Trong kỷ nguyên Covid, chúng ta bị buộc phải suy nghĩ lại về mọi thứ. Và
với việc xem phim ở nhà trở nên chiếm ưu thế hơn khi rạp chiếu đóng
cửa, câu hỏi được đặt ra là: Chính xác, một bộ phim là gì?
Những nhà phê bình và học giả trong ngành tập trung vào cuộc tranh luận
giữa trực tuyến đối đầu với rạp chiếu bóng. Nhưng các nghệ sĩ thì
nhìn thấy những thứ mà phần lớn mọi người bỏ qua, vì thế Martin Scorses
trong số tháng 3 của
Harper đã hỏi, “Điện ảnh là gì?”, không hề là cùng một câu hỏi ở đây.
Ông viết, “Nghệ thuật của điện ảnh đang bị hạ giá trị một cách có hệ
thống, gạt bỏ, hạ mình, rút ngắn đến mẫu số chung phổ biến thấp nhất của
nó, ‘nội dung giải trí.’”
Ông sử dụng Federico Fellini (đạo
diễn, biên kịch nổi tiếng người Ý, được biết đến bởi phong cách đặc
biệt, pha trộn giữa hình ảnh kỳ ảo và xu hướng nghệ thuật hoa mỹ Baroque
với tính trần tục. Ông được ghi nhận là một trong những nhà làm phim vĩ
đại và có ảnh hưởng nhất mọi thời đại. ND) làm điểm bắt đầu để thảo
luận về điện ảnh là tác phẩm nghệ thuật. Trong thời đại kỹ thuật số,
chúng ta đang hình thành quan niệm xem phim điện ảnh (và phim truyền hình) là
giải trí, theo cách mà chúng ta xem người nổi tiếng là một thương
hiệu.
Biên tập viên kỳ cựu của
Harper, Chris Carroll,
đã đề xuất một bài viết để ca ngợi một thế kỷ của Fellini, lưu ý rằng
các tác phẩm của ông ít được biết đến hơn đã từng có thời. Scorsese bày
tỏ lòng tôn kính nhiệt thành đối với nhà làm phim quá cố, và thêm vào
một sự suy ngẫm về mối quan hệ giữa “trình diễn” (show) và “kinh doanh
(business).
Ảnh bìa Harper số báo tháng 3 [Tiểu luận] Il Maestro của Martin Scorsese Federico Fellini và phép màu điện ảnh đã mất
|
Bài báo nêu lên các câu hỏi. Nền công nghiệp điện ảnh liên tục điều
chỉnh các kế hoạch tài chính của mình, vốn là thành tựu lớn trong một
thế giới đang thay đổi nhanh chóng. Nhưng chúng ta đề cao các nhà làm
phim vĩ đại và chúng ta nuôi dưỡng những nhà sáng tạo trẻ, những người
không dễ dàng khớp vào các công thức trường phái-kinh doanh, thế nào
đây? Nói cách khác, chúng ta sẽ làm gì với quá khứ và với tương lai?
Mối
quan hệ của chúng ta với phim ảnh đã thay đổi. Với vai trò chủ doanh
nghiệp, các hãng phim đã bắt đầu xem điện ảnh là “giải trí”, và khán giả
cũng thế. Khi chúng ta đánh dấu một bộ phim muốn xem, dịch vụ trực
tuyến hay trang web của chúng ta sử dụng thuật toán gợi ý những tựa phim
tương tự khác. Một bộ phim trở thành chỉ như những đầu mục khác trong
danh sách đánh dấu của chúng ta.
Variety đã bắt đầu đưa
tin số liệu doanh thu phòng vé đầu thế kỷ 20; là một tạp chí thương
mại, tạp chí này luôn để ý đến ngân sách, kiểm đếm đối chiếu doanh thu
phòng vé và các doanh thu phụ trợ. Nhưng truyền thông đại chúng đã áp
dụng cách tiếp cận này, khuyến khích khán giả xem phim như một mặt
hàng “quy-ra-thóc”. Có bài bình phim “
Liên minh Công lý của Zack Snyder” nào mà không đề cập đến ngân sách không?
Cảnh trong phim La Strada của Fellini, từ bài tiểu luận của Martin Scorsese trên Harper số tháng 3
|
Điều này thì liên quan gì đến Oscar? Không có liên quan gì và hết sức
liên quan. Viện Hàn lâm luôn tự hào rằng họ phản ánh những gì đang diễn
ra trong ngành và trong cả thế giới. Và những thay đổi kể từ thế kỷ 20
là một phần lớn trong những phản ánh đó.
Scorsese chỉ ra rằng
thời điểm bây giờ là cảnh quan của tư duy làm ăn và quá nhiều lựa chọn
cho việc giải trí. Ông không vạch ra một kế hoạch hành động; thay vào
đó, ông gióng lên hồi chuông cảnh báo về việc những bộ phim kinh điển
cuối cùng có thể bị bị lãng quên và bỏ mặc trong hầm mộ kiểu
Raiders of the Lost Ark.
Và ông đang thông báo cho những người ra quyết định — nhiều người trong
số họ là thành viên của Viện Hàn lâm — rằng họ nên xem xét lại sự lệ
thuộc của họ vào dữ liệu máy tính, nghiên cứu thị trường và thuật toán.
“Điện
ảnh” có thể khó định nghĩa, nhưng tám ứng viên phim hay nhất của năm
nay dường như đều đủ phẩm chất, với khát vọng cao cả, những câu chuyện
nghiêm túc và sự sáng tạo độc đáo, riêng biệt.
Bây giờ điện thoại của chúng ta có thể giúp chúng ta giải trí 24/7.
Đây là một xa xỉ phẩm tuyệt vời, nhưng nhược điểm là làm chúng ta xem thường
nghệ thuật
|
Trong cuốn sách của mình năm 1968
The Empty Space (tạm dịch:
Không gian trống rỗng), đạo diễn Peter Brook viết về “nhà hát chết. ”
Ông viết rằng trong mỗi mùa “một vở kịch thành công không phải bất chấp
mà chính bởi vì sự chán ngắt… Mức độ nhàm chán phù hợp là một sự bảo đảm
chắc chắn cho một sự kiện đáng giá.”
Điều này cũng áp dụng cho điện ảnh, nhưng, không may thay, dường như công chúng nghĩ điều đó áp dụng cho Oscar.
Scorsese
ca ngợi quá trình triển khai và khám phá: “Đây là một hành động hào
phóng — bạn đang chia sẻ cái mà bạn yêu thích và điều đã truyền cảm hứng
cho bạn.” Ngược lại, “Các thuật toán được dựa vào sự tính toán vốn xem
khán giả là một khách hàng không hơn không kém.”
Giải thưởng Viện
Hàn lâm luôn rao giảng sự tìm tòi. Những người bầu chọn Oscar sẽ nói
rằng, “Trong số hằng trăm phim năm nay, những bộ phim này đặc biệt xứng
đáng.”
Chúng ta là những con người được giải trí quá mức nhiều nhất trong lịch sử của thế giới
|
Nhưng công chúng ngày càng nhận thức rằng Viện Hàn lâm sẽ bầu cho những
bộ phim “rạp hát chết”, thế nên họ thoái lui. Trong một chuyên mục vào
ngày 18 tháng 3,
Variety đã viết về khoảng cách ngày càng tăng
giữa Oscar và công chúng: Trong nhiều thập kỷ, người chiến thắng giải
phim hay nhất thường là sức hút của doanh thu phòng vé; tuy nhiên, trong
16 năm qua phim thắng giải này trung bình đứng ở vị trí 47 trong bảng
xếp hạng doanh thu phòng vé trong năm.
Trong hầu hết lịch sử
được ghi nhận, con người được hưởng chỉ một vài giờ giải trí một tuần.
Phát thanh, truyền hình và băng đĩa tại gia đã thay đổi tất cả. Bây giờ
điện thoại của chúng ta có thể giúp chúng ta giải trí 24/7. Đây là một
xa xỉ phẩm tuyệt vời, nhưng nhược điểm là làm chúng ta xem thường nghệ
thuật. Cái từng có vẻ ma thuật và kỳ diệu giờ xem ra là một lựa chọn trong thực đơn.
Cách đây vài năm người viết thăm bảo
tàng Louvre, nhìn chằm chằm vào bức tranh
Mona Lisa. Một cặp đôi người
Mỹ bước vào và người đàn ông chỉ da Vinci. Người phụ nữ dừng lại vài
giây, rồi nói, “Ồ, tuyệt, tiếp theo là gì?” Cô đã nhìn bức tranh
và sẵn sàng để đi tiếp; khoảnh khắc chỉ đơn giản là một thứ để
đăng lên Facebook của cô. E rằng tất cả chúng ta đều có nét tương đồng
với người phụ nữ đó.
“Điện ảnh” có thể khó định nghĩa, nhưng tám ứng viên phim hay nhất
của năm nay dường như đều đủ phẩm chất, với khát vọng cao cả, những câu
chuyện nghiêm túc và sự sáng tạo độc đáo, riêng biệt
|
Chúng ta là những con người được giải trí quá mức nhiều nhất trong lịch sử của
thế giới, vậy chúng ta đối phó với sự thừa thãi vô tận của những bộ
phim tùy ý sử dụng thế nào đây?
Ngay cả trong buổi đầu,
những nhà điều hành ở Hollywood đã xem phim là sản phẩm — họ sở hữu rạp
chiếu, và cần phải ổn định nuôi dưỡng nguồn cung.
Gần đây, khi thảo luận về
Mank với
Variety,
David Fincher nhận thấy Henry Ford đã cách mạng hóa việc sản xuất ô tô
bằng cách điều chỉnh ý tưởng dây chuyền lắp ráp đóng gói thịt của
Hormel.
Đến lượt những hãng phim có thế lực ban đầu “cố gắng áp
dụng Detroit vào Hollywood. Theo nhiều cách nó hiệu quả,” về mặt quảng
bá, phân phối và thậm chí tạo ra ngôi sao, Fincher nói. “Nhưng,” ông
thêm vào, “khi quay một cảnh phim, đó là nơi mà sự quy củ tuyệt đối biến
mất — chỉ còn những gì diễn ra trên trường quay, giữa diễn viên và
ống kính. Bạn có thể áp dụng những triết lý và chuyên môn, nhưng làm
thực tế là ở sự gợi tình và cảm hứng mãnh liệt thì nhiều hơn.”
David Fincher (phải) trên trường quay Mank: “Khi quay một
cảnh phim, đó là nơi mà sự quy củ tuyệt đối biến mất — chỉ còn những gì
diễn ra trên trường quay, giữa diễn viên và ống kính. Bạn có thể áp
dụng những triết lý và chuyên môn, nhưng làm thực tế là ở sự gợi tình và
cảm hứng mãnh liệt thì nhiều hơn”
|
Và ngay cả trong thời kỳ hoàng kim của các hãng phim, các nhà điều hành
biết rằng có những phim sẽ thua lỗ, nhưng chúng nên được làm — những bộ
phim dẫn đầu về thua lỗ.
Trong chuyên mục của
The New York Times
năm 2019, Scorsese đã than van về cách “phim chuỗi hiện đại [được]
nghiên cứu thị trường, thử nghiệm khán giả, xem xét chặt chẽ, hiệu
chỉnh, xét lại và hiệu chỉnh lại cho đến khi chúng sẵn sàng cho việc
tiêu thụ.”
Toàn những luận điểm hay, nhưng tất nhiên mạng xã hội
điên tiết lên và tập trung vào một câu trong bài viết: “Marvel không
phải là điện ảnh.” Và ghim gút vào một chi tiết và bỏ lỡ bức tranh lớn
hơn lúc nào cũng hết sức nguy hiểm.
Điều này đã tạo ra tình
huống tiến thoái lưỡng nan cho các nhà phê bình. 10 bộ phim Marvel đã ra rạp đạt đánh giá trung bình 90% ấn tượng trên Rotten Tomatoes, mặc cho nhà làm phim được tôn kính nhất nước Mỹ so sánh phim Marvel với các
công viên giải trí.
Zack Snyder trên trường quay Liên minh Công lý
|
Nhưng một vài nhà làm phim có thể vượt qua dây chuyền lắp ráp.
Liên minh Công lý của Zack Snyder theo chân Christopher Nolan (và bộ ba
Dark Knight của anh) và Ryan Coogler (
Black Panther) bằng cách chọn phim thể loại và thực hiện nó một cách cá tính.
Vào
năm 1999, Steven Soderbergh viết, “Đã có một sự thay đổi, trong đó
những người làm những bộ phim ngớ ngẩn làm ra nhiều tiền và bây giờ được
đối xử với sự tôn trọng vốn từng chỉ dành riêng cho những người làm nên
những bộ phim hay… cái thô bỉ được theo đuổi nồng nhiệt.”
Vào
năm 2013, Steven Spielberg và George Lucas đã cảnh báo về một Hollywood
“sụp đổ” bởi sự tập trung vào phim bom tấn của các hãng phim;
Spielberg đã bổ sung rằng
Lincoln của ông sắp sửa lên HBO và
những phim chính kịch nghiêm túc trong tương lai dường như được định sẵn
số mệnh là lên truyền hình không thì biến mất.
Lincoln của Steven Spielberg
|
Scorsese ủng hộ những quan điểm này, nói rằng “mọi thứ được bày ra cho người xem trên cùng một sân chơi bình đẳng.” Dù đó là
The Bachelor hay
Lawrence of Arabia, chúng đều là nội dung giải trí.
Vào
năm 2021, chúng ta đang định nghĩa lại mối quan hệ của mình với phim
ảnh và tất cả hình thức giải trí. Nhưng tất cả bàn luận của chúng ta về
các nền tảng và ranh giới bị lu mờ giữa điện ảnh và truyền hình chỉ là
những triệu chứng của vấn đề lớn hơn. Chúng ta muốn phim ảnh trở thành
gì?
Sự thừa mứa giải trí đã vượt quá tầm kiểm soát — nhưng nhiều
khía cạnh khác của cuộc sống chúng ta cũng vượt quá tầm tay. Như
Scorsese nói, chúng ta đang cố gắng hiểu chuyện gì đang diễn ra và
cách nào giải quyết nó. Nhà làm phim nói về
8½ của Fellini, đề
cập đến việc “thiếu giải pháp thì cũng đúng thôi, bởi vì quá trình nghệ
thuật cũng đâu có lời giải — bạn cứ phải tiếp tục.”
Chúng ta đang định nghĩa lại mối quan hệ của mình với phim ảnh và tất cả hình thức giải trí
|
Điều đó cũng đúng cho sự tranh cãi giữa điện ảnh/rạp chiếu phim, và cuộc
sống hậu COVID. Thiếu giải pháp và chúng ta nên chấp nhận nó, hơn là cứ
mãi đào bới tìm kiếm một câu trả lời không có trên đời.
Có người
lo ngại rằng trí tuệ nhân tạo sẽ tiếp quản nhưng cho đến nay, AI vẫn
chưa thể hiện được những đốm lửa sáng tạo không thể định nghĩa được đã
nuôi sống các nghệ sĩ như Fellini và Scorsese; không có những khoảnh
khắc “gợi tình và cảm hứng mãnh liệt” AI, theo như Fincher nói.
Nghệ
sĩ và doanh nhân sẽ đối phó, như họ đã vậy bao thế kỷ. Doanh nhân có
thể nghĩ họ có giải pháp nhưng, như đã nói, nghệ sĩ nhìn mọi thứ theo
cách mà người khác không thấy.
Trong phỏng vấn với
Variety vào
ngày 1 tháng 3, Liv Ullmann đã nói: “Nghệ thuật chân chính sẽ vượt qua
bất cứ cảm giác sợ hãi nào mà chúng ta có. Nghệ thuật quan trọng hơn bao
giờ hết. Những màn trình diễn giúp bạn biết thế nào là một con người.
Đó là sự thiêng liêng.”
Nghệ thuật chân chính sẽ vượt qua bất cứ cảm giác sợ hãi nào mà
chúng ta có. Nghệ thuật quan trọng hơn bao giờ hết. Những màn trình diễn
giúp bạn biết thế nào là một con người. Đó là sự thiêng liêng
|
Chúng ta muốn sự thiêng liêng đó và không muốn mất nó — bây giờ và đặc
biệt cho những thế hệ mai sau. Và chúng ta không muốn sự thiêng liêng
trở thành “nội dung giải trí”.
Dịch: © Luân Trần @Quaivatdienanh.com
Nguồn: Variety