Dưới cờ phục quốc nói về cuộc khởi nghĩa Thái Nguyên năm 1917, do Đội Cấn (Trịnh Văn Cấn) và Lương Ngọc Quyến lãnh đạo. Lực lượng gồm những binh lính trại khố xanh, tù quốc sự phạm, dư binh cuộc khởi nghĩa Yên Thế và người dân Thái Nguyên. Trong hàng ngũ nghĩa quân, sự có mặt của người dân bản địa, người dân tộc thiểu số ở Thái Nguyên là một lực lượng vô cùng quan trọng. Theo nhà sử học Trần Huy Liệu và nhiều nhà sử học khác, cuộc khởi nghĩa nổ ra vào đêm 30 rạng sáng ngày 31/8/1917. Theo kế hoạch được định sẵn, quân khởi nghĩa đã giết được Giám binh Nô-en và tên tay sai tín cẩn là Phó Quản Lạp. Ngay sau đó nghĩa quân đã phá nhà tù, giải phóng Lương Ngọc Quyến và các tù phạm, nhập vào đội quân khởi nghĩa. Chỉ trong một thời gian ngắn, quân khởi nghĩa đã đánh chiếm các công sở và làm chủ tỉnh lỵ. Lá cờ Nam Binh Phục Quốc tung bay trên nóc nhà công sứ Thái Nguyên.

Một cảnh trong phim Dưới cờ phục quốc

Nhận thấy mức độ nguy hiểm của cuộc khởi nghĩa, thực đân Pháp đã huy động lực lượng để đàn áp. Sau nhiều trận chiến đấu chống trả quân thù quyết liệt, nhiều nghĩa quân anh dũng hy sinh, trong đó có nhà yêu nước Lương Ngọc Quyến (quân sư của cuộc khởi nghĩa), Cai Mánh và nhiều liệt sĩ khác. Quân khởi nghĩa đã giữ được tỉnh lỵ Thái Nguyên trong vòng 6 ngày đêm. Cuộc khởi nghĩa Thái Nguyên nổ ra trong thời điểm Thế chiến lần thứ nhất đang bước sang giai đoạn quyết liệt nhất. Lúc này, lò lửa chiến tranh đang bốc cháy trên đất Pháp. Để phục vụ cho cuộc chiến đẫm máu, thực dân Pháp phải tăng cường bóc lột nhân dân ta bằng mọi thủ đoạn, gây nên biết bao tội ác, càng làm tăng thêm lòng thù hận trong dân chúng. Cũng vì vậy, sự suy yếu của thực dân Pháp dần bộc lộ. Về điều này, những binh lính Pháp nhận ra rõ nhất. Về bản chất, khởi nghĩa Thái Nguyên tuy vẫn mang tính tự phát nhưng đã mang màu sắc chính trị rõ rệt vì chịu ảnh hưởng của Việt Nam Quang Phục hội, là tổ chức cách mạng duy nhất của nước ta lúc đó, với tôn chỉ “Đánh đuổi giặc Pháp, khôi phục nước Việt Nam, thành lập nước Cộng hòa dân quốc Việt Nam” (Phan Bội Châu niên biểu).

Kinh phí đầu tư thực hiện phim Dưới cờ phục quốc chỉ khoảng 800 triệu đồng. Phim có sự tham gia của các Nghệ sĩ ưu tú: Nam Cường, Hoàng Mai, Minh Huyền. Nghệ sĩ nhân dân Trần Phương, người nổi tiếng với vai diễn đầu tay A Phủ trong phim Vợ chồng A Phủ (năm 1959) của đạo diễn Mai Lộc và giành giải thưởng Nhà nước về văn học nghệ thuật năm 2007, tâm sự: “80 tuổi đời, 51 năm gắn bó với sự nghiệp điện ảnh, lần này được Đài Phát thanh - Truyền hình Thái Nguyên mời làm đạo diễn bộ phim truyện đầu tay của đài, tôi nhận lời ngay. Lẽ thứ nhất, là người sinh ra và lớn lên ở mảnh đất này nên tôi luôn tâm niệm phải làm một việc gì đó cho quê hương. Vì thế, với vai trò là đạo diễn, rất nhiều phim tôi đã đưa về Thái Nguyên để thực hiện các cảnh quay. Gần đây nhất là bộ phim Hoàng hôn dang dở, gần như 100% cảnh quay được thực hiện ở tỉnh này. Đối với bộ phim Dưới cờ phục quốc, khi đọc kịch bản, tôi thấy nhiều chỗ tác giả còn chưa gắn với điện ảnh. Vì thế, trong quá trình quay, diễn xuất, tôi cố gắng sửa chữa để phù hợp hơn. Rất ít tỉnh có thể xây dựng được những bộ phim lịch sử như thế này. Tôi hy vọng đóng góp một phần nhỏ bé công sức của mình vào việc xây dựng các tác phẩm văn học nghệ thuật để làm tài liệu giáo dục truyền thống cho thế hệ trẻ”. Nghệ sĩ Nguyễn Hoàng Tùng, người đóng vai Đỗ Kim trong phim Chạy án cùng nhiều phim khác như Cảnh sát hình sự, Nắng trong mắt bão..., lần này được đạo diễn Trần Phương chọn đóng vai Đội Cấn. Ông nói: “Khi đọc kịch bản phim, tôi thấy rất thú vị bởi giai đoạn xảy ra khởi nghĩa đã lâu rồi, nhưng cách viết không quá khô khan. Tuy nhiên, vì sự kiện diễn ra cách đây gần một thế kỷ, nên cũng khó khăn khi tôi nhập vai bởi cách ăn nói, cử chỉ, đi lại của người xưa rất khác hiện nay. Tôi dành nhiều thời gian để đọc lại các bài viết về các cuộc khởi nghĩa để nhập vai một cách tốt nhất”.

Bộ phim Dưới cờ phục quốc tuy không có điều kiện phản ánh đầy đủ toàn bộ mọi sự kiện của cả hai giai đoạn của cuộc khởi nghĩa nhưng cũng đã diễn tả khá trọn vẹn tinh thần quật khởi của nghĩa quân và đặc biệt là thủ lĩnh Đội Cấn. Đây là tài liệu lịch sử đáng trân trọng trong việc giáo dục truyền thống cho các thế hệ, đặc biệt là thế hệ trẻ, đúng như lời dạy của Chủ tịch Hồ Chí Minh: Dân ta phải biết sử ta.