• 2022 nhìn lại: Hollywood còn lắm mông lung

• 2022 nhìn lại: Những tiếng nói yếu thế trong ngành điện ảnh Nhật Bản đã lớn hơn

• 2022 nhìn lại: Đại dịch làm ngành công nghiệp điện ảnh Trung Quốc thực sự thất bát

• 2022 nhìn lại: Hollywood không đủ bom tấn thắng lớn lại quá thiếu phim cỡ vừa để duy trì phòng vé

Còn tồn tại thì thể loại kinh dị còn đóng vai trò kép: vừa là cửa sổ nhìn vào những nỗi sợ hãi và lo lắng văn hóa của chúng ta, vừa là nơi phát tiết những điều đó. Bằng cách thêu dệt những câu chuyện về những thứ khiến chúng ta khiếp sợ, chúng ta cho phép mình được sợ hãi, và thậm chí đối đầu với những thứ và những con người khiến chúng ta khiếp sợ.

Pearl về già vào vai Thần Chết trong X của Ti West

Quan trọng là cho phép chúng ta đối mặt trực tiếp với nỗi sợ hãi khi nói đến chuyện già đi, bởi đó là một trong số những câu chuyện đau lòng nhất thường phải kể. Sự xuống cấp của cơ thể và bộ não, sự xa lánh của toàn xã hội đối với người già — những điều thực sự đáng sợ. Tuy nhiên, có một điều khác đáng lo ngại ở đây: những tội lỗi trong quá khứ hiện lên dưới hình dạng con người. Chúng ta lo lắng về những gì chúng ta sẽ làm với người già, nhưng cũng buồn bực về những gì họ đã làm với chúng ta.

Trong thời đại mà chúng ta không ngừng soi xét quá khứ, chúng ta nghĩ gì về những người đã góp phần tạo ra nó?

Có lẽ điều đó giải thích tại sao đột nhiên rất nhiều phim kinh dị năm 2022 tập trung vào nỗi sợ tuổi già, sợ già đi và sợ tuổi tác có thể biến chúng ta thành một thứ gì đó xấu xí và không thể nhận ra.

Trong It Follows năm 2014, ý tưởng “người già thật đáng sợ” muôn hình vạn trạng khi theo đuổi người khác, không ngừng rình mò mỗi lúc một gần hơn, và khi nghỉ ngơi thì mang hình dáng một bà già hốc hác

Ý tưởng này chắc chắn không hề mới với dòng kinh dị; “người già thật đáng sợ” chắc chắn là một khuôn mẫu kinh dị đã được nghiệm thành chân lý. Trong It Follows năm 2014, “nó” muôn hình vạn trạng khi theo đuổi người khác, không ngừng rình mò mỗi lúc một gần hơn, và khi nghỉ ngơi thì mang hình dáng một bà già hốc hác; trong Drag Me to Hell năm 2009, một bà lão nguyền rủa nhân vật chính phải xuống địa ngục.

Và cứ thế, nghĩ mà xem: những người hàng xóm tầng trên trong Rosemary’s Baby, mụ già giống phù thủy bước ra từ bồn tắm trong The Shining; cặp ông bà đầy khả nghi trong The Visit năm 2015. Mới năm ngoái, không có gì đáng sợ hơn một bãi biển có thể khiến bạn già đi (Old).

Nhưng vào năm 2022, không chỉ cái chết tiến đến gần chúng ta, mà lần đầu tiên trong ký ức nhân loại gần đây, chúng ta cùng nhau đối mặt với một trải nghiệm tuổi già tương đối xa lạ: Chúng ta không những không biết Covid về lâu dài sẽ làm gì với từng cá nhân con người, mà nhiều yếu tố khác nhau — biến đổi khí hậu, khủng hoảng kinh tế đang diễn ra, cực đoan ý thức hệ và sự suy yếu của nền dân chủ trên toàn cầu — khiến bản thân xã hội không kém phần mơ hồ.

Trong Old People, những người bị gạt ra ngoài lề là người già bị đám con cái giả dối của họ gạt sang bên và bỏ mặc vất vưởng trong các viện dưỡng lão

Bộ phim Đức-Romania năm 2022 Old People, một trong những phim ăn khách bất ngờ vào mùa thu của Netflix, trực tiếp đề cập đến tất cả những điều này ngay trong những phút đầu, liệt kê một số tình trạng xã hội dù phản địa đàng nhưng rất có thể xảy ra thực. “Xã hội của chúng ta đang già đi trầm trọng,” một giọng thuyết minh thông báo cho người xem. “Hệ thống xã hội của chúng ta sẽ sụp đổ trong những năm tới. Xung đột giữa các thế hệ sẽ leo thang.”

Trong phim, xung đột xã hội được hứa hẹn đó biểu hiện bất chợt và trực tiếp thông qua một làn sóng thịnh nộ bạo lực đột ngột lan như virus không có lời giải nhưng chỉ ảnh hưởng đến người già, khiến họ đột nhiên bắt đầu tàn sát mọi người xung quanh. Đồng thời, họ thoái hóa thành những nhân hình không cất tiếng nói; thay vào đó giao tiếp bằng những tiếng càu nhàu, rên rỉ và the thé hoang dã. Nếu là một phép ẩn dụ thì rất xấc xược: Khuôn mẫu kinh dị cơ bản nhất là về một thành viên bị gạt ra ngoài lề xã hội, bị ruồng bỏ và bị đối xử như thể họ là người hạ đẳng, sau cùng chấp nhận mặt ác của họ và trở thành thứ mọi người đều sợ hãi.

Trong khi các thể loại phim khác năm 2022 đang khám phá nhu cầu xin lỗi con cái của cha mẹ, thì thế hệ già của thể loại kinh dị lại không thấy hối lỗi và thường xuyên đi lùng giết trả thù

Trong Old People, những người bị gạt ra ngoài lề là người già bị đám con cái giả dối của họ gạt sang bên và bỏ mặc vất vưởng trong các viện dưỡng lão; chính tại đây, giữa những cư dân viện dưỡng lão ở một ngôi làng hẻo lánh, căn bệnh kỳ lạ bùng phát. Không có tình yêu nào sứt mẻ giữa họ; sau một cơn giết chóc điên cuồng kéo dài 90 phút, khi những người già tấn công những người khác không phân biệt, chỉ có một người ông lớn tuổi duy nhất còn đủ nhân tính để bảo vệ các cháu của mình.

Những người già trong Old People có thể nằm ngoài mối quan hệ gia đình, nhưng họ không đơn độc: trong khi các thể loại phim khác năm 2022 đang khám phá nhu cầu xin lỗi con cái của cha mẹ, thì thế hệ già của thể loại kinh dị lại không thấy hối lỗi và thường xuyên đi lùng giết trả thù.

Nỗi sợ hãi lớn nhất của chúng ta trong năm 2022 là trở nên giống như cha mẹ mình. (Công bằng mà nói, cha mẹ chúng ta thật tồi tệ.)

Pearl lộng lẫy của Ti West năm 2022 cho người mẹ cay nghiệt (Tandi Wright) của nhân vật chính than thở về cuộc đời bị ngáng trở vì phải chăm sóc người chồng bị liệt

Ngay trước khi lao ra khỏi mọi khuôn khổ trật tự, bộ phim tình cảm ủy mị pha kinh dị Pearl lộng lẫy của Ti West năm 2022 cho người mẹ cay nghiệt (Tandi Wright) của nhân vật chính than thở cuộc đời bị ngáng trở vì phải chăm sóc người chồng bị liệt, mắc kẹt trong trang trại đẹp như tranh vẽ nhưng biệt lập của họ. “Đáng lẽ tôi phải là vợ chứ không phải mẹ ông ta!” bà hét lên, trước khi tuyên bố rằng mình hết muốn “khổ sở” vì đứa con gái ngày càng chống đối xã hội và hỏi Pearl muốn gì.

“Con chỉ không muốn thành giống như mẹ thôi,” Pearl do Mia Goth thủ vai trả lời, và sau đó cảnh phim chuyển sang phong cách gothic, một Whatever Happened to Baby Jane dưới ánh nến pha trộn nét Texas Chainsaw Massacre.

“Tao sẽ không để cho mày khoe khoang kiêu ngạo trước mặt tao đâu!” bà mẹ hét lên. “Mày chẳng hơn gì tao cả!”

“CÓ ĐẤY!” Pearl rít lên như loạn trí. “Con sẽ trở thành một ngôi sao!”

Pearl — cũng do Mia Goth thủ vai — vẫn mắc kẹt trong trang trại vì phải chăm sóc chồng mình

Nhưng khán giả chúng ta đã biết nữ diễn viên đầy triển vọng đang tự lừa bản thân, bởi vì Pearl là phần tiền truyện của phim X ra mắt trước đó cũng trong năm 2022 của West, trong đó Pearl — cũng do Mia Goth thủ vai — vẫn mắc kẹt trong trang trại khi đã là một bà già thất bại thảm hại buộc phải chăm sóc chồng mình, vẫn trút cơn thịnh nộ qua từng hành động bạo lực. Về già, Pearl bị ám ảnh đầy ghê rợn với những ngôi sao triển vọng bơ vơ đến tá túc ở trang trại của bà, đặc biệt là Maxine trẻ (cũng do Goth thủ vai), giống như Pearl, cũng mơ ước trở thành một ngôi sao.

Thay vào đó, Maxine thoát chết trong gang tấc khi bị Pearl và chồng bà tìm cách sát hại. Hai người họ biến sự oán hận và ghen tị với Maxine và dàn sao khiêu dâm của cô vì tuổi trẻ, sự gợi cảm và tương lai tươi sáng, thành bể máu.

Pearl thất bại không chỉ trong việc không trở thành như mẹ mình, mà còn trở thành chính thứ mà mẹ cô sợ hãi: một con quái vật. Và nhờ việc xuất sắc dùng một diễn viên diễn hai vai, chúng ta biết Maxine giờ đây cũng nằm trong chu kỳ bất tận những ngôi sao đang lên có nguy cơ trở thành những người vợ và người mẹ thất bại mệt mỏi. (Phần thứ ba trong loạt phim, Maxine, hứa hẹn sẽ theo chân Maxine sau các sự kiện trong X, và có lẽ sẽ nhấn mạnh gấp đôi ý của các phần phim trước rằng nếu sống đủ lâu, chắc chắn chúng ta sẽ thấy mình trở thành kẻ ác.)

Nỗi kinh hoàng của những người phụ nữ trở thành giống như mẹ của họ cũng xuyên suốt Umma: Khi anh trai của Amanda (Sandra Oh) hằn học mang tro cốt của mẹ họ từ Hàn Quốc đến trang trại của Amanda ở California để Amanda có thể tiễn đưa mẹ sang thế giới bên kia đúng theo truyền thống Hàn Quốc

Nỗi kinh hoàng của những người phụ nữ trở thành giống như mẹ của họ cũng xuyên suốt Umma, bộ phim của Iris Shim kể về cuộc sống bình dị nơi trang trại của một cặp mẹ con khác đột ngột tan vỡ. Lần này, cô con gái Chris (Fivel Stewart) không hề biết mẹ mình, Amanda (Sandra Oh), đã thêu dệt một bức màn dối trá mỏng manh bao quanh hai người họ — kết quả của một cuộc đời chạy trốn ký ức và chấn thương từ bạo hành mà mẹ bà đã giáng xuống.

Niềm tin ngây thơ của Chris vào mẹ ruột tan thành mây khói khi anh trai của Amanda hằn học mang tro cốt của mẹ họ từ Hàn Quốc đến trang trại của Amanda ở California để Amanda có thể tiễn đưa mẹ sang thế giới bên kia đúng theo truyền thống Hàn Quốc. Thay vào đó, tất cả nỗi sợ hãi của Amanda về mẹ bà lại trỗi dậy, và hồn ma người mẹ sớm chiếm hữu bà, dẫn đến một cuộc đối đầu trong đó Chris phải trấn an Amanda rằng, không, bà đã không trở thành điều bà sợ nhất.

Umma (‘mẹ’ trong trong tiếng Hàn) không chỉ nói về tình cảm mẹ con hay việc thiếu thốn tình cảm đó; hình ảnh người mẹ đáng sợ có thể là nguồn gốc của tổn thương cho một thế hệ, nhưng người mẹ cũng là chất xúc tác để đối mặt với tổn thương đó.

Cô con gái Chris (Fivel Stewart) không hề biết mẹ mình, Amanda, đã thêu dệt một bức màn dối trá mỏng manh bao quanh hai người họ

Trong phim ăn khách Barbarian của Zach Cregger, thoạt nhìn, người xem có cảm giác kẻ man rợ của tựa phim là một sinh vật dị dạng ghê rợn được gọi là “Mẹ”, chuyên bắt cóc và tấn công những du khách bị dụ đến một nhà trọ Airbnb đáng sợ ở một góc bỏ hoang của Detroit. Người phụ nữ, giống như những người già trong Old People, có hình dáng con người và không nói được lời nào, nhưng bà cố gắng dịu dàng với những người bị giam cầm, muốn chăm sóc và quan tâm họ, rồi nổi cơn thịnh nộ khi nỗi sợ hãi và sự ghê tởm của những người này lấn át họ.

Tuy nhiên, ở một trong nhiều diễn biến bất ngờ của bộ phim, chúng ta nhận ra rằng kẻ man rợ thực sự là chủ sở hữu ban đầu của ngôi nhà, một kẻ săn lùng hàng loạt hiện đã cao tuổi, đã xây một boongke tinh vi dưới lòng đất, nơi hắn bắt cóc và hãm hại phụ nữ qua nhiều thế hệ. Sự tra tấn này dần dẫn đến sự ra đời của “Mẹ”, sau cùng thực hiện một hình thức trả thù cha mình bằng cách giết một kẻ săn lùng khác, do Justin Long lém lỉnh thủ vai. Ở Umma, các chu kỳ tổn thương thế hệ có thể được chữa lành và vượt qua bằng cách trân trọng gia đình và chấp nhận câu chuyện xuất thân của một người; trong Barbarian, bạn phải đẩy nguồn gốc nỗi đau của mình ra khỏi nhà — và thậm chí có thể phải tự kết liễu bản thân — để phá vỡ dây chuyền ấy.

Nhân vật của Justin Long bị sốc khi đối mặt với nỗi kinh hoàng từ quá khứ — và từ tương lai tiềm tàng của anh — trong Barbarian ăn khách năm 2022

Nhưng nếu một phần nỗi sợ hãi của chúng ta về tuổi già liên quan đến việc đối đầu với cha mẹ, thì chúng ta không thể tránh khỏi phải đối đầu với chính mình — và cuối cùng, sau cùng, với chính Cái Chết.

Cả Halloween cũng chấm dứt.

Phần lớn nỗi sợ xung quanh quá trình lão hóa hoàn toàn là về thể chất. Ngay cả những bộ phim tiệm cận kinh dị của năm 2022 cũng mang đến cho chúng ta những cảnh các nhân vật trẻ tuổi đột ngột đối mặt với nỗi kinh hoàng tuổi tác và bệnh tật — như cảnh trong Tár của Todd Field khi vị nhạc trưởng đang rối bời do Cate Blanchett thủ vai bị ngắt khỏi cuộc đời đang đổ vỡ để giúp bà mẹ già của người hàng xóm, một cuộc gặp gỡ khiến cô khủng hoảng hơn hầu hết mọi chuyện khác trong phim.

Hoặc xem xét khoảnh khắc ở tập tám trong phim truyền hình giả tưởng House of the Dragon của HBO, khi vị vua sắp băng hà Viserys (Paddy Considine) buộc gia đình hay cãi vã của mình phải chứng kiến khuôn mặt bị bệnh ăn mòn, một bên chỉ còn trơ xương của ông. Thay vì tiết lộ gây sốc kiểu Lon Chaney, những thực khách của vị vua và khán giả chúng ta, phải co rúm khó xử khi ông yêu cầu chúng ta nhìn ông không phải như một vị vua bù nhìn, mà là một ông già sắp chết. Thật khó mà nhìn và khó nhìn đi chỗ khác.

Nhân vật của Stephen Lang gần như không thể đối mặt với quá khứ trong Old Man

Nhưng có lẽ một nỗi sợ hãi thậm chí còn nguyên thủy hơn, như được thể hiện trong nhiều bộ phim năm 2022, là quá trình lão hóa biến chúng ta thành một thứ gì đó mà chính chúng ta không thể nhận ra. Chúng ta thậm chí không cần phải là quái vật — ít nhất là không phải dạng người hạ đẳng. Trong phim ly kỳ kinh dị Old Man, tâm trí của nhân vật chính già nua do Stephen Lang thủ vai đã mắc kẹt trong một cõi u minh lặp đi lặp lại, trong đó ông liên tục gặp một người đàn ông trẻ tuổi hơn, chỉ để dần dần nhận ra người đàn ông trẻ tuổi đó chính là mình, nắm giữ những ký ức mà ông đã bóp méo và lãng quên.

Sự nhầm lẫn của ông lão khiến ông trở thành một người kể chuyện không đáng tin cậy; nhưng không giống như hầu hết các miêu tả khác về tuổi già hoặc chứng mất trí nhớ trên màn ảnh, nhân vật của Lang là một người sẵn sàng tham gia vào sự lãng quên của chính mình. Cuối cùng, khi hoàn toàn đối mặt với bản thân, ông đẩy sự tiết lộ ra xa, tiếp tục rút lui vào cái kén mất trí nhớ, để rồi một lần nữa bị sự bồn chồn không yên quấy rầy phải chui ra.

Có lẽ ứng cử viên bất ngờ nhất trong hạng mục người già đáng sợ của năm 2022 đến từ chính một bóng ma cái chết dai dẳng: Michael Myers. Khi hắn cuối cùng cũng khá nhẹ nhàng cứa cổ tay mình vào cuối Halloween Ends, Laurie của Jamie Lee Curtis đã vạch mặt kẻ thù truyền kiếp của cô (do James Jude Courtney thủ vai trong phần này), cho thấy hắn không phải là một siêu ác nhân bất tử. Thay vào đó, giờ hắn là một ông lão già nua mờ nhạt, với nỗ lực gấp rút truyền lại ác tâm của mình cho một kẻ trẻ hơn bắt chước bất thành.

Có lẽ ứng cử viên bất ngờ nhất trong hạng mục người già đáng sợ của năm 2022 đến từ chính một bóng ma cái chết dai dẳng: Michael Myers

Toàn bộ phân cảnh, sau toàn bộ 13 phần phim bạo lực dữ dội, phản cao trào một cách lặng lẽ; Michael vặn vẹo và chiến đấu một chút, nhưng có lẽ hắn không quá để tâm — hoặc có lẽ cuối cùng hắn cũng thấy mệt mỏi. Bộ phim, và bây giờ là toàn bộ chuỗi phim, kết thúc giống như phần đầu tiên: một phân cảnh quay những căn phòng trống trong ngôi nhà nơi chúng ta thấy Michael lần cuối. Tuy nhiên, giờ đây, thay vì những cảnh quay đó trở nên đen tối và kịch tính khiến chúng ta sợ hãi, chúng trở nên nhẹ nhàng, êm đềm, an toàn: Cái Chết cuối cùng đã thỏa mãn Haddonfield và rời đi.

Cái kết này sẽ không hiệu quả như vậy (mặc dù công bằng mà nói, bộ phim đã chia rẽ sâu sắc người hâm mộ) nếu chúng ta không trải qua hơn bốn thập kỷ với những nhân vật này, xem Michael giở trò hết lần này đến lần khác, hồi sinh không ngừng và dường như không bao giờ già đi. Trong một bộ phim ít diễn biến bất ngờ, điều bất ngờ cuối cùng có thể là khi khán giả nhận ra rằng tuổi già đến ngay cả với một người như thế: khi mà Laurie, sau nhiều lần đối mặt với cái chết, cuối cùng là người chiến thắng.

Nếu có chìa khóa để hiểu điều chuỗi phim kinh dị về lão hóa muốn nói thì có thể là đây: đối mặt với lão hóa, trong tất cả sự kệch cỡm và bí ẩn của nó, là một hình thức vượt qua nó, ít nhất là về mặt tâm lý. Điều quan trọng là hầu hết các tác phẩm kinh dị được đề cập ở đây đều diễn ra ở một nơi xa xôi nào đó trên thế giới, cách xa các trung tâm của nền văn minh hiện đại. Sự hẻo lánh này cung cấp ý nghĩa rõ ràng, một không gian chuyển tiếp cho quá khứ, hiện tại và tương lai hội tụ và hòa giải. Có lẽ đây là lý do West dành trọn hai phút giữa phim X cho nữ diễn viên Brittany Snow hát lại “Landslide” của Fleetwood Mac, bài hát nổi tiếng về sự già đi và suy ngẫm về sự già đi. Xen kẽ là những cú lia máy nán lại trên đống mỹ phẩm khô trong quy trình làm đẹp cổ xưa của Pearl, và nán ngay trên chính Pearl cũng cận kề cái chết.

Vị vua sắp băng hà Viserys (Paddy Considine) trong House of the Dragon của HBO buộc gia đình hay cãi vã của mình phải chứng kiến khuôn mặt bị bệnh ăn mòn một bên, chỉ còn trơ xương của ông

Không lâu sau đó cô sẽ đẩy nhân vật của Snow xuống một cái ao và mặc cho cô ấy bị cá sấu ăn thịt. Sau cùng, nếu không thể hòa giải với vết thương lòng từ quá khứ trên con đường dẫn đến tương lai u tối, thì cứ để lại một vệt máu sau lưng cũng hay.