• 7 bài học cho Hollywood từ mùa phim hè 2016

• Phòng vé Bắc Mỹ hè 2016: Siêu thành công, siêu bom xịt và không có gì - Mùa hè cực đoan ở Hollywood

• Mùa phim hè 2016: Ai thắng - ai thua

• Nội chiến mùa hè 2016: Sao văn hóa đại chúng lại trở nên tiêu cực đến thế này?

Một phần của sự yêu thích đó nảy sinh từ hoạt động — thư giãn với đồ ngọt trong khi những cuộc phiêu lưu hoành tráng mở ra sẽ làm bất cứ đứa trẻ cau có nào vui vẻ. Nhưng những thứ diễn ra trên màn ảnh cũng vui vẻ nữa.

Jaws, được coi là phim mở ra kỷ nguyên bom tấn

Đúng, một con cá mập có thể đe dọa Martin Brody, hay Jack Sparrow có thể song đầu nhầy nhụa với Hector Barbossa; đùa, tác giả mất một tháng mới vượt qua cái chết của Goose sau thảm họa Maverick. Nhưng ở trọng tâm, các bộ phim xem rất vui, trốn tránh thực tại, gây phân tâm. Bạn rời rạp phim nhẹ tênh với một trải nghiệm vui vẻ để mang vào năm học đáng sợ hãi.

Ngày nay, phim hè không để lại dấu chân nhẹ như vậy. Jason Bourne, là phim người đóng có doanh thu mở màn lớn thứ ba từ lễ Chiến sĩ trận vong, kể về chính phủ Mỹ và một tập đoàn mạng xã hội theo dõi dân thường, một xạ thủ khủng bố một sự kiện công cộng và một phương tiện bọc thép lao qua đám đông người vô tội.

Đầu tháng 8, Suicide Squad được dự kiến sẽ là phim người đóng có doanh thu mở màn lớn nhất từ lễ Chiến sĩ trận vong. Nó giành được vị thế này với câu chuyện thế giới gặp đe dọa khủng bố lớn tới mức chính phủ phải nhờ những tên tội phạm được canh gác cẩn mật, những hành động phá hủy dẫn tới xe cảnh sát lỗ chỗ đạn và quân đội Mỹ choáng ngợp với mối nguy không nhìn thấy cũng chả hiểu nổi. Ngày xưa ta đến rạp phim để thoát khỏi thế giới. Giờ ta đến rạp xem thời sự CNN.

Những sự kiện này, nên nói, không phải tình cờ mà quen thuộc tới bi ai. Chúng được định ra để cho quen thuộc tới bi ai. Như đạo diễn Jason Bourne Paul Greengrass nói, “Bourne lấy nền một khung cảnh đương đại. Vấn đề là thế. Đây không phải thành phố Gotham. Không phải vũ trụ. Là một thế giới mang tính đương đại.”

Cảnh phim Jason Bourne

Hay như đạo diễn Suicide Squad David Ayer nói với đồng nghiệp Josh Rottenberg của tác giả, “Tôi thích ý tưởng chính phủ cho tiến hành những nhiệm vụ ngầm, dùng người xấu làm việc tốt đối đầu với những kẻ xấu khác. Nó mang cảm giác rất gần với thế giới chúng ta sống ngày nay.”

Ý tưởng thế giới điện ảnh phản chiếu gần đúng những khó khăn của thế giới thực đã trỗi dậy mạnh mẽ trong phim hè khiến thật lạ để nghĩ theo hướng khác. Nhưng thực tế đây là một biến chuyển, và mới gần đây – có thể lần lại theo nhiều cách tới việc chuyển giao loạt phim Batman cho Christopher Nolan một thập kỷ trước. (Được rồi, trước anh ta còn có Tim Burton. Nhưng ông ấy là Tim Burton rồi, bạn biết mà.)

Phần lớn đạo diễn làm phim hè trước đó chủ yếu là những kẻ mua vui – những người rất có tài, nhưng là những người mua vui. Với Nolan, một tác giả phim độc lập đẩy những câu hỏi u ám về cái tôi và nhân thân vào các tác phẩm đầu (Memento, Following) mọi thứ đã thay đổi. Anh tham vọng khám phá (kể cả trong thành phố Gotham) những câu hỏi nặng nề hơn – đạo đức, thuyết hư vô, ranh giới không rõ ràng hậu 11 tháng 9.

(Đúng là Chiến tranh Lạnh đưa ra một số vấn đề thực tế ngày xưa. Nhưng những mối nguy đó khá trừu tượng và gần như vô lý; việc so sánh giữa sự nghiêm túc trong chủ đề của The Dark Knight với phần phim sau của Predator hay Rambo là khiên cưỡng.)

Suicide Squad

Với thành công rực rỡ mùa hè của Nolan, các đạo diễn khác nhảy vào. Bất thình lình các đạo diễn tên tuổi, thuộc týp thường bận rộn với các chủ đề nghiêm túc, lại cầm nắm các siêu anh hùng và kẻ phản diện truyện tranh. Ý tưởng phân kỳ giữa mối quan tâm về thế giới của các phim Oscar và sự trốn tránh hiện thực của phim hè – hay nói thẳng ra, giữa phim mùa thu làm ta suy sụp và phim mùa hè làm ta vui vẻ – bắt đầu biến mất.

Chắc chắn Ayer và Greengrass được cho vào khuôn Nolan này. Người đầu là týp đạo diễn có phong cách riêng đã đưa những hé lộ về vấn đề xã hội cấp bách vào trong phim End of Watch trần trụi. Greengrass là một đạo diễn học về phim tài liệu đứng sau những phim có tính chính trị như Green Zone và Captain Phillips. (Ông và Nolan bắt đầu làm những loạt phim lớn gần như cùng lúc, dù người sau có ảnh hưởng lớn hơn lên cách Hollywood thuê người.) Những nghệ sĩ như vậy, không ngạc nhiên, sẽ bơm vào phim hè của họ những liều thực tế mạnh. (Điều này, trùng hợp thay, cũng xảy ra với loạt phim James Bond, đã chuyển từ hời hợt phù phiếm, dưới bàn tay của Sam Mendes, sang những suy ngẫm nặng nề về cuộc chiến chống khủng bố.)

Nhưng đặt hết mọi sự lên các nhà làm phim thì quá giản đơn. Thế giới ta thấy trong phim của họ đã trở nên đen tối hơn. Có rất nhiều bàn tán về mùa hè – đặc biệt là mùa hè này – trở thành thời điểm đầy những âu lo và sợ hãi vì những sự kiện ở Dallas và Nice và Orlando (chưa kể những hội nghị chính trị). Ta sống trong một thế giới nhiều bóng tối và phức tạp hơn trước rất nhiều.

Heath Ledger vai Joker trong The Dark Knight, bộ phim đã làm thay đổi dòng phim hè

Có lẽ quan trọng hơn, mạng xã hội đã trở thành một phương tiện rất hữu ích cho việc truyền tải sự phức tạp đó. Những vụ đâm người ở London, các vụ tấn công khủng bố ở Pháp và bắn người vô tội ở Mỹ là ngôn ngữ chính của những nơi này. Và nó đến với ta không ngớt, ít nhất cho tới khi có sự kiện mới để thay thế.

Trong bối cảnh điện ảnh hiện diện không phải ngược lại với mạng xã hội mà tích cực hòa chung với nó, cố bỏ phim ra khỏi mối liên quan này là không thể. Ta quyết định đi xem phim vì những lời khuyên trên Twitter; xem xong thì viết cảm nghĩ lên Facebook. Và khi một vụ đánh bom, thảm sát hay các sự kiện khủng khiếp khác xảy ra, ta cũng dùng mạng xã hội, thường mang thêm sốc và kinh hoàng giữa những câu chuyện văn hóa. Phim gợi nhắc về thế giới thực vì công cụ ta dùng để nói về chúng nhắc chúng ta về thế giới thực.

Tác giả không nghĩ việc kết hợp này nhất thiết là xấu. Thực tế, có thể nói rằng là một sự cải tiến, trong văn hóa phân tán việc làm dày món giải trí với những điều để suy nghĩ là một bước tiến đáng khen.

Cảnh Bane bắt đầu khủng bố ở sân vận động trong phim The Dark Knight Rise

Nhưng việc phim ảnh giống đời thường rất buồn cười. Ta muốn bộ phim mô phỏng ngày thường nhưng hẳn không quá giống. The Dark Knight Rises, bốn năm trước, đưa ra điều này một cách cực đoan: Nolan làm phim về một người điên khủng bố các dân thường. Nhưng sau vụ xả súng thảm sát ở rạp đang chiếu bộ phim tại Auroroa, Colorado, giết 12 người, hành động của Bane mang cảm giác quá gần gũi.

Suy nghĩ về các vấn đề đáng nói là tốt. Nhưng xem một cái xe càn qua đám người một tuần sau sự kiện ở Nice có nên không? Xem một nhân vật tên Deadshot – dù có khí chất và tinh thần vui vẻ trên phim – lao vào bắn nhau bên cạnh người thi hành luật pháp có vui không?

Sẽ không có câu hỏi nào hết ngay cả. Ben-Hur, ra rạp ngày 19 tháng 8, chạm vào xung đột thế giới theo cách riêng. Thông điệp của phim về sự tha thứ là đáng khích lệ, nhưng dòng chảy ngầm về bạo lực tôn giáo trong phim cũng có thể gây khó chịu. Hơn nữa, ta còn muốn những thứ này trong phim hè bao nhiêu nữa? Nếu thế giới tiếp tục đi theo con đường tăm tối này, ta có mong sự nghiêm túc giảm xuống không? Hay ta hy vọng đi về hướng ngược lại, mong chờ những ngày bàng quan bóng chuyền bãi biển và Tom Cruise hát karaoke?

Cảnh karaoke trong Top Gun

Không có câu trả lời đơn giản nào, và mỗi nhà làm phim và người xem phim sẽ tự trả lời. Nhưng một số thứ đang trở nên rõ ràng. Khám phá những vấn đề nghiêm túc có thể là sự phát triển của thế giới. Có thể là một phần cần thiết của thế giới. Nhưng nó thay đổi trải nghiệm giải trí mùa hè thành thứ gì đó căng thẳng, ít tính tận hưởng hơn. Ta đã mất đi cảm giác yêu rồi.