ giáp kỳ quặc này. Một gã vừa vui tính vừa đáng sợ. Keaton có cả hai điều này. Anh có nét bùng nổ, điên loạn đó.”

Burton còn một quân bài nữa. Ông biết Keaton không thể một tay gồng gánh phim này. Lấy ý tưởng từ Miller và Moore, ông muốn thể hiện Joker và Batman là hai mặt của một cá thể, mỗi người là cái gương tâm lý của người còn lại.

Joker của Jack Nicholson

Ý tưởng về một kẻ phản diện không chỉ là chi tiết trong kịch bản mờ nhạt đã dịu đi ở Hollywood những năm 1980 (trong bài viết Batman đã thay đổi ngành công nghiệp điện ảnh thế nào của Scott Mendleson, ông cho rằng Goldfinger là bộ phim với ý tưởng ấn tượng cuối cùng có một nhân vật ác thú vị), nên ý tưởng của Burton đặt nhân vật phản diện lên trước và làm trung tâm tạo cảm giác mới sống động. Joker của ông, do Jack Nicholson không thể bị kìm nén thủ vai, là một tên điên giết người hỗn loạn và khoái trá, kẻ tạo nên những khung cảnh đẫm máu chỉ vì hắn có thể.

Ngược lại, Bruce Wayne sở hữu một kiểu điên cuồng khác; thứ buộc anh mặc lên bộ đồ da to lớn và truy đuổi tội phạm trong đêm. Người hùng khuất vào màn đêm và kẻ thủ ác bị đưa ra ánh sáng, các nhà làm phim đã tạo nên tác động kép khó lường.

Chưa ai từng thấy thứ gì như thế cả.

Cơn cuồng Batman

Sự ngờ vực rằng Warner Bros. chọn Tim Burton là một sai lầm không tồn tại lâu. Biết rằng phim có nhiều điều phải làm, Warner Bros. cật lực làm nên một trailer để nhấn mạnh sắc thái dữ dội của phim. Gồm phần lớn là các cảnh được chuyển nhanh giữa các đoạn tạp nham và bạo lực nhất, đoạn phim ngắn này u ám và thiếu vắng nhạc nền một cách đáng sợ; có lẽ là do tốc độ làm phim. Khi Joker rời mắt khỏi tờ báo đang đọc và lẩm bẩm “cứ chờ đến lúc chúng bị ta đánh úp mà xem,” những người từng nói không đều bị thuyết phục. Họ đồng tình là phim ổn. Đúng là Batman mà khán giả xứng đáng có được.

Từ đó khởi đầu một hiện tượng văn hóa thường được gọi là Batmania / Cơn cuồng Batman, được hun đúc từ đam mê cuồng tín bao trùm phải tiêu thù gần như mọi thứ liên quan đến phim và chiến thuật quảng bá mạnh bạo của Warners, khiến Batman thành một sự kiện điện ảnh phải tham dự.

Batman cùng với những món "đồ chơi" của mình

“Mùa hè năm đó choáng ngợp,” nhà làm phim Kevin Smith nhớ lại. “Bạn không thể quay đi đâu mà không thấy biểu tượng Batman. Người ta còn xăm lên trán ấy chứ. Đó là mùa hè của Batman và nếu bạn là người hâm mộ truyện tranh thì sẽ thấy rất ‘nóng’.”

“Năm 1989, cơn bão truyền thông khổng lồ đi theo sự ra mắt Batman của Tim Burton đạt ngưỡng không tưởng, cỡ như những sự kiện đen tối trong lịch sử Mỹ như chiến tranh vùng Vịnh, vụ nghe lén Hill-Thomas, và bạo động ở Los Angeles,” nhà phê bình Emanuel Levy viết trong bài "Tim Burton đã thay đổi người hùng truyện tranh thế nào" năm 2005.

“Mối quan hệ nồng nhiệt của giới truyền thông và Batman khá dễ đoán, dựa trên những nét thẩm mỹ cuốn hút và hắc ám khác thường của phim, ăn rơ với nét u sầu của cuối thập niên 1980.”

Warner Bros. cũng tận dụng chủ nghĩa tiêu dùng cuối thập niên 1980. Những sản phẩm ăn theo phim đạt đến những mốc trước nay chưa từng thấy, đến mức các hộp ngũ cốc Batman thống trị quầy kệ trong siêu thị và người ta có thể mua những chiếc áo xấu mù, dù là hàng chính thức, giá 500 USD có logo Batman bằng thạch anh đính trên đó. Một ước tính năm 1992 cho biết lượng hàng hóa Batman chính thức trị giá hơn 500 triệu USD đã được bán ra, không tính đồ lậu nhan nhản đầy đường. Năm 1989 ở Trung Mỹ, logo vàng đen Batman xuất hiện ở khắp nơi như biểu tượng tôn giáo.

Cảnh trong phim

Khá trái khoáy khi một phim không phải phần tiếp theo lại được chú ý nồng nhiệt đến thế trước và trong những ngày công chiếu. Dù E.T. và Star Wars cũng được lên hình trên những hộp cốm phồng, phần lớn các sản phẩm này đều chỉ được đón nhận sau khi phim chiếu. Trong trường hợp của Batman, sự đón nhận đi cùng với sự mong chờ phim ra mắt. Thành công cuối cùng của phim đảm bảo rằng ngày nay, các phim và sản phẩm từ truyện tranh có mối quan hệ cộng sinh mà trước năm 1989 chưa hề có, và “các sự kiện ăn theo phim” thì tràn lan.

Sau khi công chiếu

Batman ra rạp trên toàn nước Mỹ vào ngày 23/6/1989. Cơn cuồng Batman đạt đến mức kỷ lục, và những người hâm mộ mang trên mình logo Batman chờ hàng giờ trước cửa rạp chiếu. Ngày thứ sáu đó không gì thu hút bằng Batman, dù là Michelle Pfeiffer, người vừa được đề cử Oscar lần thứ hai năm đó với The Fabulous Baker Boys, đi nữa (trước khi làm mọi người hết hồn với vai Catwoman trong Batman Returns năm 1992). Batman thu về 40,4 triệu USD trước ngày chủ nhật, vẫn là mức cao nhất trong tuần công chiếu tính đến nay.

Sự thành công tức thì của phim làm Hollywood ngạc nhiên. Một bộ phim có thể thu về nhiều như thế trong thời gian ngắn như thế, như Mendleson đã viết, cho Hollywood thấy rằng “khả năng kiếm lời ngắn hạn là khả thi”. Batman không phải là phim bom tấn đầu hè năm đó (là Jaws cơ), nhưng nghiễm nhiên là ông vua phòng vé trong tuần đầu công chiếu. Sau một chuỗi ba ngày công chiếu liên tiếp, Hollywood gần như hoàn toàn chú tâm vào thành công ngắn hạn của phim này. Giờ đây, dù là phúc hay họa, thì tuần mở màn cũng đều quyết định một phim thành hay bại.

Diễn xuất của Nicholson và Keaton mang tính cách mạng. Sự tinh tế Keaton mang đến cho Bruce Wayne khiến các “diễn viên nghiêm túc” – đặc biệt là các diễn viên không được trời phú cho chiếc cằm chẻ - thấy rằng vai siêu người hùng là có thể tiếp cận được, và nên được ham muốn, cũng chứng minh cho các đạo diễn rằng có thể chọn diễn viên trái với các vai thường thấy của họ.

Cảnh trong phim

Trong lúc đó, đặt Nicholson đảm nhận nhân vật trung tâm bộ phim, đưa vai phản diện vào một thời kỳ mới. Kẻ phản diện trên màn ảnh rộng không còn là “bao cát” mờ nhạt cho siêu người hùng nữa, mà là các nhân vật bản thân đã thú vị và phức tạp xứng tầm với người hùng. Thật phù hợp là Joker của Heath Ledger trong The Dark Knight năm 2008 là “đứa con” của sự kết hợp hoàn hảo hai hướng tiếp cận này.

Rốt cục, chính sự trung thành của Burton với tinh thần truyện gốc là tài sản quý giá nhất của phim Batman năm 1989. Dù phim không lập tức nâng các phim từ truyện tranh lên vị trí sừng sững ngày nay – vẫn có nhiều vấp váp kinh khủng trước khi Bryan Singer tiếp nối tinh thần với X-Men năm 2000 và sau đó nữa – Burton là người đầu tiên chứng minh được việc đào sâu vào những gì sẵn có trong truyện tranh có thể mang lại kết quả sum suê.

Đó là dạng ảnh hưởng mà ngày nay là rõ ràng nhất. Nếu ta nhìn lại những phim bom tấn dựa trên truyện tranh rải khắp hè năm nay – Captain America 2, Spider-Man 2, và X-Men: Day of Futre Past – mỗi phim đều hứa sẽ trung thành, hay ít nhất sẽ cố gắng trung thành, với gốc truyện tranh mà các phim dựa vào. Giờ đây, phim dựa trên truyện tranh đã là vấn đề nghiêm túc, và không ai chứng minh được điều đó như Tim Burton.

"Tôi ước gì mình đừng phải trải qua nhiều khổ sở như vậy,” vị đạo diễn nói với tờ Empire năm 2002, về bộ phim rốt cục đã kiếm được 411,35 triệu USD trên toàn cầu. ”Lúc đó họ không quen với sắc thái này. Truyện tranh nhẽ ra phải nhẹ nhàng thôi.

“Tôi đã làm điều mình muốn và điều đó có vẻ khác lạ vào thời điểm ấy.”



Hãy chia sẻ ý kiến của bạn về bài viết này trên Facebook của chúng tôi