Chuyển thể từ tiểu thuyết của Elena Ferrante, phim đầu tay nhiều thuận
lợi là một khoảnh khắc lớn cho nữ diễn viên từng được đề cử Oscar:
“Chưa bao giờ tôi thấy mình nhiều sức sống hơn lúc này.”
Đạo diễn Maggie Gyllenhaal (giữa) và Dakota Johnson (phải) cùng
Olivia Colman tại Liên hoan phim Venice 2021 cho buổi chiếu tranh giải The Lost Daughter
|
Maggie Gyllenhaal rất muốn đóng vai nhà làm phim. Sâu trong quá trình làm
The Deuce,
phim truyền hình của HBO lấy bối cảnh New York những năm 70, ngôi
sao-nhà sản xuất đã vạch ra hướng đi cho nhân vật Eileen của cô, cô gái
điếm giới thiệu với thế giới phim khiêu dâm. Thay vì thành một bà trùm
đầu óc kinh doanh như được dự định ban đầu, Gyllenhaal vận động hành
lang cho nhân vật này trở thành một đạo diễn. Cô quả có sức thuyết phục.
Trong khi quay mùa ba và cũng là mùa cuối đã phát sóng năm
2019, Gyllenhaal đóng những cảnh nhấn mạnh tham vọng nghệ sĩ của
Eileen — và trong suốt quá trình đó, bất cứ khi nào máy quay phim ngừng
chạy là cô lại lên ý tưởng kịch bản cho phim đầu tay mình sẽ đạo diễn
về sau. Chuyện này dẫn tới chuyện kia, Gyllenhaal nói với tác giả qua
Zoom: “Thường thì tôi phải khám phá sự đời trong phim của mình rồi mới
đủ can đảm để khám phá chúng trong cuộc sống của tôi.”
Bất cứ ai
dõi theo sự nghiệp của Gyllenhaal có thể hiểu cách liên hệ này. Đây là
một diễn viên nổi tiếng qua những vai diễn phức tạp được xử lý bằng trực
giác táo bạo hiếm thấy, từ những phim đột phá thời đầu như
Secretary và
Sherrybaby tới những điểm nhấn gần đây như
The Honourable Woman và
The Kindergarten Teacher. Cô kể câu chuyện xa hơn những gì trong kịch bản, qua biểu cảm phức tạp và dáng vẻ tinh tế.
“Cô ấy là một trong những nghệ sĩ tôi ngưỡng mộ nhất trên đời,”
Emma Thompson, bạn của Gyllenhaal, nói. “Cô ấy nghiêm túc trong công
việc của mình nhưng còn nghiêm túc hơn trong việc làm một con người
chuẩn chỉnh, vốn khó nắm bắt hơn nhiều.”
Nói cách khác,
Gyllenhaal từ lâu đã có những phẩm chất của một nhà làm phim giỏi. “Tôi
lớn lên vào thời có những người phụ nữ rất thú vị đang làm phim, dù
không nhiều lắm,” cô nói. “Tôi chỉ nói ‘Ờ mình là diễn viên’ mà không
nghĩ ngợi gì. Tôi không cho bản thân cơ hội để nghĩ về công việc đạo
diễn.” Khi xu thế ở Hollywood (chậm rãi) dịch chuyển và Gyllenhaal bắt
đầu hiện thực hóa tiềm năng sau máy quay của cô —
The Kindergarten Teacher
năm 2018 đánh dấu lần đầu cô làm nhà sản xuất — mong muốn làm một phim,
“ấp ủ trong tôi từ lâu,” bất chợt hiện ra rõ nét. Và cô biết mình muốn
bắt đầu từ đâu.
Sau một buổi họp chế tác cho
The Kindergarten Teacher, Gyllenhaal đưa các nhà sản xuất đồng nghiệp tới hiệu sách và mua cho họ
The Days of Abandonment
của Elena Ferrante. Cô vừa đọc cuốn sách này và nóng lòng muốn chuyển
thể nó. Họ liên lạc với đội ngũ của Ferrante và biết rằng bản quyền làm
phim đang tắc trong giai đoạn phát triển, và thay vào đó đề nghị một
tựa sách khác ít người biết hơn của Ferrante:
The Lost Daughter, ngắn nhưng tàn bạo. Đọc cuốn sách, Gyllenhaal nói, cô cảm thấy “lần đầu
tiên chút bí mật về trải nghiệm làm mẹ, làm người tình, làm phụ nữ
trong thế giới này đang được lớn tiếng nói ra.”
“Điều thú vị về việc làm phim là có rất nhiều người tham gia,”
Maggie Gyllenhaal nói. “Nếu bạn tạo ra không gian cho họ thấy họ
được yêu quý và được nhìn thấy và được tự do, họ sẽ làm nên những thứ
thuyệt vời”
|
Gyllenhaal viết thư cho Ferrante nói cô muốn viết kịch bản và đạo diễn phim
Lost Daughter.
Mất một tháng để cô làm vậy. Sao lại lâu thế? Cảm xúc của cô dồn tới
điểm “đừng làm hỏng việc này”. Gyllenhaal biết cô không muốn lấy bối
cảnh phim ở Italy như Ferrante đã làm; ngoài ra cô chưa biết mình sẽ bám
sát cuốn sách ra sao. “Điều tôi phải nói là, ‘Tôi không biết chính xác
sẽ chuyển thể ra sao, nhưng tôi biết nội tâm có những thứ mà về cơ bản
làm tôi thấy hứng thú,’” cô giải thích. Ferrante trả lời với dấu chấp
thuận — và một điều kiện: Gyllenhaal phải đạo diễn bộ phim, “miễn hỏi
han.” (Bút danh Ferrante đã giải thích trong một bài viết trên
Guardian năm 2018.)
“Điều đó đã làm tôi hơi sợ hãi,” Gyllenhaal thừa nhận. Giờ không còn đường lui nữa.
Mới được Netflix mua quyền để phát hành trong tháng 12,
The Lost Daughter
kể câu chuyện có nét đặc trưng của phần lớn những phim Gyllenhaal đã tham
gia: tâm lý gai góc, đi sâu nội tâm, gợi tình, và con người. Phim theo
chân Leda, giáo viên dạy văn và mẹ của hai cô con gái tuổi trưởng thành,
trong một kỳ nghỉ hè dài. Cô gặp gỡ một gia đình đi ngao du, và đặc
biệt một người mẹ trẻ gợi cho Leda nhớ những trải nghiệm đau khổ khi làm
mẹ. Ác cảm dần len lỏi vào khi tuyến truyện đan xen giữa hiện tại và ký
ức của Leda, khơi ra một khám phá xuyên suốt về danh tính, dục vọng, và
hối hận.
Leda (Olivia Colman), giáo viên dạy văn và mẹ của hai cô con gái tuổi trưởng thành, trong một kỳ nghỉ hè dài
|
“Những kịch bản thu hút tôi đều cho không gian để thể hiện,” Gyllenhaal
nói. “Quá trình nhận một văn bản trong vai trò diễn viên, phân tích nó,
chắt lọc nó thành, ‘Tại sao cảnh này lại có trong phim? Tại sao tôi nghĩ
nó quan trọng?’... là, về mặt cảm xúc và trí tuệ, rất giống cách tôi
thực hiện việc chuyển thể cuốn sách.” Ban đầu cô xây dựng từng chút một.
Cô nghĩ về một phân khúc nhất định suốt nhiều tuần mà không đặt bút;
một khi có khoảng thời gian dài một mình — ví dụ như một chuyến bay — cô
sẽ viết nhiều giờ liên tục.
Với Ferrante ủng hộ,
The Lost Daughter
được tiến hành, hoàn thành với dàn diễn viên gây phấn khích dẫn đầu là
Olivia Colman vai Leda, Jessie Buckley vai Leda thời trẻ, và Dakota
Johnson vai Nina, đối tượng si mê của Leda. “Có Maggie đạo diễn là phần
thưởng thêm cho tôi... nhưng tôi yêu vai này vì cô ta không hoàn toàn dễ
mến, làm tôi luôn thấy cuốn hút,” Colman nói. “Mọi thứ đều hoàn hảo.”
Quay
phim được lên lịch ở New Jersey để phát hành đầu 2020. “New Jersey có
ưu đãi thuế lớn, nhưng không bao giờ có được cảm giác đúng lắm,”
Gyllenhaal nói. “Phải là cỡ như Maine.” Dù gì đi nữa, đại dịch đã bùng
phát. Đông bắc nước Mỹ ngày càng không thuận lợi để quay khép kín để
phòng ngừa COVID, và Gyllenhaal nghĩ tới một địa điểm thay thế lạ lẫm ở
Hy Lạp, sửa kịch bản để Leda thành một du khách từ nước ngoài. “Ngay khi
chúng tôi chỉ mới cân nhắc chuyển tới Hy Lạp — vốn thực chỉ là ảo tưởng
thoáng qua của tôi — mọi thứ cất cánh,” Gyllenhaal nói.
“Chị ấy rất khác tôi, nên tôi luôn kinh ngạc khi chị xuất sắc diễn
giải thứ gì đó tôi đưa ra,” Gyllenhaal nói về Olivia Colman. “Chúng tôi
giao tiếp mà không cần quá nhiều lời”
|
Tài chính nhanh chóng được lo liệu; công tác hậu cần vận chuyển mọi
người tới đó cho thấy khả thi. Gyllenhaal còn có một đợt tập dượt qua cơ
hội làm một phim ngắn trong tuyển tập
Homemade chủ đề cách ly cho Netflix, nhiều tháng trước khi bắt đầu quay
The Lost Daughter. (Phim ngắn có chồng cô, Peter Sarsgaard, đóng chính, cũng góp mặt trong
The Lost Daughter.)
“Có
lúc tôi đã nghĩ, ‘Khoan đã, việc này có điên khùng không?’” Gyllenhaal
nhớ lại. “Mình thực sự có khả năng dẫn nhóm người này đến Hy Lạp
không?’” Cô cảm giác mình như đạo diễn Werner Herzog kéo con thuyền
qua thác nước. “Tôi đã nói chuyện với một vài nhà dịch tễ học; một phần
trong tôi gần như ước rằng họ sẽ nói, “Không, không, chắc chắn là không
được,” Gyllenhaal nói. “Nhưng họ lại không nói thế.”
Tia sáng ngờ
vực bản thân này hoàn toàn tan biến ngay khi Gyllenhaal đặt chân đến Hy
Lạp. “Chưa bao giờ tôi thấy mình nhiều sức sống và hòa vào dòng chảy
cuộc đời hơn lúc tôi làm đạo diễn.”
Xu hướng cảm nhận tức thời
một cảnh phim của Gyllenhaal không thay đổi khi chuyển sang vai trò đạo
diễn. “Thật không tin nổi — cách tôi nói rõ điều mình muốn và thấy và
cảm nhận,” cô nói.
Colman với Paul Mescal, đóng vai Will, chàng trai mà Leda kết bạn trong kỳ nghỉ
|
Đã hợp tác với hàng tá những nhà làm phim có tiếng, Gyllenhaal cảm thấy có sự linh ứng trong quá trình làm
The Lost Daughter:
“Khi tôi cảm thấy được yêu mến trên trường quay, công việc tôi làm tăng
dần theo cấp số nhân về sự bạo dạn, thú vị và tiết lộ cho tôi biết
nhiều hơn về bản thân. Và khi tôi không cảm thấy được yêu quý, tôi học
cách vẫn làm việc bất chấp điều đó — công việc của chúng tôi là vậy mà —
song khó khăn hơn.”
The Lost Daughter đã dạy Gyllenhaal
bài học về việc “tỏ ra trìu mến”. Cô nhớ về ngày quay phim đầu tiên
trên bãi biển Spetses ở Hy Lạp — một địa điểm quan trọng trong phim — và
một khoảnh khắc cụ thể giữa cơn điên loạn. Một triệu thứ đang diễn ra
khi đoàn phim tiếp cận cô để giới thiệu Dagmara Domińczyk (chiếm trọn
cảnh quay trong vai người phụ nữ thất thường tầm tuổi Leda) trong bộ đồ
tắm. Tập tục này quen thuộc với Gyllenhaal. (“Tôi đã được đưa đến trước
mặt đạo diễn mặc đủ loại đồ để phô diễn với họ trang phục của mình.) Cô
chuẩn bị để nói chuyện với Domińczyk trước toàn thể trường quay. Rồi cô
ngừng lại và kéo diễn viên này qua một bên.
“Trong 5 giây tôi có
để đi tới cái góc nói chuyện riêng với cô ấy,” Gyllenhaal nói, “tôi nhận
ra điều duy nhất để nói với một nữ diễn viên trong bộ đồ tắm ngay trước
khi quay là, ‘Cô trông tuyệt chết đi được. Giờ vào việc nào.’”
Jessie Buckley, bên phải (với Peter Sarsgaard), “cảm giác như chị em,” Gyllenhaal nói. “Ngôn ngữ của chúng tôi rất giống nhau”
|
Bản thân là người mẹ hai con, Gyllenhaal nắm bắt sống động những khiêu
khích trong tiểu thuyết của Ferrante, viễn cảnh của cô hòa cùng nhịp
điệu hành trình nội tâm của Leda khi đối mặt với những lựa chọn tàn khốc
trong quá khứ. Những đoạn kể chuyện thay bằng những cận cảnh cẩn thận,
gây bất an; âm nhạc tăng thêm ma thuật thôi miên của câu chuyện, từ phần
nhạc chìm đắm mở màn phim của Dickon Hinchliffe tới màn biểu diễn
Livin’ on a Prayer
khó quên của Colman trong hồi ba của phim. Phim có cái cảm giác mà một
phim chuyển thể nên có: tôn trọng tư liệu gốc, nhưng mang tính nguyên
tác toàn phần.
Gyllenhaal cho Emma Thompson xem bản biên tập thô
bộ phim. “Tôi choáng váng,” Thompson nói. “Tính ly kỳ được cuốn chậm rãi
và sự dũng cảm lao mình vào những nỗi kinh hoàng của việc làm mẹ — mà
không ai nói tới, vì sợ bị khiển trách và kỳ thị mãi mãi. Hãy tin là
Maggie sẽ đương đầu với những thứ đó.”
Ferrante và Gyllenhaal
cũng trao đổi thư vài lần trong quá trình sản xuất phim. Một lời nhắn từ
Ferrante mà vị đạo diễn hết sức trân trọng: Leda không thể được miêu tả
là “điên” hay “khùng”, mà ít ra phải có gì đó phổ quát. “Nếu cô ấy
điên, thì cô ấy sẽ khiến tất cả những ai có cảm xúc lẫn lộn về mẹ của
họ, về việc làm mẹ, về việc làm một người con gái hay một người con,
thoát trách nhiệm.” Gyllenhaal nói. “Nếu cô ta điên rồ, thì sao còn làm
phim này?” (Một gợi ý khác cô lấy từ Ferrante, dù miễn cưỡng hơn: “Bỏ
cảnh sex ra.”)
Dakota Johnson vai Nina, đối tượng si mê của Leda
|
Cô cam kết với bản chất lẫn lộn, đôi khi mơ hồ của nhân vật, đưa vào
tuyến nhân vật này một logic điện ảnh gần như trong giấc mơ. Và trong
vai diễn có lẽ phong phú nhất trên màn ảnh rộng tính đến nay, Colman
từng đoạt giải Oscar cảm thấy đồng điệu với đạo diễn của mình: “[Leda]
có thể dễ dàng bị loại bỏ…. Chắc chắn cô đã mắc một số sai lầm, nhưng
vậy mới là điều hấp dẫn! Cô ta rõ ràng không điên.”
Đã 15 năm nay
mới có phim đầu tiên chuyển thể từ Ferrante, tác giả nhiều đầu sách bán
chạy đã được độc giả khắp thế giới yêu mến qua nhiều thập kỷ. (Trong 15
năm đó, đã có phim truyền hình Italy
My Brilliant Friend của
HBO được khen ngợi, sắp quay lại với mùa 3.) Đây cũng là phim nói tiếng
Anh đầu tiên chuyển thể từ sách của bà. Gyllenhaal nhìn nhận không phải
tình cờ mà phim cũng cảnh giác sâu sắc, thậm chí cấp tiến, những trải
nghiệm phụ nữ. “Có những người phụ nữ thú vị không đồng ý với tôi về
điều này, nhưng tôi nghĩ có thứ gọi là nghệ thuật làm phim của phụ nữ —
và tôi bị thôi thúc vì ý nghĩa của nó,” cô nói. “Và tôi nghĩ chúng ta
chưa có cơ hội khám phá ý nghĩa của điều đó.”
Cô tìm tới một trong những cảm hứng phim lớn nhất của mình, tuyệt tác năm 1993 của Jane Campion,
The Piano,
như ví dụ hàng đầu của thời điểm cô bắt gặp nó. Cô xem phim đó ở tuổi
mới lớn. “Tôi chưa từng thấy cách thể hiện như vậy,” Gyllenhaal nói.
“Khi chúng ta thành thật với bản thân và làm việc từ trong vô thức, tôi
nghĩ tác phẩm sẽ thành ra như thế.”
Và đúng vậy, khi ôm trọn sự thành thật và năng lượng cảm xúc,
The Lost Daughter cũng có hình hài rất giống như thế.
Dịch: © Phương Hà @Quaivatdienanh.com
Nguồn: Vanity Fair