• Oscars 2016: 5 bài học từ cuộc đua điên cuồng năm nay

• 10 lý do nên xem Oscar 2016

• Giải Oscar phân biệt chủng tộc khi từ chối vinh danh những người hùng da màu thời hiện đại

• Oscars 2016: 6 điều chúng ta học được từ các đề cử

Đã quá rõ là Oscar cần làm gì đó để hồi sinh hứng thú với buổi lễ trao giải, và với số lượng nhiều phim đa dạng thể loại được giới phê bình ca ngợi trong năm 2015, chúng ta đặt câu hỏi, “có phải Oscar trở nên theo dòng trào lưu?” bằng cách đề cử một nhúm các tác phẩm này. Câu trả lời vang rền “phần nào là vậy” khi những bom tấn phòng vé như Mad Max: Fury Road, The Martian, và The Revenant dẫn đầu cả đám về số lượng đề cử. Với bao nhiêu hứng thú dành cho những phim này, tỷ suất người xem truyền hình trực tiếp sẽ không là vấn đề của Viện hàn lâm năm nay.

Tuy nhiên, vậy không có nghĩa Viện hàn lâm đã giải quyết được mọi rắc rối về hạng mục Phim hay nhất. Nói với tất cả sự thật lòng, quy trình tuyển chọn đã gây rối rắm còn nhiều hơn nữa. Sau màn thất bại một nửa hồi năm ngoái, có tin đồn rằng Oscar cân nhắc quay lại với việc chỉ năm đề cử Phim hay nhất, như trước năm 2009. Sau khi xem xét việc thực hiện của họ trong sáu năm qua, có một lập luận cho rằng chỉ nên có năm phim được vinh dự đề cử Phim hay nhất.

Thất bại trong thử nghiệm mở rộng

Căn nguyên của tất cả những chuyện này có thể quy cho một phim: The Dark Knight. Bất chấp được khán giả thông thường lẫn giới phê bình chuyên nghiệp khen ngợi là người làm thay đổi cuộc chơi mang tính cách mạng (như các bom tấn được đề cử Oscar trước đó), siêu phẩm siêu anh hùng của Christopher Nolan không nằm trong số năm phim được chọn đề cử Phim hay nhất. Để đối phó với phản ứng dữ dội sau đó, Viện hàn lâm công bố họ sẽ mở rộng hạng mục Phim hay nhất lên 10 phim, để có thể dung hợp hơn và mời nhiều phim trào lưu tham dự cuộc vui hơn. Đây là quy trình diễn ra năm 2009 và 2010, sau đó Viện hàn lâm lại thay đổi quy định.

Bắt đầu từ năm 2011, họ thiết lập một thang trượt cho hạng mục Phim hay nhất, trong đó có thể đề cử từ năm đến 10 phim. Họ khẳng định rằng như thế này thì “uy tín” của một đề cử không hề giảm. Danh sách đề cử chung cuộc sẽ được định đoạt từ vòng bầu chọn đầu tiên. Mỗi năm, số lượng đề cử Phim hay nhất sẽ biến thiên tùy theo có bao nhiêu phim chiếm một tỷ lệ nhất định nào đó. Kiểu hệ thống đầu phiếu ưu tiên này cũng được Hiệp hội các nhà sản xuất phim Mỹ sử dụng, tuy nhiên họ cho phép các thành viên liệt kê 10 phim trên phiếu bầu. Viện hàn lâm chỉ có năm chỗ khi bắt đầu tiến hành bầu chọn.

Sylvester Stallone, trái, trong phim Creed, vai diễn đem lại cho ông đề cử Nam diễn viên phụ xất sắc

Từ khi thang trượt được đưa ra, Oscar chưa bao giờ có đủ 10 đấu thủ Phim hay nhất. Hai năm gần đây nhất (2014 và 2015) chỉ có tám, dù còn vô số phim có thể phù hợp cho hai suất còn lại. Chẳng hạn, nhiều khán giả sẽ vui sướng nếu Star Wars: The Force Awakens đình đám và Creed được đề cử. Straight Outta Compton được đón nhận nồng nhiệt lẽ ra cũng thế, còn bộ phim chính kịch lãng mạn Carol có rất nhiều người ủng hộ trong cộng đồng điện ảnh. Viện hàn lâm gậy ông đập lưng ông khi nói họ CÓ THỂ đề cử 10 phim, rồi không làm vậy. Tất tật chỉ làm dấy lên câu hỏi tại sao một số phim nào đó bị loại.

Và rất nhiều lần, quy mô đề cử mở rộng có một vài lựa chọn đáng ngờ, ngay cả trong những năm theo hệ thống đầu phiếu ưu tiên. Đề cử Phim hay nhất năm 2009 The Blind Side và Extremely Loud and Incredibly Close năm 2011 khiến nhiều người trợn tròn mắt hơn là vui mừng. Không ai nói quay lại với năm đề cử thì sẽ có kết quả hoàn hảo (lịch sử đã chứng minh), nhưng thu nhỏ quy mô sẽ làm được cái việc loại bỏ một số vấn đề với quy trình hiện tại. Nếu Oscar nói chỉ có thể chọn năm, thì sẽ vẫn có những phim bị hất hủi, nhưng ít ra họ có một bản liệt kê đầy đủ để chọn từ đó.

The Revenant dẫn đầu cuộc đua với sáu đề cử, trong đó có Phim hay nhất

Cuộc đua càng kèn cựa thì càng hào hứng

Khi mùa giải thưởng tiến triển và đủ loại hiệp hội bắt đầu đánh giá, những đấu thủ nổi trội xuất hiện trước Oscar, và các lá bài chung cuộc gút lại chỉ trong vài đề cử. Ví dụ, giải cao nhất năm ngoái rõ ràng phải thuộc về hoặc Boyhood hoặc Birdman, tức là sáu phim kia nỗ lực vận động vô ích trong hy vọng làm nên một sự đảo lộn bất ngờ. Khó mà đầu tư vào cuộc đua kiểu đó, nên có thể lập luận rằng giới hạn đề cử tạo ra hào hứng và bàn luận rôm rả hơn về Oscar.

Nhìn danh sách đề cử năm nay mà xem, các đấu thủ nổi bật có khả năng nhất là The Revenant, The Big Short, Mad Max: Fury Road, The Martian, và Spotlight (tuy nhiên Room cũng thuyết phục). Bridge of Spies và Brooklyn, dẫu có tinh tế cũng chỉ quanh quẩn để tham dự cho đẹp mặt. Ngay cả những mùa giải khó dự đoán nhất trong ký ức gần đây, các chuyên gia vẫn có thể dễ dàng loại ra một vài đề cử và tập trung vào những phim nào có khả năng chiến thắng cao nhất. Về lý thuyết, điều này khiến toàn bộ ý tưởng mở rộng số lượng đề cử trở nên vô nghĩa. Được đề cử luôn là vinh hạnh, nhưng sao lại phải mất thời gian và công sức để công nhận những phim dưới cơ quá xa ngay từ đầu vậy chứ?

Mark Rylance trong phim Bridge of Spies, đem lại cho ông đề cử Nam diễn viên phụ xuất sắc

Đây không phải như thể những đấu thủ “nhỏ hơn” hoàn toàn bị Viện hàn lâm phớt lờ. Có rất nhiều hạng mục khác mà các phim đó có thể kiếm đề cử và được ưu ái. Brie Larson đã được dự đoán thắng giải Nữ diễn viên chính xuất sắc cho vai diễn của cô trong Room, nhưng cô gặp phải cạnh tranh gay gắt từ Saoirse Ronan của Brooklyn. Mark Rylance được đề cử cho diễn xuất của ông trong Bridge of Spies, và kịch bản phim này là một trong năm ứng viên Kịch bản gốc xuất sắc. Có thể nói, họ có cơ rinh tượng vàng Oscar về nhà trong những hạng mục này, cho các chuyên gia mùa giải những góc độ thú vị để tìm hiểu khi cố gắng dự đoán người chiến thắng. Ở hạng mục Phim hay nhất thì không như vậy, những đấu thủ này chẳng có cơ may chiến thắng.

Tất nhiên, giới hạn chỉ có năm đề cử Phim hay nhất sẽ không loại bỏ phép tu từ đấu thủ sáng giá. Năm 1994 là cuộc đấu cam go giành danh hiệu cao nhất với Forrest Gump, Pulp Fiction, và The Shawshank Redemption cạnh tranh nhau, hất Quiz Show và Four Weddings and a Funeral gần như ra rìa. Tuy nhiên, điều năm đó đã làm được là xén tỉa những đề cử dư thừa mà chỉ có một thiểu số người bầu chọn thích nhất. Hơn hết, ít ra một danh sách chặt chẽ tạo ảo tưởng cuộc đua hào hứng hơn, vì chỉ một nhúm phim lọt vào cuộc đua.

The Martian được đề cử Phim hay nhất, còn nam chính trong phim Matt Damon
sẽ cạnh tranh danh hiệu Nam diễn viên chính xuất sắc

Ít đề cử hơn có làm cho Oscar được tiếp cận nhiều hơn?

Mỉa may thay, có một lập luận rằng nếu Viện hàn lâm quay lại với năm đề cử, lễ trao giải của họ có thể được công chúng tiếp cận nhiều hơn. Nếu cứ như bây giờ, một ‘fan’ điện ảnh bình thường nào muốn nắm bắt về hạng mục Phim hay nhất trước lễ trao giải sẽ phải dành thời gian xem tám bộ phim (giả định là họ chưa coi phim nào ở rạp), và không phải tất cả tám phim đều có sẵn để mà xem. Mad Max và The Martian giờ có thể xem Blu-ray ở nhà, nhưng phải gặp may mới xem được Room nếu bạn sống ở thị trường nhỏ. Rất khó xem hết cả tám đề cử trước chỉ càng tác động tiêu cực đến tỷ suất xem lễ trao giải.

Quay lại với năm đấu thủ Phim hay nhất hy vọng sẽ làm cho việc này trở nên dễ dàng hơn. Ít ra với một số khán giả nào đó, những người không thể (hoặc không muốn) ngồi xem hết tám phim, thì xem năm phim cũng đỡ nản hơn. Toàn bộ cái ý tưởng mở rộng số lượng đề cử là để có tính dung hợp hơn, nhưng qua mấy năm trở lại đây, Viện hàn lâm đã đề cử nhiều loại phim có sức hấp dẫn rộng rãi trái ngược với những phim được giới phê bình khen ngợi. Vào cái thời buổi mà đi xem phim chiếu rạp là một việc tốn kém, khán giả bình thường trở nên kén chọn hơn về phim họ muốn xem. Star Wars 7 rõ là phim phải xem màn ảnh rộng, chứ còn phim chính kịch như Brooklyn đâu có cùng sức hút bán hàng như vậy. Phim nào là phim một người đi xem “thường xuyên” chủ động tìm xem?

Cảnh trong phim Spotlight

Lấy số lượng đề cử năm nay làm ví dụ, giả sử chỉ có năm đề cử: The Revenant, The Big Short, Mad Max: Fury Road, The Martian, và Spotlight. Hai trong số đó đạt thành công phòng vé ‘khủng’, nghĩa là một lượng lớn ‘fan’ đã xem phim, và hai phim khác vẫn đang phát hành rộng khắp. Vậy là Spotlight ra rìa, vì phim chỉ được chiếu ở 985 rạp [ở Mỹ] vào lúc viết bài này. Tuy nhiên, đến tháng 2 phim này sẽ có mặt ở dịch vụ giải trí tại nhà, vậy thì nhiều người có thể xem trước khi Oscar diễn ra. Dễ xoay xở hơn là chờ ba (hay có thể là năm) phim khác nữa ra rạp hoặc có trên quầy băng đĩa.

Bất cứ khi nào người ta bàn luận xem có thể làm gì để chỉnh sửa Oscar, giải pháp phổ biến là “đề cử những phim họ có thể xem”. Còn lâu Viện hàn lâm mới lượt qua các phim đứng đầu phòng vé để tìm ứng viên, vậy thì họ có thể giúp người xem bình thường nào muốn theo dõi cuộc đua Oscar bằng cách đề cử ít phim hơn. Về mặt lý thuyết, làm vậy sẽ cho phép Oscar hấp dẫn cả dân ghiền xi nê (đi xem phim rạp thường xuyên) lẫn công chúng đại trà, vì sẽ chỉ có một số tựa mà ai cũng phải xem để có ý kiến toàn diện về giải thưởng của năm.

Brie Larson, trái, trong phim Room là ứng viên sáng giá cho danh hiệu Nữ diễn viên chính xuất sắc

Kết luận

Nếu có mặt bất lợi trong việc thu hẹp đề cử Phim hay nhất, thì đó là một số phim nhỏ hơn sẽ không được nhận biết tương đương. Whiplash chỉ làm ra 13 triệu đôla ở phòng vé Bắc Mỹ, nhưng là một trong những phim được yêu thích nhất của năm 2014 phần vì nằm trong số tám đề cử cho giải thưởng Oscar hàng đầu này. Lời bàn tán giúp phim đến với khán giả rộng lớn hơn. Khán giả phim trào lưu chỉ thực sự quan tâm một nhúm cuộc đua – cái gọi là các hạng mục “chính”. Nếu Whiplash chỉ có J.K. Simmons làm đại diện duy nhất, liệu phim có nổi tiếng ngày nay không? Có thể có, cũng có thể không.

Mặt trái là có một số hạng mục khán giả bình thường theo dõi, bao gồm Nam/Nữ diễn viên chính và Đạo diễn xuất sắc. Theo nghĩa đó, Viện hàn lâm đã giúp cho Room rất nhiều, vì Larson và đạo diễn Lenny Abrahamson đã được đề cử. Bây giờ nhiều người sẽ để mắt đến phim này nhờ những yếu tố đó, cho dù có là đấu thủ hạng mục Phim hay nhất hay không (nhất là vì Larson được xem là đấu thủ sáng giá).

Mad Max: Fury Road

Nói tóm lại, cái ý tưởng mở rộng số lượng đề cử Phim hay nhất về lý thuyết thì hay, nhưng được cho là chẳng có hiệu quả như mong muốn. Oscar càng rối rắm và gây nản lòng hơn bao giờ hết. Trở lại với năm đề cử sẽ không khiến mọi chuyện hoàn hảo ngay tức khắc (đặc biệt phim ảnh mang tính chủ quan), nhưng có lẽ là cách tốt nhất để Viện hàn lâm làm theo.