• 2022 nhìn lại: Hollywood còn lắm mông lung

• 2022 nhìn lại: Một năm phim kinh dị thắng lớn nói với ta rằng không gì đáng sợ hơn tuổi già

• 2022 nhìn lại: Đại dịch làm ngành công nghiệp điện ảnh Trung Quốc thực sự thất bát

• 2022 nhìn lại: Hollywood không đủ bom tấn thắng lớn lại quá thiếu phim cỡ vừa để duy trì phòng vé

Các phim Hollywood, hầu như đã biến mất khỏi bảng xếp hạng top 10 phòng vé năm 2020 và 2021, đã bùng nổ trở lại vào năm 2022, dẫn đầu là phim ăn khách Top Gun: Maverick do Tom Cruise thủ vai chính.

Tom Cruise dự sự kiện thảm đỏ công chiếu Top Gun: Maverick tại Osanbashi Yokohama, Nhật Bản ngày 24/5/2022

Khởi chiếu vào ngày 27 tháng 5, phim này đã thu về 13,5 tỷ yen, tổng doanh thu cao thứ hai trong năm theo số liệu do trang phim Pick Scene tổng hợp. Bốn phim khác của Hollywood đã lọt vào top 10 của trang web cho năm 2022; năm 2021, chỉ có một: Fast & Furious 9.

Tuy nhiên, quán quân phòng vé 2022 một lần nữa vẫn là phim hoạt hình: One Piece Film Red. Phim này đã thu về 18,7 tỉ yen sau khi phát hành vào ngày 6 tháng 8, doanh thu cao nhất từ trước đến nay trong chuỗi phim One Piece đáng kính và cao thứ sáu mọi thời đại ở Nhật Bản cho một phim hoạt hình. (Dẫn đầu phòng vé mọi thời đại, ở bất kỳ hạng mục nào, là Demon Slayer the Movie: Mugen Train năm 2020 với 40,4 tỉ yen.)

Thứ hạng này hiện đang bị đe dọa bởi phim hoạt hình mới nhất của Makoto Shinkai, Suzume, đã kiếm được 8,6 tỉ yen vào thời điểm tuần thứ năm ra rạp sau khi khởi chiếu vào ngày 11 tháng 11. Có khả năng phim sẽ sớm vượt qua mốc 10 tỉ yen.

One Piece Film Red thu về 18,7 tỉ yen sau khi phát hành vào ngày 6 tháng 8

Trong khi đó, phim Nhật Bản do người đóng có thứ hạng cao nhất năm 2022, ở vị trí thứ 6 và thu về 5,2 tỉ yen, là Kingdom 2, phần tiếp theo sau thành công lớn năm 2019 Kingdom của Shinsuke Sato. Giống như phần phim trước, phim hành động này lấy bối cảnh ở Trung Quốc thời Chiến Quốc (475-221 trước Công nguyên), nhưng có dàn diễn viên toàn người Nhật.

Tuy nhiên, sự chú ý của giới phê bình ở nước ngoài vẫn tập trung vào Drive My Car, phim tâm lý dài ba tiếng của Ryusuke Hamaguchi được công chiếu lần đầu tại liên hoan phim Cannes 2021 và thắng ba giải thưởng rồi tiếp tục tích lũy một danh sách dài các giải thưởng và sự ca ngợi. Đỉnh điểm là bốn đề cử tại Giải thưởng Viện Hàn lâm lần thứ 94, trong đó có đề cử phim hay nhất, lần đầu tiên dành cho một phim Nhật Bản. Tại buổi trao giải vào ngày 27 tháng 3 ở Los Angeles, Drive My Car đã nhanh chóng đoạt Oscar phim quốc tế hay nhất, trong khi Hamaguchi đứng vào hàng ngũ các đạo diễn Nhật Bản được quốc tế công nhận.

Suzume đã kiếm được 8,6 tỉ yen vào thời điểm tuần thứ năm ra rạp sau khi khởi chiếu vào ngày 11 tháng 11. Có khả năng phim sẽ sớm vượt qua mốc 10 tỉ yen

Trong số các nhà làm phim mới nổi của Nhật Bản, người đang được chú ý nhiều nhất ở nước ngoài là Chie Hayakawa, có phim đầu tay Plan 75 được công chiếu lần đầu tại Cannes năm 2022 ở hạng mục Un Certain Regard. Sau khi nhận được giải danh dự trong cuộc thi Camera d’Or dành cho các đạo diễn mới, Plan 75 đã được chiếu rộng rãi ở các liên hoan phim và được chọn đại diện Nhật Bản dự tranh phim truyện quốc tế hay nhất tại Giải thưởng Viện Hàn lâm lần thứ 95.

Được mở rộng từ một phân đoạn mà Hayakawa viết kịch bản và đạo diễn cho hợp tuyển phim năm 2018 Ten Years Japan, phim miêu tả một tương lai gần trong đó chính phủ Nhật Bản thúc đẩy chương trình an tử tự nguyện ở những người từ 75 tuổi trở lên. Sau khi ra mắt vào ngày 17 tháng 6, Hayakawa đã được hàng chục hãng truyền thông phỏng vấn và Plan 75 đã trở thành phim độc lập ăn khách trong một thời gian dài.

Drive My Car của Ryusuke Hamaguchi đã nhận bốn đề cử tại Giải thưởng Viện Hàn lâm 2022, trong đó có phim xuất sắc nhất, lần đầu tiên cho một phim Nhật Bản. Đạo diễn (phải) đã nhận giải Oscar phim quốc tế hay nhất vào ngày 27/3 tại Los Angeles

Trong khi đó, Liên hoan phim Yokohama, tâm điểm của mùa giải thưởng, đã trao bốn giải cho Plan 75, trong đó có giải nữ diễn viên xuất sắc nhất cho ngôi sao Chieko Baisho. Phim đã giành được nhiều đề cử cho các giải thưởng điện ảnh trong nước khác, gồm cả đề cử phim hay nhất từ Giải Điện ảnh Thể thao Nikkan và Giải Điện ảnh Hochi.

Kêu gọi thay đổi

Trong khi một nhà làm phim nữ đến từ Nhật Bản đang vươn lên tầm cao được quốc tế công nhận, phần lớn tin tức nội địa về ngành trong năm 2022 tập trung vào các cáo buộc lạm dụng tình dục của các đạo diễn, diễn viên và những nhân vật khác là nam giới trong thế giới điện ảnh.

Nổi bật nhất là Sion Sono, một đạo diễn thành công trong mọi thể loại, từ phim nghệ thuật hạng nặng đến phim văn hóa đại chúng, trong đó có Prisoners of the Ghostland năm 2021, phim giả tưởng về thời kỳ khốn khó với sự tham gia của Nicolas Cage trong vai tội phạm buộc phải thực hiện nhiệm vụ giải cứu sinh tử trong một thế giới kỳ quái.

Phim Nhật Bản do người đóng có thứ hạng cao nhất năm 2022, ở vị trí thứ 6 và thu về 5,2 tỉ yen, là Kingdom 2

Vào tháng 4, một tuần báo lá cải đã đăng câu chuyện trong đó hai nữ diễn viên cáo buộc Sono ép họ quan hệ tình dục để đổi lấy vai diễn trong phim của ông. Tiếp theo là các cáo buộc lạm dụng tình dục khác, tập trung vào các hội thảo mà vị đạo diễn này tổ chức cho những tài năng trẻ chưa được biết đến. Sono đã đưa ra lời xin lỗi chung trong khi không thừa nhận các hành vi cụ thể.

Những phụ nữ khác cũng lên tiếng về lạm dụng tình dục trong ngành công nghiệp điện ảnh, thường dưới tên riêng của họ và từ chối vỏ bọc ẩn danh thường được báo lá cải cung cấp. Một người là nữ diễn viên kiêm nhà văn Midori Suiren kể chi tiết vụ lạm dụng tình dục bảy năm trước đó của đạo diễn Hideo Sakaki cho tờ báo Tosho Shimbun. Tương tự như Sono, Sakaki đã đưa ra lời xin lỗi công khai nhưng không trả lời trực tiếp những buộc tội từ Suiren và những người khác.

Trong số các nhà làm phim mới nổi của Nhật Bản, người đang được chú ý nhiều nhất ở nước ngoài là Chie Hayakawa, có phim đầu tay Plan 75 được công chiếu lần đầu tại Cannes năm 2022 ở hạng mục Un Certain Regard

Cùng tháng đó, Suiren đã tham gia với các diễn viên, đạo diễn và những người trong ngành công nghiệp điện ảnh khác thành lập một hiệp hội nhằm “chấm dứt lạm dụng tình dục trong ngành phim ảnh và hình ảnh động”. Họ đã đưa ra tuyên bố kêu gọi chấm dứt quấy rối tình dục và lạm dụng quyền lực (một hình thức bắt nạt tại nơi làm việc), cũng như quy tắc im lặng từ lâu đã khiến nạn nhân không được lên tiếng.

Một tổ chức mới khác chuyên cải cách ngành là action4cinema, được nhóm sáu đạo diễn thành lập vào tháng 6, đứng đầu là Hirokazu Kore-eda. Mục tiêu chính của họ là thành lập một phiên bản CNC của Nhật Bản (Centre National du Cinema et de l’Image Animee), cơ quan trợ cấp và quảng bá phim do chính phủ Pháp hậu thuẫn.

Theo đề xuất của action4cinema, CNC Nhật Bản sẽ sử dụng doanh thu thu được từ các rạp chiếu phim, đài truyền hình và nhà phân phối để hỗ trợ tài chính, phân phối, giáo dục và môi trường làm việc lành mạnh cho ngành làm phim. Ngoài ra, nhóm kêu gọi hướng dẫn và các biện pháp khác nhằm loại bỏ quấy rối tình dục và lạm dụng quyền lực trong quá trình sản xuất phim. Những nỗ lực của họ đã bắt đầu được đền đáp: Vào tháng 9, Cơ quan Văn hóa Nhật Bản thông báo họ đã đưa các sáng kiến chống quấy rối vào yêu cầu ngân sách năm 2023 gửi cho quốc hội.

action4cinema, được nhóm sáu đạo diễn thành lập vào tháng 6, đứng đầu là Hirokazu Kore-eda (giữa)

Dấu hiệu của sự đa dạng

Trong khi các tổ chức như action4cinema vận động hành lang cho sự thay đổi, các nhà làm phim cá nhân từ các nhóm từng bị gạt ra bên lề đang tiến lên dẫn đầu ngành, mặc dù tiến độ còn chậm. Theo một nghiên cứu của nhóm hoạt động Dự án Điện ảnh Nhật Bản, phụ nữ đạo diễn 12% tổng số phim truyện phát hành vào năm 2020; con số tương tự cho giai đoạn 2000-2020 chỉ là 3%. Nhưng họ vẫn hiếm khi được thuê để đạo diễn những phim thương mại thống trị hầu hết các phòng chiếu tại các cụm rạp của quốc gia.

Trong khi đó, các nhà làm phim LGBTQ vẫn còn rất ít ở Nhật Bản, nhưng chủ đề LGBTQ cuối cùng đã chuyển sang dòng điện ảnh chính thống. Egoist của Daishi Matsunaga, được công chiếu lần đầu tranh giải tại Liên hoan phim quốc tế Tokyo 2022, có Ryohei Suzuki trong vai một biên tập viên đồng tính đem lòng yêu huấn luyện thể hình cá nhân trẻ tuổi của mình, do Hio Miyazawa thủ vai. Phim xử lý câu chuyện tình yêu và sự thất bại bi thảm của người hùng biên tập bằng sự đồng cảm và trân trọng.

Egoist của Daishi Matsunaga, được công chiếu lần đầu tranh giải tại Liên hoan phim quốc tế Tokyo 2022, có Ryohei Suzuki trong vai một biên tập viên đồng tính đem lòng yêu huấn luyện thể hình cá nhân trẻ tuổi của mình, do Hio Miyazawa thủ vai

Mặc dù có thể lập luận rằng vai chính lẽ ra phải thuộc về một diễn viên đồng tính, nhưng những diễn viên như vậy với bất kỳ tên tuổi nào được công nhận đều gần như không tồn tại ở đây, và Suzuki, một diễn viên chuyên trị những vai khó tính, hoàn toàn sống với nhân vật của mình.

Ngoài ra, các nhà làm phim sống ở Nhật nhưng không phải người Nhật đang được công nhận nhiều hơn ở Nhật Bản và nước ngoài. Trong số đó có Anshul Chauhan, đạo diễn gốc Ấn Độ lần đầu tiên đến Nhật Bản vào năm 2011 với tư cách nhà làm phim hoạt hình và đã phát hành phim đầu tay, Bad Poetry Tokyo, vào năm 2018. Được thực hiện với dàn diễn viên quốc tế, phim đã giành được các giải thưởng, gồm cả giải phim kể chuyện hay nhất được vinh danh tại Tuần phim Venice.

Phim mới nhất của Chauhan, December, khác biệt so với tác phẩm thử nghiệm táo bạo trước đó của anh: phim chính kịch tòa án, trong đó người chồng và người vợ đã ly dị được đoàn tụ trong phiên tòa xét xử lại kẻ giết con gái họ, lúc đó mới 17 tuổi trong lần xử đầu tiên, phim phê phán hệ thống tư pháp Nhật Bản.

December của Anshul Chauhan phê phán hệ thống tư pháp Nhật Bản

Đạo diễn Kah Wai Lim sinh ra ở Malaysia và sống ở Osaka đã làm về một vấn đề rất Nhật khác trong Your Lovely Smile, đang được phát hành. Là phim hài với sự tham gia của đạo diễn đồng nghiệp Hirobumi Watanabe trong vai một nhân vật giống chính anh, tìm thấy sự hài hước trong những nỗ lực gần như vô ích của nhà làm phim hư cấu nhằm đưa các sử thi độc lập của mình vào các vùng sâu vùng xa. Phim cũng xem xét hoàn cảnh thực tế của các chủ rạp hát nhỏ ở tỉnh lẻ, đang phải vật lộn để duy trì hoạt động tài chính trong môi trường khắc nghiệt của thời đại dịch.

Không phải các đạo diễn Nhật Bản thiếu quan tâm đến hoặc thiếu khả năng làm những phim hấp dẫn về những vấn đề này, nhưng tác phẩm của Chauhan, Lim và những người khác như họ cho thấy các nhà làm phim bản địa không độc quyền đối với những chủ đề đó và các chủ đề lấy Nhật Bản làm trung tâm khác.

Your Lovely Smile của Kah Wai Lim sinh ra ở Malaysia và sống ở Osaka xem xét hoàn cảnh thực tế của các chủ rạp hát nhỏ ở tỉnh lẻ, đang phải vật lộn để duy trì hoạt động tài chính trong môi trường khắc nghiệt của thời đại dịch

Và một ngày không xa, một người không phải là nam hay thẳng hay người gốc Nhật có thể đứng đầu phòng vé Nhật Bản với phim sản xuất trong nước mới nhất của họ, dù là hoạt hình hay không. Điều đó, hơn cả một giải thưởng tại Cannes hay Giải thưởng Viện Hàn lâm, sẽ là dấu hiệu chắc chắn nhất cho thấy ngành công nghiệp điện ảnh Nhật Bản đang tận dụng tối đa nguồn tài năng dồi dào ở đây, bất kể giới tính, khuynh hướng tình dục hay màu hộ chiếu.