Belle… bộ phim nằm giữa thế giới ‘thực’ và thế giới ảo

Tháng 10 năm ngoái, khi chúng ta còn chưa nguôi lo ngại về tương lai kỹ thuật số thì Mark Zuckerberg phát hành một video trình bày những điều thú vị về “metaverse” (thuật ngữ này đang được tạm dịch là vũ trụ ảo). Phong cách trình bày vụng về của ông trùm Facebook khiến nó giống như một tác phẩm do AI từ thung lũng thần bí tạo ra. Hơn nữa, nhiều người cảm thấy có gì đó khá là hắc ám về một thế giới trực tuyến nhập vai mới do một tập đoàn có bề dày thành tích phát tán thông tin sai lệch, thu thập dữ liệu và phổ biến cảm nhận ngoại hình cơ thể độc hại kiểm soát.

Nếu chúng ta đang cảm thấy hoang tưởng về tương lai vũ trụ ảo của mình, thì không chừng cũng bởi vì phim ảnh của chúng ta thôi. Hiếm khi gặp một công nghệ mới nào mà Hollywood lại không làm cho nó có vẻ đáng sợ và sai trái. Từ thực tế ảo (chuỗi phim Ma trận, Tron), đến trí tuệ nhân tạo (chuỗi phim Kẻ hủy diệt, Ex Machina, The Mitchells vs the Machines), từ mạng xã hội (Catfish, Eighth Grade, Unfriended) đến những khổng lồ công nghệ ngoài đời thực như, ờ, Mark Zuckerberg (The Social Network), ta đã thấy đủ để khiến ta không bao giờ còn muốn mon men lên mạng.

Suzu, một thiếu nữ cô đơn, sống nội tâm ở vùng nông thôn Nhật Bản, bị mất khả năng ca hát sau cái chết của mẹ. Tuy nhiên, khi bước vào thế giới trực tuyến khổng lồ “U”, cô trở nên hoàn toàn trái ngược: bản ngã bí mật của cô là một nữ thần nhạc pop tóc hồng có giọng hát vàng và hàng triệu người theo dõi yêu mến

Tất cả những điều đó làm cho anime mới của Mamoru Hosoda, Belle, thành một chọn lựa thay thế mới mẻ. Belle không che đậy những khía cạnh độc hại của cuộc sống số như bắt nạt trực tuyến, tin đồn lan truyền và doxing (đánh cắp và công bố thông tin cá nhân). Tuy nhiên, thay vì miêu tả thế giới trực tuyến là nơi tàn ác và doanh nghiệp thao túng, Belle cho thấy đó có thể là nơi trú ẩn, thậm chí cứu rỗi, đặc biệt là đối với những người trẻ tuổi. Đây là câu chuyện cho thấy danh tính ảo có thể che giấu hoặc tiết lộ khía cạnh tiềm ẩn của con người như thế nào (như tựa đề gợi ra, có Người đẹp và Quái vật song hành).

Người hùng của chúng ta là Suzu, một thiếu nữ cô đơn, sống nội tâm ở vùng nông thôn Nhật Bản, bị mất khả năng ca hát sau cái chết của mẹ. Tuy nhiên, khi bước vào thế giới trực tuyến khổng lồ “U”, cô trở nên hoàn toàn trái ngược: bản ngã bí mật của cô là một nữ thần nhạc pop tóc hồng có giọng hát vàng và hàng triệu người theo dõi yêu mến.

“Không có nhiều đạo diễn thể hiện thế giới trực tuyến theo cách tích cực,” Hosoda, người đàn ông sách vở, hòa nhã, mặc toàn màu đen, nói. “Tôi nghĩ tôi là ví dụ hiếm hoi, không chừng là ví dụ duy nhất.” Ông cho biết mình chưa bao giờ nghe tới thuật ngữ “metaverse” cho đến sau khi Belle được phát hành. Nguồn cảm hứng của ông là nhìn đứa con gái năm tuổi lớn lên trong một thế giới mà những thứ như điện thoại thông minh và mạng xã hội luôn tồn tại.

Người lớn chúng ta nhìn Internet và nghĩ, ‘Đây mới là thực tế, còn đó không phải là thực tế’, nhưng đối với người trẻ thì: ‘Đây là thế giới thực và đó là một thế giới khác.’

“Người lớn chúng ta nhìn Internet và nghĩ, ‘Đây mới là thực tế, còn đó không phải là thực tế’, nhưng đối với người trẻ thì: ‘Đây là thế giới thực và đó là một thế giới khác.’ Nó vừa thực vừa có giá trị, và cách bạn cư xử trong thế giới trực tuyến đó cũng là một phần của thực tế. Đây là thế giới mới mà người ta thấy mình trong đó, và hoàn toàn nằm ở việc họ tạo ra thế giới như thế nào cho chính mình.”

Phải thừa nhận những điểm tốt hơn về công nghệ của U là giả tưởng. Nó sử dụng “công nghệ chia sẻ cơ thể mới nhất”, tạo ra hình đại diện theo thông tin sinh trắc học của bạn. Là giới thiệu trực quan cho thấy một metaverse đủ bản lĩnh ra đời có thể trông ra làm sao, Belle thường vui vẻ nghẹt thở và phiêu diêu dễ chịu. Lần đầu tiên chúng ta nhìn thấy Suzu trong thân phận ảo của cô, cô đang cưỡi trên lưng một con cá voi khổng lồ nạm ốc nón loa, hát một ca khúc nhạc pop; con cá voi đang bơi qua những thứ giống như giao thoa giữa một thành phố nổi và một bảng mạch khổng lồ. Các bình luận và tin nhắn bay xuyên môi trường điện tử khi cô ấy tung hoa giấy ảo tại một lễ hội diễu hành của các ảnh đại diện đầy màu sắc. Xa hơn trong U có những sân vận động hình cầu khổng lồ, những lâu đài đổ nát, cảnh hoàng hôn rực rỡ sắc màu trên những cánh đồng ảo bất tận. Mark Zuckerberg chắc sẽ muốn xem qua.

Thay vì miêu tả thế giới trực tuyến là nơi tàn ác và doanh nghiệp thao túng, Belle cho thấy đó có thể là nơi trú ẩn, thậm chí cứu rỗi, đặc biệt là đối với những người trẻ tuổi

Hosoda đã tham gia vào thế giới số hơn hai thập kỷ nay. Ông bắt đầu sự nghiệp với loạt phim Digimon giống Pokémon, bao gồm một phim ngắn về loại virus độc ác ăn sạch dữ liệu và chiếm quyền sử dụng internet. Phim đó hoàn toàn dành cho trẻ em, nhưng đủ để thu hút sự chú ý của Studio Ghibli hùng mạnh, vào năm 2001, hãng đã đề nghị ông làm đạo diễn cho Howl’s Moving Castle.

Tuy nhiên, Hosoda mâu thuẫn sáng tạo với ông chủ của Ghibli Hayao Miyazaki (cuối cùng đã tự mình đạo diễn bộ phim), và Hosoda đã đi theo con đường riêng của mình. Ngày nay, ông là một trong những đạo diễn anime thành công nhất ở Nhật Bản, nhờ các bộ phim ăn khách như The Girl Who Leapt Through Time, Wolf Children, The Boy and the Beast, và tiền nhiệm được đề cử Oscar của Belle, Mirai, được công chiếu tại Cannes năm 2018.

Tiền thân quan trọng của Belle là bộ phim Summer Wars năm 2009 của Hosoda, cũng nằm giữa thế giới thực và ảo. Một nửa câu chuyện là kiểu lãng mạn hài tuổi teen với cha mẹ; nửa còn lại lấy bối cảnh một thủy tổ của metaverse tên là Oz, có hành vi hack đe dọa phá hủy hành tinh. Giống như U trong Belle, Oz là một thế giới ảo trực quan lộng lẫy: một thế giới pop-art sạch sẽ, trắng trẻo, tràn ngập các nhân vật và đồ họa bảy sắc cầu vồng, do họa sĩ nổi tiếng Takashi Murakami dựng cảnh.

Câu chuyện cho thấy danh tính ảo có thể che giấu hoặc tiết lộ khía cạnh tiềm ẩn của con người như thế nào

Để thiết kế metaverse của Belle, Hosoda đã tuyển dụng Eric Wong, một kiến ​​trúc sư và họa sĩ minh họa người Anh sống ở London. Hosoda đã nhìn thấy một số cảnh quan thành phố tưởng tượng chi tiết đến mê hồn của Wong trên mạng và bất ngờ gửi email cho anh, Wong giải thích. “Tất cả đều diễn ra trên internet, tôi thấy hết sức phù hợp.” Về mặt kiến ​​trúc, trong khi metaverse của Summer Wars được tổ chức giống như một cột vật tổ khổng lồ, U của Belle là một thành phố tuyến tính rộng lớn được tạo thành từ các khối hình học giống như nhà chọc trời. Làm việc vào các buổi tối giữa công việc toàn thời gian của mình, Wong lấy cảm hứng từ những địa điểm hiện có như thành phố New York và Công viên Trung tâm, cũng như từ những bộ phim như 2001 của Kubrick, anh nói.

Để phản công, Hollywood từng thực hiện một vài nỗ lực miêu tả thế giới ảo không phải là địa ngục hậu tận thế. Tron của Steven Lisberger, từ năm 1982, vẫn là người tiên phong. Với màu đen mở rộng vô tận, hình học góc cạnh và điểm nhấn neon, khiến không gian mạng trông giống như một hộp đêm những năm 1980. Gần đây hơn là Ready Player One của Steven Spielberg, năm 2018, với câu chuyện xoay quanh một vũ trụ giải trí ảo có tên “The Oasis”. Về mặt trực quan, đó là một hỗn hợp thế giới thực và cảnh quan trò chơi, có lẽ gần với những gì mà vũ trụ ảo của những ông lớn công nghệ lớn thực sự trông như vậy. Điểm khác biệt chính là Ready Player One lấy bối cảnh năm 2045, khi hành tinh này bị tàn phá bởi nghèo đói, chiến tranh và môi trường sụp đổ. “Ngày nay, thực tế là một mớ bòng bong; mọi người đang tìm cách trốn thoát,” nhân vật chính của phim nói với chúng ta.

Địa điểm trong Belle được mô phỏng theo một ngôi làng hiện có ở quận Kōchi, phong cảnh và cuộc sống đời thường ở nơi này được tái hiện một cách chi tiết đến đáng yêu

Với bao nhiêu là thuyết vị lai, Summer Wars và Belle đối chiếu các cộng đồng ảo của họ với các cộng đồng trong thế giới thực gồm gia đình và cộng đồng địa phương. Địa điểm trong Belle được mô phỏng theo một ngôi làng hiện có ở quận Kōchi, phong cảnh và cuộc sống đời thường ở nơi này được tái hiện một cách chi tiết đến đáng yêu. Trong khi dân số ảo đang bùng nổ trong nền kinh tế kỹ thuật số hiện đại, các cộng đồng nông thôn đang chết dần trong cuộc sống thực, Hosoda lưu ý. “Đây là điều đang xảy ra ở Nhật Bản, mà ở Anh cũng vậy thôi. Thế giới trực tuyến mới, các cộng đồng địa phương đang biến mất: cả hai đều tồn tại song hành.”

Ở một mức độ nào đó, tất cả các câu chuyện của Hosoda đều đề cập đến những con người bị giằng xé giữa hai thế giới và hai danh phận — bằng phép thuật, du hành thời gian hoặc công nghệ kỹ thuật số. Lúc nào cũng vậy, nhân vật của ông phải giải quyết sự phân thân này, và Belle không phải là ngoại lệ. Chỉ có thu hẹp khoảng cách giữa danh tính trực tuyến và ngoại tuyến, các nhân vật trung tâm câu chuyện mới có thể thực sự tiến lên phía trước. Đồng thời, xem ra bản thân các bộ phim của Hosoda đã thỏa thuận ranh giới giữa giả tưởng và thực tế. Trong bối cảnh tương lai metaverse đang dần hiện ra, chủ đề này trở nên phù hợp hơn bao giờ hết. “Tôi tin rằng những thứ được tạo ra cho phim có thể ảnh hưởng đến thế giới thực,” ông nói. “Phim và tiểu thuyết giả tưởng là dự đoán về tương lai, và chúng đóng vai trò thể hiện tương lai đó. Trí tưởng tượng kích thích thế giới thực.”

Ở một mức độ nào đó, tất cả các câu chuyện của Hosoda đều đề cập đến những con người bị giằng xé giữa hai thế giới và hai danh phận — bằng phép thuật, du hành thời gian hoặc công nghệ kỹ thuật số. Lúc nào cũng vậy, nhân vật của ông phải giải quyết sự phân thân này

Tuy nhiên, thực tế đang nhanh chóng bắt kịp: “Mười năm trước, tôi đã tạo ra một cộng đồng trực tuyến gồm 1 tỉ người [cho Summer Wars], và sau đó Facebook ra đời và có hơn 2 tỉ người dùng. Và vì vậy tôi cần phải làm cái tiếp theo lớn hơn: U có 5 tỉ người dùng.” Ông cho rằng, chỉ là vấn đề thời gian trước khi điều này cũng trở nên lỗi thời. “Tôi muốn tưởng tượng chuyện xa hơn nữa, và chia sẻ tương lai đó với mọi người.”

Thay vì lo sợ những gì sẽ có trong metaverse, Hosoda tỏ ra lạc quan. “Tôi nhìn thấy khả năng để tạo ra thứ gì đó thực sự mang tính toàn cầu,” ông nói. “Trong thế giới thực, chúng ta có ngôn ngữ, có lịch sử, chúng ta có những bức tường ngăn cách giữa các quốc gia rất khó vượt qua. Nhưng nếu không có những thứ đó, như trên internet, thì biết đâu vẫn có khả năng xây dựng một cộng đồng trực tuyến nơi mọi người thực sự có thể thuộc về.”