• Phim võ hiệp hay nhất của Trương Nghệ Mưu là Vô ảnh và Hoàng kim giáp

• Trương Nghệ Mưu muốn đưa nghệ thuật Trung Hoa cổ tỏa sáng trong sử thi Shadow

Đó không phải là loại tuyên bố mà bạn mong đợi từ vị đạo diễn hàng đầu của Trung Quốc. Từ những ngày đầu của Thu Cúc và Đèn lồng đỏ treo cao cho đến những phim bom tấn như Anh hùng và Thập diện mai phục, phim của ông trình diễn như thể được làm ra một cách dễ dàng. Bất chấp nhận xét đó, dường như trong từ vựng của ông không có từ “khó khăn”.

Đạo diễn Trương Nghệ Mưu

Ngay cả bộ phim gặp khó gần đây của ông, The Great Wall, đã chứng kiến Trương Nghệ Mưu, 68 tuổi vượt qua mọi rắc rối — và những lắt léo của một xuất phẩm đồng sản xuất Hollywood-Trung Quốc — để tạo ra một bộ phim quái vật kỳ ảo, bất chấp sự lãnh đạm của giới phê bình, vẫn thu được 335 triệu đôla Mỹ trên toàn thế giới.

Thậm chí còn đáng chú ý hơn khi bạn xem xét sức ép tiêu cực mà bộ phim nhận lãnh trên mạng xã hội trong thời gian sắp phát hành, với những người dùng tuyên bố vai diễn của Matt Damon lẽ ra phải giao cho một nam diễn viên châu Á.

Vậy ông đã học được gì? “À, đó là một bộ phim Hollywood,” ông nghiền ngẫm. “Tôi đã có cơ hội để biết sản xuất phim ở Hollywood là như thế nào, nhưng đó không phải là thứ tôi có thể vận dụng trực tiếp để làm phim ở Trung Quốc. Đó là một kinh nghiệm.”

Không phải là một câu trả lời ngoại giao, không hoàn toàn bất ngờ, nhưng không có gì ngạc nhiên khi Trương Nghệ Mưu trở lại Trung Quốc vì Shadow, bộ phim võ thuật đầy phấn khích, một lần nữa thể hiện những kỹ năng của một nhà làm phim nghẹt thở.

Biểu tượng thái cực tượng trưng cho âm dương được sử dụng trong phim một cách thật ấn tượng để thể hiện bản chất con người luôn có tính hai mặt

Người viết gặp Trương Nghệ Mưu vào tháng 9/2018 tại Liên hoan phim Venice, Trương Nghệ Mưu đã hai lần đoạt giải Sư tử vàng cho Thu Cúc đi kiện (1992) và Một người không thể thiếu (1999). Lần này, ra mắt Shadow, Venice đã trao giải thành tựu trọn đời cho khối lượng tác phẩm phi thường của ông.

Đến tháng 11/2018, Shadow đã đoạt bốn giải Kim Mã, bao gồm cả đạo diễn xuất sắc nhất và 90 triệu đôla Mỹ lành mạnh ở phòng vé Trung Quốc. Bộ phim vừa giành được sáu đề cử tại Giải thưởng Điện ảnh châu Á, sẽ công bố người chiến thắng vào tháng 3/2019.

Nhưng không phim nào trong số đó hoàn toàn chuyển tải được tính hoa mỹ tuyệt đối của Shadow. Lấy bối cảnh Trung Quốc thời Tam Quốc (220-280 sau Công nguyên), đây là một câu chuyện về sự lừa dối và phản bội kiểu Shakespeare.

Phần lớn bộ phim xoay quanh đại đô đốc Tử Ngu (Đặng Siêu) của Phái Quốc bị thương, rút lui vào bóng tối và cho phép một người có vẻ ngoài giống hệt xuất thân thấp hèn thay vào vị trí của mình, không ai biết ngay cả vị vua trẻ (Trịnh Khải). Do Trương Nghệ Mưu và biên kịch mới Lý Uy viết kịch bản, đạo diễn Trương gọi câu chuyện này là “cuộc đấu tranh quyền lực giữa những người đàn ông” — một điều có thể gây bất ngờ với những ‘fan’ gộc của ông.

Đặng Siêu (trái) và Tôn Lệ trong phim

Ngay từ bộ phim đầu tay Cao lương đỏ năm 1988, Trương Nghệ Mưu đã nổi tiếng với việc tạo ra các nhân vật nữ chính, cũng như khám phá ra các nữ diễn viên như Củng Lợi — một người tình cũ ngoài màn ảnh với Trương — và Chương Tử Di. Trong Shadow, phụ nữ đảm nhận các vai phụ.

“Cá nhân tôi nghĩ rằng có hai nhân vật nữ cũng rất quan trọng trong bộ phim này,” Trương Nghệ Mưu phản đối, đề cập đến Tôn Lệ là vợ của đại đô đốc Tử Ngu và Quan Hiểu Đồng, người đóng vai em gái vua — một con tốt trong các mối quan hệ giữa các vương quốc. “Mọi đàn ông sẽ tranh giành quyền lực và để sống còn,” vị đạo diễn nói thêm, “nhưng cô ấy [em gái vua] đấu tranh cho tôn nghiêm của chính mình.”

Tuy nhiên, về nhiều phương diện, cốt truyện phức tạp xuống hàng thứ yếu so với các thành tựu thẩm mỹ sững sờ của Shadow. Làm việc với nhà dựng phim Horace Ma (từng làm The Crossing của Ngô Vũ Sâm), mọi thứ đều được dựng đơn sắc ảm đạm. Giống như tiểu thuyết tranh theo phong cách Sin City bằng xương bằng thịt, Trương Nghệ Mưu tuân thủ triệt để bảng màu (thiếu) này, tượng trưng cho đạo đức tăm tối của các nhân vật.

Quan Hiểu Đồng trong vai Thanh Bình, nàng công chúa đấu tranh cho tôn nghiêm của chính mình

Nếu Anh hùng toàn màu đỏ, xanh lá cây và xanh lam, thì Shadow lại bị tẩy sạch màu. “Tôi nghĩ rằng không có bộ phim nào khác được làm theo cách này,” đạo diễn Trương nhận xét, ông lấy cảm hứng từ nghệ thuật tranh thủy mặc Trung Hoa cổ đại — “một thẩm mỹ rất phức tạp với nội dung triết học rất sâu sắc,” như cách nói của ông.

Trong khi vi tính được sử dụng một phần để tạo ra hình thức gây sững sờ, tất cả các đối tượng trên trường quay đều đơn sắc. Theo Trương Nghệ Mưu, hiệu ứng giống như “đứng giữa một bức tranh”. Một nguồn cảm hứng khác đến từ biểu tượng thái cực tượng trưng cho âm dương — được sử dụng trong phim, một cách thật ấn tượng, để trang trí một bục tròn khổng lồ, nơi diễn ra hai cặp đối đầu một-chọi-một.

Trương thừa nhận “hiểu biết rất sâu sắc” của Trung Quốc về nguyên lý âm dương, mà theo ông, trong mắt nhiều người đã trở thành tượng trưng cho tính hai mặt của con người. “Trong phim của tôi, tôi sử dụng nó để thể hiện bản chất con người,” ông nói. “Tôi tin rằng bản chất con người luôn có tính hai mặt.”

Ngoài những yếu tố này, các cảnh hành động của Trương thì cực kỳ mê hoặc, không thể coi Shadow là gì khác hơn một sự hồi phục lớn.

Trương Nghệ Mưu hầu như tránh sử dụng vi tính — sử dụng những chiếc ô nan kim loại được chế tạo đặc biệt để quay cận cảnh

Công lao phải ghi cho đạo diễn hành động Cốc Hiên Chiêu, từng biên đạo những pha hành động quay chậm cho The Matrix, Kill Bill và phim bộ truyền hình Into The Badlands của kênh AMC. Tại đây, ông vượt qua chính mình — không chỉ trong một cảnh nâng chiếc ô tầm thường lên thành vũ khí hủy diệt hàng loạt.

Trong cảnh vừa nói, quân lính quay những chiếc ô nan kim loại, chứ không phải ô bằng giấy dầu truyền thống, chạy xuống một con đường dốc, trơn nước mưa theo đội hình, trong khi chúng bắn ra phi đao.

“Thật ra, đó là sáng tạo của riêng tôi,” Trương Nghệ Mưu nói, ông đã rút ra từ truyền thống của những bộ phim kung fu, trong đó những vật dụng hàng ngày vào đúng tay người sử dụng, có thể trở nên nguy hiểm chết người. Một lần nữa, Trương Nghệ Mưu hầu như tránh sử dụng vi tính — sử dụng những chiếc ô nan kim loại được chế tạo đặc biệt để quay cận cảnh. “Chỉ có cách này mới khiến khán giả có cảm giác cái gì đó là thật,” ông nói.

Có phải ông cũng rút ra từ những bộ phim võ thuật được đề cử Oscar của ông, Anh hùng và Thập diện mai phục? Hai bộ phim chịu trách nhiệm đưa Trương Nghệ Mưu đến với khán giả toàn cầu — đặc biệt là người Mỹ — nên không có gì ngạc nhiên nếu ông trở lại với tầm ảnh hưởng của chúng trong phim này.

Vương Thiên Nguyên trong vai Điền Chiến

“Chúng không giống nhau, ngay cả khi có nhiều yếu tố chung,” ông lập luận. “Tôi muốn một số hình ảnh gây xúc động mạnh — đó là một yếu tố phổ biến có trong tất cả các bộ phim của tôi.”

Hình ảnh đẹp mê hồn của Shadow chắc chắn kích thích các giác quan, nhưng không gì giải thích được tại sao “phim nào cũng khó hết” đối với một người đàn ông đã làm phim kể từ khi mới vào Học viện Điện ảnh Bắc Kinh năm 1978.

“Trong khi tôi đang quay một bộ phim, tôi luôn nghĩ đến việc quay bộ phim tiếp theo,” ông trả lời. “Khi tôi đang làm The Great Wall, tôi đã nghĩ tới làm Shadow. Và khi tôi đang làm Shadow, tôi đã suy nghĩ về việc thực hiện bộ phim tôi vừa quay xong ở Trung Quốc.”

Điều này càng cho thấy lực sáng tạo của Trương Nghê Mưu vẫn không ngừng nghỉ; rõ ràng ông không có mong muốn nghỉ hưu. Như vừa nói, bộ phim tiếp theo của ông đã sẵn sàng để phát hành. Do Trương Dịch đóng chính, có vẻ như là một đổi hướng từ sử thi cổ trang ‘khủng’

Trịnh Khải trong vai vua Phái Quốc

Được quay tại Đôn Hoàng, vùng tây bắc Trung Quốc, và lấy bối cảnh vào những năm 1970, phim mới của Trương kể về một người hâm mộ phim sống ở một vùng đất nông nghiệp xa xôi. “Đây là câu chuyện về một nhân vật nhỏ,” ông cười, “giống như những bộ phim trước đây của tôi.” Trương Nghệ Mưu có vẻ nhẹ nhõm thế nào đó khi nói như vậy.