• Tại sao diễn viên đình công? Số liệu về lương bổng ở Hollywood có thể khiến bạn bất ngờ

• Đình công mới chỉ là một phần vấn đề của Hollywood

• Biên kịch Hollywood đình công đã tìm ra kẻ phản diện: Netflix

• Hiệp hội Biên kịch Mỹ tiến hành đình công: Bất bình đẳng đã đến điểm bùng phát

Kết quả là một cuộc đình công kéo dài từ ngày 7 tháng 3 đến ngày 18 tháng 4 và làm ngừng trệ các bộ phim có sự tham gia của những minh tinh sáng chói như Elizabeth Taylor, Jack Lemmon và Marilyn Monroe.

Nam diễn viên Charlton Heston vẫy chào người hâm mộ khi bước trong hàng người biểu tình bên ngoài Hãng phim Paramount ở Hollywood trong cuộc đình công của Hiệp hội Diễn viên Màn ảnh (SAG) và Liên đoàn Nghệ sĩ Truyền hình và Phát thanh Hoa Kỳ (AFTRA) năm 1980

Các diễn viên tham gia cùng biên kịch trong ngành, những người đã đình công từ tháng giêng năm đó. Cuộc đình công của các nhà biên kịch kéo dài — tranh chấp kéo dài 148 ngày — và tập trung vào khoản nhuận bút mà biên kịch sẽ nhận khi phim được phát sóng trên truyền hình và các vấn đề khác.

Sáu mươi ba năm sau, Hollywood một lần nữa ở giữa cuộc chiến lao động lịch sử, trong đó các hãng phim đang phải đối mặt với một cuộc đình công có thể xảy ra trên hai mặt trận trong cuộc chiến kéo dài về các hình thức phân phối mới.

Thành viên SAG-AFTRA đã ủy quyền cho các nhà lãnh đạo của họ đình công nếu không thể đạt được thỏa thuận với các hãng phim lớn trước tối thứ tư 12 tháng 7, khi hợp đồng gia hạn của họ chính thức hết hạn. Họ sẽ tham gia cùng thành viên của Hiệp hội Biên kịch Hoa Kỳ, đã đình công từ ngày 2 tháng 5, mở rộng cuộc xung đột lao động vốn đã làm gián đoạn quá trình sản xuất phim điện ảnh và truyền hình trên khắp nước Mỹ.

Các thành viên SAG-AFTRA tham gia đình công cùng biên kịch trong cuộc tuần hành ở Los Angeles hôm 21 tháng 6

Làm sao mà một đình trệ lạ thường như vậy xảy ra? Các nhà sử học và chuyên gia về lao động đưa ra một số lời giải thích, bao gồm việc các công đoàn ở Hollywood gắn kết chặt chẽ hơn, phong trào của người lao động gia tăng sau đại dịch COVID-19 và, có lẽ quan trọng nhất, là thay đổi công nghệ mạnh mẽ.

Hầu như chừng nào ngành công nghiệp giải trí còn tồn tại thì chừng đó còn xung đột lao động. Và, thường xuyên xung đột đó hầu như luôn xảy ra đồng thời với các công nghệ mới đã phá vỡ cách các nhà làm phim, nhà sáng tạo và các nhân viên khác trong ngành được trả lương và cách phân phối thành quả lao động của họ.

Kể từ năm 1936, các công đoàn trong ngành — thường do Hiệp hội Biên kịch lãnh đạo — đã đình công khoảng 20 lần để đấu tranh đòi bù đắp công bằng và thỏa đáng khi đối mặt với những thách thức phát sinh từ những tiến bộ công nghệ không được kiểm soát như thu hình vào băng từ, truyền hình, cáp, băng video, DVD — và bây giờ là internet.

David Smith, giáo sư kinh tế tại Trường Kinh doanh Pepperdine Graziadio, nói: “Công nghệ đã thay đổi nền kinh tế.”

“Lao động vùng lên”: Hàng trăm lao động công đoàn tập hợp đoàn kết với WGA tại cuộc biểu tình ở Los Angeles

Lần cuối cùng diễn viên đình công chống lại các hãng phim là vào năm 1980 trong cuộc đình công kéo dài ba tháng vì lợi nhuận từ video gia đình và truyền hình trả tiền. Các biên kịch đã đình công 100 ngày trong năm 2007-2008 chủ yếu đòi thù lao cho nội dung được phân phối trực tuyến, tạo tiền đề cho cuộc xung đột hiện tại.

Trong hai tháng qua, các biên kịch đã đứng ra phản đối sự thay đổi nhanh chóng trong việc phát trực tuyến, đồng thời tạo ra sự gia tăng chưa từng có về nội dung, đã làm xói mòn đáng kể tiền lương và điều kiện làm việc, gây ra điều mà họ coi là mối đe dọa hiện hữu đối với sinh kế của họ.

“Công nghệ mới được áp dụng rộng rãi và đó là chuyện phát trực tuyến bây giờ,” giáo sư Smith nói. “Và dễ hiểu là các hợp đồng hiện tại không thể gói gọn tất cả các yếu tố cần cân nhắc bởi vì chúng ta đang ở trong một thị trường mới mà ba năm hoặc thậm chí sáu năm trước không thể hình dung hoặc hiểu được.”

Jane Fonda và Lily Tomlin tham gia cùng các thành viên của WGA trên tuyến đầu

Cũng như biên kịch, kỷ nguyên phát trực tuyến đã ảnh hưởng rất lớn đến diễn viên, lật đổ mô hình thanh toán truyền thống khi các nhà đài mở đường.

Eric Edelstein, 46 tuổi, từ Spokane, Washington đến Los Angeles vào năm 2001, mơ ước trở thành một diễn viên chuyên trị nhân vật như các diễn viên truyền hình thập niên 1960 Jack Elam và Victor French. Anh nghe nói nếu đóng vai kẻ xấu trong nhiều chương trình khác nhau, anh có thể kiếm được nửa triệu đôla mỗi năm. “Có vẻ là cuộc sống khá tuyệt vời,” anh nói.

Trong hai thập kỷ qua, Edelstein đã có thể xây dựng sự nghiệp bằng cách đó.

“Trước đây, nếu bạn có ba hoặc bốn ngôi sao khách mời mỗi năm, thực sự đủ sống và khá ổn nếu bạn có thể nhận được một hoặc hai quảng cáo,” anh nói.

Với một vai nhỏ là người giám sát đàn khủng long trong Jurassic World năm 2015, Eric Edelstein vẫn được trả từ các lần bộ phim này phát lại trên truyền hình cáp. Trong một quý gần đây, tổng số tiền từ cáp là 1.400 đôla. Nhưng anh chỉ nhận được 40 đôla khi bộ phim ấy được phát lại trên các nền tảng phát trực tuyến trong cùng thời gian

Nhưng với sự thống trị của phát trực tuyến thì không còn được như thế nữa. Trong những năm gần đây, anh kiếm thêm thu nhập bằng công việc lồng tiếng (anh lồng tiếng cho Daddy Shark trong chương trình Baby Shark’s Big Show! của Nickelodeon).

Theo Edelstein, dẫu cho các nhà đàm phán SAG-AFTRA quay lại với mức tăng 20% từ phát trực tuyến đi nữa, khoản phí từ hình thức phân phối đó vẫn sẽ “khác rất xa cách trả thù lao của mô hình cũ”.

Ví dụ: Edelstein vẫn được trả từ các lần phát lại trên truyền hình cáp bộ phim Jurassic World năm 2015, trong đó anh có một vai nhỏ là người giám sát đàn khủng long. Trong một quý gần đây, tổng số tiền từ cáp là 1.400 đôla. Để so sánh, anh chỉ nhận được 40 đôla khi bộ phim ấy được phát lại trên các nền tảng phát trực tuyến trong cùng thời gian, anh cho biết.

Đại diện của Liên minh các nhà sản xuất phim điện ảnh và truyền hình đã từ chối bình luận về các cuộc đàm phán với SAG-AFTRA. Nhưng những người hiểu rõ các cuộc đàm phán nói rằng các hãng phim đã lảng tránh yêu cầu của liên minh, gồm cả khoản thu gắn liền với thành công của một chương trình, và lập luận rằng hầu hết các dịch vụ phát trực tuyến đều không có lợi nhuận.

Phim bộ trường kỳ và “có tính công thức cao” của NBC, Law & Order

Trong khi phát trực tuyến đã thúc đẩy ngành công nghiệp ở mọi cấp độ, bóng ma của một công nghệ mới khác, trí tuệ nhân tạo, lại bồi thêm một lớp lo lắng khác cho các cuộc đàm phán hiện tại.

Giáo sư lịch sử USC Steven J. Ross nói rằng AI đem đến “thay đổi công nghệ thực sự triệt để, có khả năng thay đổi mối quan hệ giữa biên kịch và diễn viên trong ngành công nghiệp điện ảnh và phát trực tuyến.”

Ross nói thêm: “Tất cả các cuộc đình công [trước đây] đều nhằm mục đích nhận được thu nhập tốt hơn. Cuộc đình công lần này cũng vậy, nhưng nó còn nói lên nỗi sợ mất việc vào tay AI. Đó là sự khác biệt. Và đó là lý do tại sao tôi nghĩ mọi người coi đây là một kiểu đỉnh điểm đối đầu, bởi vì nay công nghệ không chỉ đơn giản cắt giảm lương của bạn. Nó đang cắt luôn công việc của bạn.”

Ross chỉ ra phim bộ trường kỳ và “có tính công thức cao” của NBC, Law & Order.

Các nhà sản xuất có thể sử dụng AI để tạo các tập mới theo phong cách của chương trình. “Đối với các biên kịch, đó là khủng hoảng hiện sinh”

Theo Ross, các nhà sản xuất có thể sử dụng AI để tạo các tập mới theo phong cách của chương trình. “Sau đó, bạn có bản thảo đầu tiên. Bạn đưa biên kịch vào chuốt kịch bản. Biên kịch đó được trả chẳng bao nhiêu vì họ không làm ra bản thảo đầu tiên và không có phòng dành cho biên kịch,” ông nói. “Đối với các biên kịch, đó là khủng hoảng hiện sinh.”

Diễn viên cùng chung nỗi sợ hãi.

Matt Bush, diễn viên đóng vai Andy Cogan trong phim bộ hài The Goldbergs của đài ABC, nói rõ tầm quan trọng của việc đảm bảo các quy định về sử dụng AI. Không có quy định thì, “chúng tôi được tăng lương kiểu gì cũng không ăn thua,” anh nói.

Các diễn viên được yêu cầu ký từ bỏ quyền đối với nhân vật mà họ đóng đã là thông lệ tiêu chuẩn để hãng phim có thể sử dụng nhân vật cho các nguồn doanh thu phụ trợ khác, chẳng hạn như tại công viên giải trí và đồ chơi mô hình.

Matt Bush, diễn viên đóng vai Andy Cogan trong phim bộ hài The Goldbergs của đài ABC

Bush nhớ lại rằng nhân vật của anh và của các diễn viên khác trong The Goldbergs đã được sử dụng trong một trò chơi điện tử dựa trên ứng dụng — mặc dù anh không nhớ có nhận được bất kỳ khoản thù lao nào. Bush lo sợ điều tương tự sẽ xảy ra do AI, theo đó thành thông lệ là diễn viên được yêu cầu từ bỏ quyền đối với hình ảnh và giọng nói của họ để đưa AI vào.

“Và đó là một bước mà tôi nghĩ không ai trong chúng ta muốn chấp nhận,” anh nói.

Ngoài ra, đổ thêm dầu vào lửa xung đột lao động hiện nay là sự trỗi dậy của hoạt động công đoàn ở Hollywood và các lĩnh vực khác, tạo ra mức độ đoàn kết giữa các công đoàn cao hơn so với trước đây.

Ngay từ những ngày đầu tiên của cuộc đình công của biên kịch, các diễn viên, đạo diễn và những người khác đã lên tuyến đầu. Hầu hết các thành viên đoàn làm phim cũng từ chối về phe khác khi WGA nhắm mục tiêu vào các xuất phẩm lẻ bao gồm Billions và The Chi, buộc các xuất phẩm này phải dừng sản xuất.

Tháng trước, đại diện từ vô số các tổ chức lao động bao gồm Hiệp hội Đạo diễn Hoa Kỳ (tổ chức gần đây đã thương lượng một hợp đồng mới), SAG-AFTRA và Teamsters, cũng như y tá, giáo viên và những người khác, đã hợp lực với các thành viên WGA trong một cuộc biểu tình tại Công viên Pan Pacific ở Los Angeles.

Ngoài Hollywood, tiền lương trì trệ, đảm bảo việc làm suy giảm, sự trỗi dậy của nền kinh tế công việc tạm thời (gig economy) và đại dịch COVID-19 đã giúp thúc đẩy người ta quan tâm hơn đến việc thành lập công đoàn.

Trong những năm gần đây, công nhân tại Amazon, Google, cửa hàng Apple, Starbucks, Trader Joe’s và Activision đã tìm cách thành lập công đoàn.

Mặc dù tỷ lệ thành viên công đoàn khu vực tư nhân đã giảm từ lâu, nhưng một cuộc thăm dò của Gallup năm ngoái cho thấy quan điểm ủng hộ công đoàn của người Mỹ đã tăng mạnh lên 71%, tỷ lệ cao nhất kể từ năm 1965.

Trong môi trường hiện tại — chưa kể đến chính quyền Biden thân công đoàn — người lao động sẵn sàng thách thức người sử dụng lao động hơn.

Vào cuối tuần ngày 4 tháng 7 mới đây, hàng nghìn nhân viên dịch vụ từ 19 khách sạn ở các quận Los Angeles và Orange đã đình công trong một cuộc đình công được miêu tả là “làn sóng đình công đầu tiên”, đòi tăng lương.

Một thay đổi khác là sự gắn kết ngày càng tăng giữa các diễn viên.

Vào năm 2008-2009, lần cuối cùng các diễn viên chuẩn bị đình công, công đoàn của họ đã bị chia rẽ sâu sắc — theo đúng nghĩa đen.

Các diễn viên được đại diện bởi hai nhóm, SAG và AFTRA, và họ có mâu thuẫn phe phái nội bộ — mỗi nhóm có quan điểm trái ngược nhau về hướng hành động nên thực hiện trong các cuộc đàm phán hợp đồng với hãng phim. Các diễn viên hạng A bị chia rẽ và ban điều hành SAG đã sa thải David Allen, giám đốc điều hành của tập đoàn, người thúc đẩy bỏ phiếu cho phép đình công.

Diễn viên lo sợ sẽ thành thông lệ là họ được yêu cầu từ bỏ quyền đối với hình ảnh và giọng nói của mình để đưa AI vào

Mặc dù đã đạt được thỏa thuận mà không cần đình công, đấu đá nội bộ đã phá hoại đòn bẩy thương lượng của các bên tham gia; vào năm 2012, SAG và AFTRA hợp nhất, chấm dứt cuộc chiến tranh giành lãnh thổ kéo dài.

Trong khi căng thẳng vẫn còn, khoảng thời gian này, SAG-AFTRA đã thể hiện một mặt trận thống nhất hơn nhiều và cam kết tiếp tục hành trình. Đáng chú ý, hai phe bang hội có lịch sử đấu đá lâu đời đã gác lại những khác biệt để ủng hộ việc tái đắc cử của Chủ tịch SAG-AFTRA Fran Drescher.

Vào đêm trước khi SAG-AFTRA hết hạn hợp đồng với các hãng phim, hàng trăm diễn viên, bao gồm Quinta Brunson, David Duchovny, Meryl Streep, Ben Stiller và Bob Odenkirk, đã viết thư gửi lãnh đạo công đoàn của họ với một thông điệp thẳng thừng.

Diễn viên Bob Odenkirk tham gia biểu tình ủng hộ các biên kịch

“Đây không phải là thời điểm để lưng chừng,” họ viết, “và không quá lời khi nói rằng con mắt của lịch sử đang nhìn vào tất cả chúng ta. Chúng tôi yêu cầu quý vị thúc đẩy tất cả những thay đổi mà chúng tôi cần và các biện pháp bảo vệ mà chúng tôi xứng đáng có được và làm nên lịch sử khi thực hiện điều đó.”