• Turning Red: Domee Shi tạo ra 'trải nghiệm bước vào tuổi mới lớn kỳ quặc châu Á'

Đó là một trải nghiệm đủ phổ biến với nhiều thanh thiếu niên: lớn lên, nhìn lại, và ngượng ngùng về những kỷ niệm địa ngục mà họ đã bắt cha mẹ mình trải qua. Tự tung tự tác, bướng bỉnh, những nhận xét thiếu suy nghĩ; tất cả những nhắc nhở nho nhỏ xấu hổ về món nợ mà họ nợ những người dù có thiếu sót nhưng đã nuôi nấng họ, và khoảng cách mà có lẽ họ đã góp phần tạo ra.

Chiếc bánh bao đột ngột ré lên tiếng khóc con nít

Món khai vị cắn rứt-tội lỗi đó càng khuấy động cảm xúc hơn khi một người hoặc cả cha lẫn mẹ đều là người nhập cư — những người hy sinh nhiều hơn bạn có thể có lúc phải làm thế, chỉ để bạn vùng vằng và trợn mắt đi qua tuổi mới lớn ở nước Mỹ. Đó là sự chia rẽ về văn hóa — mặt tối và sự khôi hài của nó — và vai trò của ẩm thực trong việc bắc cầu nối khoảng cách là trung tâm của Bao, phim hoạt hình ngắn đáng yêu chiếu kèm Incredibles 2 của Disney-Pixar ở rạp.

Do Domee Shi viết kịch bản và đạo diễn, đạo diễn nữ đầu tiên cho một phim hoạt hình ngắn của Pixar, Bao có phần là một câu chuyện cổ tích, phần gợi thèm ăn, và là một bức thư yêu thương toàn tâm toàn ý gửi đến các bà mẹ nhập cư Trung Quốc. Một phụ nữ trong hoàn cảnh chim rời tổ cô đơn ăn mẻ bánh bao hấp nóng hổi tự làm (một cách ngon lành) hoảng hốt phun ra một chiếc bánh khi nó đột ngột ré lên tiếng khóc con nít. Lẩy bẩy nhảy xung quanh chiếc xửng hấp bằng tre, chiếc bánh bao (“bao” trong tiếng Trung) mọc ra cơ thể và tay chân nhỏ xíu. Thấy dễ thương quá sức, người mẹ nhận nó làm con, nuôi nấng như một đứa trẻ.

Theo cách mà Coco của Pixar được khắc họa với các chi tiết văn hóa đặc thù truyền thống Mexico, Bao miêu tả trải nghiệm của người nhập cư Trung Quốc đầy ắp chân thực. Từ mái tóc của người mẹ và lưỡi trai che nắng (phỏng theo “các bà bà phố người Hoa” mà nhóm sáng tạo bộ phim hoạt hình ngắn này thường thấy qua các chuyến đi nghiên cứu) đến bột bánh bao và các bức tường tiệm bánh, đến căn nhà của người mẹ được trang hoàng chén đĩa sứ và lịch Trung Quốc, Bao làm bật lên cảm giác thân thuộc — chính là lý do tại sao cao trào thắt lòng của bộ phim đem lại hiệu ứng tan vỡ đến như vậy.

Thấy dễ thương quá sức, người mẹ nhận nó làm con...

Như nhiều con cái của người nhập cư, chú bé bánh bao phát triển từ một đứa trẻ đáng yêu, dễ bảo thành một đứa trẻ choai mà nỗ lực để trở nên độc lập của nó bao gồm việc từ chối các thành phần văn hóa của cha mẹ. Để chòm râu dê và đeo kính cho phù hợp với thái độ cáu kỉnh mới của cậu ta, mối quan hệ giữa bánh bao với mẹ tan rã. Cậu bé bánh bao ngày càng ít dành thời gian với mẹ, thay vào đó chọn bạn bè; cậu ta chọn đá bóng thay vì thái cực quyền; cậu ta từ chối thức ăn mẹ mời mọc, bao gồm bánh mì và một món ăn truyền thống Trung Quốc ngon chảy nước miếng mà bà đã dành cả buổi chiều nấu cho cậu ta. Một vực sâu mở ra giữa mẹ và con trai, mà chỉ có một bên ra sức níu kéo.

Giọt nước tràn ly cuối cùng: Bánh bao mang về nhà một cô bạn gái tóc vàng, mắt xanh — ngón tay cô ta đeo nhẫn! Tuyệt vọng không muốn đứa con trai bánh bao bỏ đi, bà mẹ lao ra và nuốt chửng bánh bao, lập tức đổ sụp trong nước mắt thất vọng.

Thật là khoảnh khắc sững sờ vì hài hước một cách đau đớn, có thể thừa nhận cả trong sự vô lý của nó. Khi khoảnh khắc đó qua đi, người mẹ tưởng tượng hình bóng bánh bao quý giá của bà trước mặt và, khi bức tranh tập trung vào tiêu điểm, chúng ta thấy đó là đứa con trai thật của bà, giờ đã hoàn toàn trưởng thành và trở về nhà để sửa đổi. Anh tặng mẹ mình những chiếc bánh mà anh đã từ chối hồi mới lớn, và hai mẹ con cùng hôn thê của anh làm một mẻ bánh bao mới, lần này là một gia đình mở rộng. Hết.

...nuôi nấng như một đứa trẻ

Miêu tả của bộ phim ngắn này về trải nghiệm gần như phổ quát thông qua một lăng kính văn hóa đặc thù như vậy cộng hưởng sâu sắc hơn trong khán giả so với phim ngắn thông thường của Pixar là điều có thể hiểu được.

Inkoo Kang của Slate thừa nhận cô đã bị bất ngờ với bộ phim ngắn này và ca ngợi sự quan tâm đến chi tiết của bộ phim: “Tôi không phải là người Trung Quốc, nhưng tôi ngay lập tức cảm thấy như ở nhà trong cảnh đầu phim trong nhà bếp của mẹ, được bày biện những món ăn thời thơ ấu của chính mình,” cô viết. Một cây bút của BuzzFeed khẳng định cô “toàn thân nức nở” lúc xem phim; trong khi đó, người xem phim ở những nơi khác, đã làm ướt sũng Twitter bằng những bức ảnh đầy nước mắt đúng nghĩa đen.

Đối với những người khác, Bao thậm chí còn ý nghĩa nhiều hơn: Nhà xã hội học Nancy Wang Yuen đã viết, “Tôi khóc vì cảm thấy tự hào về đại diện văn hóa của mình.”

Bao miêu tả trải nghiệm của người nhập cư Trung Quốc đầy ắp chân thực: mái tóc của người mẹ và lưỡi trai che nắng phỏng theo “các bà bà phố người Hoa”

Khi người viết báo cho Shi biết rằng, như nhiều người khác, Bao đã đưa người viết từ chỗ khắc kỷ đến buồn không nguôi trong thời lượng chưa đến tám phút, cô ấy à lên thông cảm và thương xót.

Cho bộ phim ngắn này, cô đã lấy cảm hứng “khủng” từ chính thời thơ ấu của mình ở Toronto với tư cách là cô con gái duy nhất của một gia đình người Trung Quốc nhập cư. (Bản thân Shi sinh ra ở Trùng Khánh, gần tỉnh Tứ Xuyên, trước khi di dân đến Canada lúc còn nhỏ.) “Mẹ tôi luôn siêu bảo vệ tôi,” cô nói qua điện thoại từ Los Angeles trong tuần lễ ra mắt Bao. “Tôi cảm giác mẹ luôn đối xử với tôi như một chiếc bánh bao nhỏ quý giá, như chỉ để đảm bảo rằng tôi luôn an toàn, rằng tôi chưa bao giờ rời tổ.”

Shi đang về nhà khi nói chuyện với người viết — mẹ cô thực sự đang ở trong phòng với cô ấy, “trông chừng” cô trong khi cô nói, cô đùa. Mẹ của Shi, Ningsha Zhong, không chỉ kiếm được vị trí trong bài báo này: Bà được ghi công là tư vấn văn hóa cho bộ phim, hay còn gọi là “Nữ hoàng bánh bao”. Những cảnh mở đầu phim, trong đó mẹ của bánh bao nhào bột và nặn thành những chiếc bánh bao dễ dàng, được sao chép trực tiếp từ cảnh phim tự quay của mẹ Shi, đã tổ chức các buổi biểu diễn làm bánh bao cho đội ngũ sản xuất bộ phim xem.

Chú bé bánh bao phát triển từ một đứa trẻ đáng yêu, dễ bảo...

Zhong hài lòng với bộ phim ngắn (bà đã xem nó “bốn lần”, Shi cho biết thêm) nhưng phòng khi bạn thắc mắc, bà không khóc chút nào. “Mẹ thấy xúc động,” Shi nói, dẫn lời mẹ cô. “Thực sự bà không phải là người hay khóc.”

Mẹ của bánh bao phần nào dựa theo mẹ của Shi, nhưng nhà thiết kế phim Rona Liu cũng đưa vào các yếu tố của mẹ cô ấy nữa, Shi nói. “Những người bà của chúng tôi cũng có trong nhân vật người mẹ đó, các bà dì — chính là tất cả những nhân vật nữ Trung Quốc thực sự mạnh mẽ trong cuộc sống của chúng ta.”

Khoảng cách văn hóa giữa người nhập cư với con cái họ “chắc chắn là điều tôi muốn chạm đến trong một phim ngắn,” Shi nói. “Đặc biệt là khi bánh bao ngày càng lớn lên và cậu ta có bạn bè không phải người Trung Quốc và đi chơi và cậu muốn đá bóng và không chuộng những món ăn Trung Quốc mẹ mình nấu, cậu ta muốn đi ra ngoài chơi và ăn McDonald’s hay gì đó.” Sự phức tạp của việc giới thiệu những người mới — huống chi là vị hôn thê — với một môi trường như gia đình này cũng cho thấy kết quả đầu tư suy nghĩ. “Những bậc cha mẹ phải tương tác với những người khác nhau mà con cái họ đang hẹn hò hoặc gặp gỡ. Tôi thực sự muốn khám phá bản sắc đó,” cô nói.

...thành một đứa trẻ choai mà nỗ lực để trở nên độc lập của nó bao gồm việc từ chối các thành phần văn hóa của cha mẹ

Những câu chuyện cổ tích truyền thống như Little Gingerbread Man cũng ảnh hưởng đến bánh bao có tri giác thần diệu của Shi. “Tôi muốn làm một phiên bản Trung Quốc,” cô nói. “Tôi luôn yêu thích chuyện cổ tích, tôi nghĩ chúng thật giàu trí tưởng tượng và đầy phép màu. Đồng thời chuyện cổ tích cũng có thể rất đen tối và tôi thích sự tương phản giữa các yếu tố nhẹ nhàng và tối tăm.”

Huyền thoại hoạt hình Nhật Bản Isao Takahata của Studio Ghibli, đặc biệt là bộ phim hài phóng khoáng năm 1999 My Neighbors the Yamadas, cũng dẫn dắt cho cách tiếp cận của Shi để nắm bắt các chi tiết cuộc sống người Trung Quốc nhập cư.

“Ông đã ảnh hưởng rất lớn đến tôi một cách sáng tạo bởi vì ông tìm được phép màu trong cuộc sống hằng ngày,” cô nói. “Trong bộ phim này, gia đình Yamada giống y như một gia đình Nhật Bản thực sự bình thường, nhưng ông đặt rất nhiều nét duyên dáng và trái tim vào tất cả các câu chuyện với họ và ông thực sự nắm bắt tất cả lát-cắt-cuộc sống trong nhà họ.” Nhờ đó mà những nét đặc trưng tiểu tiết, rất dễ bị bỏ qua trong nhà của bánh bao: giấy nhôm phủ các đầu đốt trên bếp lò; một cuộn giấy vệ sinh trên bàn cà phê; nồi cơm điện trong cảnh nền.

Không nói gì về bản thân vai chính bánh bao. Shi nói cô luôn hình dung nhân vật chính của mình là chiếc bánh bao, một chiếc bánh bao hấp (tình tiết thú vị: được phát âm theo cách khác, từ “bao” trong tiếng Trung còn có nghĩa là “quý báu”), chứ không phải là “bánh bao tươi, vì tôi thực sự muốn cậu ấy trông ẩm ướt mà chắc chắn và mềm mại với vẻ bóng loáng của chiếc bánh thành phẩm.”

Nghiên cứu cho việc làm phim bao gồm các chuyến đi đến nhiều không đếm xuể nhà hàng Trung Quốc ở những khu Chinatown của San Francisco và Oakland, mà đối với những nơi đó ý tưởng thú vị về “ghi hình bánh bao” được hiện thực hóa. “Chúng tôi đã chụp cả đống hình ảnh,” cô nói. “Thế này, theo đạo diễn quay phim thì chúng tôi đã dàn dựng rất nhiều buổi chụp ảnh vì chúng tôi muốn nắm bắt được cái vẻ ẩm mềm, ngon miệng, hấp dẫn và cố gắng sao chép hết mức có thể lên màn ảnh rộng,” cô nói.

Kết thúc bộ phim ngắn nấu nướng này đến trong cảnh bữa ăn tối phủ phê người mẹ nấu cho cậu con trai bánh bao bĩu môi của bà: cải thìa, đậu xào, cá hấp tương ớt, và tất nhiên, vô số bánh bao tuyệt hảo, trông ngon lành.

Cảnh phim đó đáp ứng những cái bụng đang lập tức kêu réo trong mọi rạp chiếu là chiến thắng khó khăn nhất của bộ phim ngắn này. “Thách thức lớn nhất đối với chúng tôi là hiệu ứng ẩm thực,” Shi giải thích. “Chúng tôi toàn là chuyên gia về việc món ăn ngon trông ra sao. Con người ai cũng thế. Vì vậy, nếu có vẻ chưa tới hoặc trông không ngon, có thể khiến hỏng chuyện.” (Đã không xảy ra.)


Pixar đã tuyển thẳng Shi từ trường đại học làm thực tập sinh năm 2011. Cô nhanh chóng tốt nghiệp họa sĩ dựng truyện và làm việc trong các phim Inside Out, The Good Dinosaur, Toy Story 4 và phim mới nhất của hãng, Incredibles 2.

Trong khi đó, Bao bắt đầu như là một dự án cá nhân cho Shi vào đầu năm 2014; phải mất một năm hoặc hơn trước khi cô gửi ý tưởng của mình, theo gợi ý của đạo diễn Inside Out, Pete Docter, cho một cuộc kêu gọi ý tưởng chào hàng chương trình phim ngắn của Pixar. Trong số 20 ý tưởng chào hàng của các họa sĩ, ý tưởng của Shi đã được bật đèn xanh. Cô từ bỏ công việc toàn thời gian làm họa sĩ dựng truyện và dành thời gian hoàn thiện kịch bản phân cảnh cho tác phẩm đạo diễn đầu tay của mình.

Domee Shi, đạo diễn nữ đầu tiên một phim hoạt hình ngắn của Pixar

Nhà sản xuất lần đầu Becky Neiman-Cobb, gia nhập Pixar năm 2004 với vai trò trợ lý sản xuất, cuối cùng hợp tác với Shi lập êkíp. “Chúng tôi là kiểu phi đội độc lập,” Neiman-Cobb nói về chương trình phim ngắn của hãng. “Chúng tôi không có ngân sách lớn, chúng tôi luôn không có người rất lâu bởi vì thực sự phải theo ý của những người có sẵn giữa các xuất phẩm đang triển khai ở hãng. Nên chúng tôi thường xuyên phải tạm dừng sản xuất vì không có sẵn người.”

Mất khoảng một năm rưỡi mới hoàn thành, bao gồm nhiều lần bắt đầu và nhiều lần dừng lại. Đây là dự án đầu tiên từ trước đến nay ở hãng này do phụ nữ đạo diễn một mình — hay bất kỳ đạo diễn nữ nào kể từ Brave năm 2012, mà đang sản xuất giữa chừng thì Brenda Chapman được thay bằng Mark Andrews. “Chúng tôi đã có một đội ngũ lãnh đạo thực sự mạnh mẽ của những người làm điều này lần đầu tiên, nhiều trong số đó là phụ nữ, nên với tất cả chúng tôi cũng thực sự là rất ngầu,” Neiman-Cobb nói.

Về phần mình, Shi nói rằng vẫn “chưa hết bàng hoàng” với phim “đầu tiên” đặc biệt này.

Mẹ của đạo diễn Shi, Ningsha Zhong, biểu diễn cho êkíp làm phim xem cách làm bánh bao

“Thật kinh ngạc. Tôi cảm thấy rất vinh dự và khiêm nhường và hy vọng tôi không phải là người cuối cùng và tôi là người đầu tiên trong số nhiều đạo diễn phim ngắn và phim dài là phụ nữ,” cô nói. Cô cũng quyết tâm hướng tới việc đạo diễn phim dài. “Dứt khoát là tôi muốn chỉ đạo một phim dài làm dự án lớn tiếp theo. Hiện tại tôi đang làm trong bộ phận phát triển ở Pixar. Đó sẽ là một thử thách lớn, đi từ một phim ngắn tám phút đến phim dài 90 phút. Vẫn còn quá sớm nhưng chúng tôi thực sự háo hức.”

Khi được hỏi liệu họ có sợ khán giả xem Bao xong rồi sẽ không thể nhìn chiếc bánh bao như trước nữa không, Shi cười. “Hy vọng bộ phim làm cho mọi người thực sự đói sau khi xem,” cô nói. “Bạn biết đấy, thực sự đói nhưng thấy bối rối về việc ăn bánh bao.”

“Rất nhiều bánh bao đã bị tổn thương trong khi làm Bao,” Neiman-Cobb trêu.

Shi và nhà sản xuất Becky Neiman-Cobb làm việc trong giai đoạn tiền sản xuất cho bộ phim

Nhưng cả hai đều đồng ý là nếu có điều gì khán giả nên làm sau khi ra khỏi rạp, thì đó là gọi một cú điện thoại: “Hãy gọi cho mẹ của bạn và mời bà đi ăn trưa đi!” họ yêu cầu. Sau khi xem Bao rồi, không có gì nghe hay hơn thế đâu.