• 'Wandawood' của Trung Quốc có giật được ngành phim ảnh khỏi tay Mỹ?

Tập đoàn truyền thông của ông, Dalian Wanda Group, hùng hổ mở rộng vào công nghiệp điện ảnh Mỹ. Wanda, vốn đã sở hữu chuỗi rạp lớn thứ nhì và một hãng phim lớn của Mỹ, vừa mới ký hợp đồng đầu tư vào Sony Pictures. Giờ đây, Wanda lại đang đàm phán để mua Dick Clark Productions, nhà sản xuất tượng đài Giải Quả cầu vàng, trong một thương vụ sẽ khiến Wanda tốn chừng 1 tỉ đôla.

Tỉ phú Vương Kiện Lâm, chủ tịch Dalian Wanda Group, nhiều năm gần đây đã để mắt đến Hollywood với việc thâu tóm nhiều công ty giải trí

Và Vương Kiện Lâm, năm nay 61 tuổi, không chừng chỉ mới là khởi động. Nhà điều hành lớn lối này đã tuyên bố tham vọng thâu tóm một trong sáu hãng phim lớn của Hollywood và long trọng hứa hẹn “làm thay đổi thế giới mà ở đó người ngoại quốc làm luật.” Wanda gần đây đang thương lượng mua 49% cổ phần Paramount Pictures cho đến khi công ty mẹ Viacom Inc. vội vàng tháo chạy khỏi thương vụ.

Nhưng không phải ai cũng vui mừng trước những kế hoạch của ông Vương, đã làm dấy lên quan ngại trong giới làm luật về việc một công ty thân với chính phủ Trung Quốc có thể vận dụng quá nhiều quyền kiểm soát đối với nội dung và việc phát hành phim Mỹ.

Thần kỳ kinh tế của Trung Quốc suốt bốn thập niên qua đã được định nghĩa bằng năng lực chế tác của họ. Nhưng để trở thành một thế lực toàn cầu thực sự xứng tầm tạo ảnh hưởng văn hóa, đất nước này cần những công ty giải trí như Wanda đóng tại Bắc Kinh. Tạo ra doanht hu phòng vé ‘khủng’ không giống như sản xuất điện thoại di động và tivi. Bên ngoài Hollywood, Bollywood và Hàn Quốc chưa ai từng tìm ra công thức thành công.

Giải pháp của Wanda lâu nay là mua vơ vào để bắt kịp.

“Điều chúng ta chứng kiến ở Wanda là họ muốn làm chủ những hãng phim như Legendary, nhưng không muốn vận hành chúng,” Clayton Dube, giám đốc USC U.S.-China Institute, nói. “Wanda bảo, ‘Chúng tôi chưa biết cách làm những bộ phim hay. Chúng tôi muốn học hỏi.’”

Wanda đang trong giai đoạn thương thảo ban đầu để mua Dick Clark Productions, nhà sản xuất tượng đài Giải Quả cầu vàng

Nhưng công cuộc tìm kiếm của Wanda cho cái gọi là quyền lực mềm làm nản lòng giới phê bình ở Mỹ. Tháng này, 16 đại biểu quốc hội Mỹ ký thư kiến nghị kiểm soát kỹ hơn đầu tư của Trung Quốc vào công nghiệp điện ảnh Mỹ, dẫn trường hợp đầu tư của Wanda vào AMC và Legendary Entertainment, tập đoàn này đã thâu tóm với giá 3,5 tỉ đôla, một cái giá mà có nhà phân tích bảo là quá đáng. Legendary đã giúp sản xuất những thành công phòng vé như Jurassic World và Godzilla.

Các nhà làm luật bày tỏ quan ngại về tiềm năng gây Trung Quốc tác động đến việc kiểm duyệt phim Mỹ hay là những thay đổi nội dung có lợi cho cho Trung Quốc.

Wanda không phải là doanh nghiệp Trung Quốc đầu tiên vấp phải sự săm soi từ chính quyền Mỹ. Chẳng hạn, hãng phần cứng viễn thông Huawei của nước này đã bị chặn đứng kế hoạch mở rộng vào Mỹ vì quan ngại an ninh.

Trong khi đó, Richard Berman, một chiến lược gia truyền thông và kích động tranh cãi, đã mở chiến dịch có tên “Trung Quốc làm chủ chúng ta” chất vấn liệu nước Mỹ có khôn ngoan khi cho những công ty như Wanda thâu tóm các công ty truyền thông Mỹ hay không.

“Trung Quốc kiểm soát việc sản xuất phim, các đài phát thanh, và những kênh công cộng khác cung cấp cho chính phủ Trung Quốc một hạ tầng để quảng bá ý thức hệ của họ trong cuộc cạnh tranh ý thức hệ — thường là theo cung cách khiêm tốn,” nhóm các nhà làm luật Mỹ công bố trong sách trắng.

Như thể để chạm đến trái tim của ngành công nghiệp giải trí, chiến dịch quảng cáo ngoài trời trên Sunset Strip nói: “China’s Red Puppet: AMC Theaters” (tạm dịch: “Con rối đỏ của Trung Quốc: Hệ thống rạp AMC”).

“Họ kích động và gây phản ứng mạnh,” Stanley Rosen, giáo sư khoa học chính trị USC và chuyên gia về Trung Quốc tại Đại học nam California (USC), nói về những người chỉ trích Wanda.

Wanda Group không phản ứng gì trước các nhận xét đó.

Nhưng Vương Kiện Lâm làm rõ các mục tiêu của ông khi nói, “Không có gì sai trong việc làm số 1 thế giới.”

Các chuyên gia đã lưu ý những tương quan với sự lên xuống trong đầu tư Nhật vào Hollywood hai thập niên trước. Hậu quả là một phản ứng dữ dội mà cũng đã xẹp xuống lâu nay. Nhưng sẽ khó hơn nhiều với Trung Quốc để cuối cùng có thể được xem là tử tế như người Nhật, vốn dĩ là một đồng minh quân sự thân thiết của Mỹ và cùng hệ dân chủ với Washington.

“Không thể xem thường những hệ lụy từ các thương vụ này,” Wheeler Winston Dixon, giáo sư điện ảnh tại University of Nebraska, Lincoln, nói. “Giờ đây chúng ta đang bán đi cả đất nước này, mà họ đâu phải là bạn bè thân thiết của chúng ta.”

Vương Kiện Lâm, giữa, cùng Thomas Tull, phải, CEO của Legendary, sau khi Wanda Group hoàn tất thu tóm trị giá 3,5 tỉ đôla

Khi nền kinh tế Trung Quốc càng ngày càng có vẻ kém ổn định, doanh nghiệp tìm chỗ khác để bỏ tiền vào. Và lĩnh vực kinh doanh phim ảnh quyến rũ từ lâu đã chứng tỏ sức hấp dẫn các nhà đầu tư giàu có, bao gồm Alibaba Group, Hunan TV và Tencent. Wanda đặc biệt thân cận với giới tinh hoa chính trị ở Bắc Kinh.

Trước khi trở thành doanh nhân, Vương Kiện Lâm đã gia nhập quân đội, như cha của ông là một cựu binh trong cuộc Vạn lý trường chinh thập niên 1930. Không lâu sau khi rời quân đội với hàm sĩ quan cấp trung, Vương Kiện Lâm được bổ nhiệm làm chủ tịch quận Tây Cương của thành phố duyên hải đông bắc Đại Liên tỉnh Liêu Ninh. Sau đó ông có công việc tại một công ty bất động sản đang gặp khó khăn ở Đại Liên. Tại đó, với sự giúp đỡ của một người bạn trong quân đội ông tìm được một khoản vay và vực dây công ty phát triển bất động sản này.

Vương Kiện Lâm đã biến công ty trở thành doanh nghiệp ăn nên làm ra vào thập niên 1990 sau khi Trung Quốc hợp phát hóa bất động sản tư nhân. Vương phát triển đế chế của mình bằng việc xây dựng các trung tâm Wanda Plaza khắp Trung Quốc. Các dự án đa công dụng này thường được neo bằng một rạp chiếu phim — bước đầu tiên của Vương Kiện Lâm để trở thành một ông trùm giải trí.

Giờ đây, Wanda muốn trở thành thương hiệu chi phối toàn cầu đầu tiên của Trung Quốc — và tập đoàn này đang triển khai những bất động sản thượng hạng ở các địa điểm đáng khoa khát như Beverly Hills và London để chứng tỏ bản thân. Tập đoàn đã công khai doanh số khoảng 43 tỉ đôla năm 2015, chủ yếu từ bất động sản.

Wanda Mall và công viên giải trí chủ đề do Wanda Group xây dựng được lên đèn ngày 3/9/2016, ở Nam Xương, tỉnh Giang Tây, Trung Quốc

Vương Kiện Lâm không hề ngại đấu với những đối thủ đã có tên tuổi. Ông công khai chiến với Walt Disney Co. nhiều tuần trước khi khai trương Shanghai Disney Resort trị giá 5,5 tỉ đôla hồi tháng 6, tuyên bố công viên giải trí của ông sẽ làm tốt hơn Disney.

Và Vương Kiện Lâm không hề úp mở ý định thể hiện Trung Quốc trong ánh sáng tích cực. Khi công bố thương vụ gần đây với Sony, Wanda nói họ sẽ “đề cao yếu tố Trung Quốc” trong những phim mà họ đầu tư, dù các nhà điều hành Sony nói Wanda sẽ không tác động vào việc sáng tạo. Thương vụ với Sony cho phép Wanda sở hữu 10% vốn trong ba đến bốn phim sắp tới như Jumanji, cho phép các phim này tiếp cận sức mạnh về rạp chiếu và marketing đại trà của Wanda.

Hollywood mừng còn chưa kịp trước tiền của các nhà đầu tư Trung Quốc, mà Wanda là nhà đầu tư lớn nhất và tham vọng nhất.

Khi Wanda khai trương phim trường mới của mình, Siêu đô thị điện ảnh Thanh Đảo (Qingdao Oriental Movie Metropolis) ở thành phố duyên hải đông bắc Trung Quốc, họ đã mời được những ngôi sao hạng A như Leonardo DiCaprio và Nicole Kidman.

Leonardo DiCaprio tham dự sự kiện thảm đỏ cho Siêu đô thị điện ảnh của Wanda ở Thanh Đảo ngày 22/9/2013

Harvey Weinstein, đồng chủ tịch Weinstein Company, đã gửi thư đến Hội đồng thành phố Beverly Hills để ủng hộ Wanda phát triển một khu căn hộ cao cấp và khách sạn ở thành phố này lâu nay lún vào tranh chấp với chủ nhân của Beverly Hilton.

Sức mạnh và tầm ảnh hưởng ngày càng lớn của Wanda cuối cùng cho tập đoàn này lợi thế trước các hãng phim tên tuổi. Wanda sở hữu rạp chiếu ở Trung Quốc nhiều hơn bất kỳ công ty nào. Năm 2012, họ mua chuỗi rạp chiếu AMC, đơn vị này mới công bố thương vụ thâu tóm Odeon & UCI Cinemas Group của Anh Quốc và đang nỗ lực trying để nuốt chửng Carmike Cinemas của Mỹ.

Sở hữu phần lớn việc kinh doanh rạp chiếu trên thế giới cho Wanda sức ảnh hưởng ‘khủng’ lên ngành điện ảnh toàn cầu và lo8i5 thế trong đàm phán với các hãng phim về tỷ lệ ăn chia doanh thu. Wanda nói đến năm 2020 họ muốn kiểm soát 20% doanh thu phòng vé toàn cầu.

Nếu Wanda mua một hãng phim lớn của Mỹ, họ sẽ có lợi thế trước những công ty không được phép theo luật chống độc quyền đã tồn tại lâu đời của Mỹ.

Những nhà làm phim mà The Times phỏng vấn đã hoài nghi ý tưởng Trung Quốc sử dụng phim ảnh để tuyên truyền — nhất là chuyện đó lại liên quan đến việc kiếm tiền.

Đạo diễn và hai diễn viên chính của phim Jurassic World tại sự kiện quảng bá phim ở Bắc Kinh, Trung Quốc

“Nếu họ làm vậy, người ta sẽ ngừng xem phim,” John Davis, một nhà sản xuất điện ảnh và truyền hình cho Fox và Sony. “Các công ty Trung Quốc thảy đều có động cơ lợi nhuận.”

Có người cho rằng những tuyên bố trước công chúng của Vương Kiện Lâm về tăng cường sức mạnh Trung Quốc ở nước ngoài phần nào chỉ vì muốn giữ sự ưu ái từ chính quyền.

“Hollywood không bán để làm công cụ tuyên truyền cho nhà đầu tư nước ngoài, nhất là một nước như Trung Quốc vốn khác xa với tự do chính trị của lĩnh vực giải trí,” nhà ngân hàng đầu tư Lloyd Greif ở Los Angeles, nói.

Tuy nhiên, có chút ngờ vực về việc Trung Quốc gia tăng quyền lực trong lĩnh vực giải trí sẽ tác động đến phim được làm. Các hãng muốn tăng cơ hội cho phim của mình vào thị trường Trung Quốc qua chương trình ăn chia doanh thu của nước này, chỉ cho phép 34 phim nước ngoài mỗi năm.

“Người Trung Quốc rõ ràng không muốn bị động trong khâu sáng tạo ở những phim họ có liên quan đâu,” Matt Baer, nhà sản xuất phim Unbroken (2014), nói.

Angelababy, phải, trong một cảnh phim Independence Day: Resurgence

Vậy có nghĩa là có thể sẽ có nhiều phim như Warcraft của Legendary, toàn hiệu ứng hành động đặc biệt ăn khách ở Trung Quốc. Bộ phim chuyển thể trò chơi video này chìm nghỉm ở Mỹ và hầu như mọi nơi khác. Nhưng lại thu hoạch 220 triệu đôla ở Trung Quốc, phần lớn nhờ Wanda đưa phim trình chiếu nhiều hết mức có thể.

Ảnh hưởng đến phim Hollywood có thể vẫn còn khá tế nhị lúc này, qua việc hãng phim tự kiểm duyệt, tăng cường diễn viên nổi tiếng của Trung Quốc và quảng cáo sản phẩm trên phim lộ liễu hơn. Hãng 20th Century Fox, chẳng hạn, đã mời người mẫu-diễn viên Angelababy của Trung Quốc vào Independence Day phần tiếp theo, phim này còn cho các nhân vật uống sản phẩm Moon Milk của Trung Quốc.

Phim The Martian thành công năm ngoái của Matt Damon khiến người ta nhướng mày vì cốt truyện nhấn mạnh vai trò của Trung Quốc trong vụ cứu hộ trôi giạt liên hành tinh. Legendary đang chuẩn bị cho việc phát hành The Great Wall, xuất phẩm kinh phí lớn đồng sản xuất với China Film Group và Le Vision Pictures được lên lịch ra rạp chiếu ở Trung Quốc trong tháng 12.

“Lạc quan về Trung Quốc không phải là dở,” Dube của USC nói. “Nhưng nếu bạn bắt đầu kể những câu chuyện để công khai ủng hộ mưu đồ chính trị của Trung Quốc, thì người ta sẽ phải lo lắng.”