• 2023 nhìn lại: Hollywood tan vỡ hay đạt điểm tới hạn

• 2023 nhìn lại: Một năm tuyệt vời cho cảnh tình dục trên phim Hollywod - dị ứng thì đừng xem

• 2023 nhìn lại: Điện ảnh Trung Quốc thở phào nhẹ nhõm - nhưng liệu có kéo dài

• 2023 nhìn lại: Nhật Bản thắng lớn với đạo diễn tác gia và anime nhưng nổ tung hai câu chuyện chấn động ngành giải trí

• 2023 nhìn lại: Tăng trưởng ở các phòng vé trọng điểm - Xếp hạng toàn cầu hãng phim

Tuy nhiên, chúng ta không thể biết liệu năm 2023 sẽ được ghi nhớ qua những bộ phim mà chúng ta đã xem hay những bộ phim bị cản trở và trói tay bởi phong trào hành động trong ngành công nghiệp này. Các cuộc đình công do SAG-AFTRA và Hiệp hội Biên kịch Hoa Kỳ lĩnh xướng đã khiến sản xuất tạm dừng và ngày phát hành bị lùi lại.

Nếu bạn bỏ lỡ xem The Bikeriders của Jeff Nichols, với Austin Butler và Tom Hardy, khi phim này khai mạc Liên hoan phim Telluride vào cuối tháng 8, nhưng lại hy vọng được xem nó khi công chiếu vào đầu tháng 12 năm ngoái, xin chia buồn. Phim chuyển từ hãng phim này sang hãng phim khác — từ 20th Century Studios đến Focus Features — giống như một đứa trẻ khó nuôi, giờ sẽ cúi chào thế giới trong năm 2024. (Đáng để chờ đợi đấy.)

Giữa sự u ám này, có những tin tức vui vẻ; không phải tất cả các nỗ lực nghệ thuật đều thất bại trong các cuộc đình công. Người viết bài này không là người duy nhất khóc vì sung sướng khi biết rằng Sonic the Hedgehog 3, như MovieWeb đưa tin, “đã có thể tiếp tục quay phim mà không cần sự hiện diện của diễn viên.” Công đoàn Nhím Lao động đã từ chối bình luận.

Bryan Cranston, bước lên micro tại cuộc biểu tình SAG-AFTRA ở Quảng trường Thời Đại vào ngày 25 tháng 7

Trong số rất nhiều lời than thở được các diễn viên và biên kịch nổi bật thốt ra, đáng chú ý nhất — và cũng là gắn kết chặt chẽ nhất với những người lao động trong các ngành nghề khác — là nỗi sợ hãi trí tuệ nhân tạo. Dù bạn là ngôi sao hay nhân vật phụ, thật đáng báo động (và có phần xúc phạm) khi nhận ra hình dáng và giọng nói của bạn có thể bị cắt dán từ bộ phim này sang bộ phim tiếp theo. Trong trường hợp đó, bạn có cần phải xuất hiện trên phim trường không? Bạn có được trả tiền cho việc cắt dán đó không? Và, nếu bạn vụng về đến mức chết đi, vậy là đơn giản đồng nghĩa với việc các hãng phim sẽ gặp ít thủ tục giấy tờ hơn, vì họ sẽ tiếp tục sao chép bạn mãi mãi và không chừng miễn phí? Diễn viên ma nhận được những khoản tiền trả sau bèo bọt lắm.

Người ta có thể nghe thấy nỗi sợ hãi trong lời nói của các chuyên gia trong ngành khi họ trầm ngâm về AI. “Nó mang lại cảm giác hiện sinh và mọi người không hiểu nó. Nó mới. Nó đáng sợ. Mọi người đều lo rằng đột nhiên họ sẽ tham gia phần tiếp theo của một bộ phim và họ sẽ không được trả tiền cho công việc của mình.” Đó là phán quyết, được trích dẫn trên tờ Times, của luật sư Tara Kole, từ công ty luật Johnson, Shapiro, Slewett & Kole, đại diện cho Emma Watson và các diễn viên khác.

Trong Mission: Impossible — Dead Reckoning Part One, kẻ phản diện là AI, trong lốt Thực Thể. Nó hiện diện giữa một cuộc gặp gỡ khó xử ở Venice: một bức tường rộng lớn trên đó có nhiều chấm ánh sáng rung chuyển và lan tỏa

Ý tưởng diễn xuất của Watson trong phim chuyển thể người đóng Beauty and the Beast (2017) được nhân rộng đến vô tận quả thực không phải là viễn cảnh dành cho người yếu tim. Hơn nữa, vào tháng 1, AI đã được sử dụng để tạo ra một bản ghi âm deepfake về Watson như đang đọc trích đoạn Mein Kampf. Khó chịu thật, nhưng có thể còn tồi tệ hơn nữa đó: trong tương lai gần, chúng ta có thể dễ dàng nhìn thấy Hitler ngoài hành lang học viện Hogwarts. Dự là không cần mũ phân loại đâu. Hắn dứt khoát thuộc nhà Slytherin.

Lời phản đối cảm động nhất đến từ Bryan Cranston, bước lên micro tại cuộc biểu tình SAG-AFTRA ở Quảng trường Thời Đại vào ngày 25 tháng 7. Phát biểu nhận xét của mình về Bob Iger, giám đốc điều hành Disney, giọng ấm áp và đáng yêu như bạn mong đợi, Cranston nói, “Hãy lắng nghe khi chúng tôi nói với ông rằng chúng tôi sẽ không để công việc của mình bị lấy đi và giao cho robot.”

Trớ trêu là, đối với những người xem phim chứ không làm phim, robot đã nắm quyền kiểm soát từ lâu — chính xác là kể từ 2 giờ 14 phút sáng giờ miền Đông ngày 29 tháng 8 năm 1997, một hệ thống AI có tên Skynet biết tự nhận thức và ăn mừng bằng cách lừa nhân loại gần như hủy diệt lẫn nhau trong một cuộc chiến tranh hạt nhân. Hay đó cũng là điều mà Arnold Schwarzenegger đã nói với chúng ta trong Terminator 2: Judgment Day và tất cả chúng ta đều biết tốt hơn là không nên bất đồng với ông.

The Marvels, ra mắt vào tháng 11 năm 2023, đã chứng minh là sản phẩm yếu kém nhất về mặt tài chính trong chuỗi phim MCU tính đến nay

Nói cách khác, là một người xem phim, bạn có quyền lựa chọn. Hoặc bạn làm những việc chín chắn và có trách nhiệm, đọc Times và theo dõi từng chi tiết trong câu chuyện về các yêu cầu của công đoàn, chưa kể câu chuyện phi lý về Sam Altman, bị sa thải và được mời quay lại làm giám đốc điều hành OpenAI, nghĩ rằng “hiện tại giống loài chúng ta đang trên con đường tự hủy diệt.” (Rất Skynet.) Hoặc bạn đi xem phim và quên đi những rắc rối của mình — hoặc, ở mức độ nào đó, xem chúng được gói gọn và kịch tính hóa để mua vui cho bạn.

Vì vậy, trong Mission: Impossible — Dead Reckoning Part One năm 2023, nhân vật phản diện không phải là kẻ xấu có mái tóc đẹp đấu tay đôi với Tom Cruise trên nóc chuyến tàu đang chạy quá tốc độ. Nhân vật phản diện là AI trong lốt Thực Thể, được miêu tả là “kẻ ký sinh kỹ thuật số tự học, ngốn ngấu sự thật”. Hơi giống cái iPhone của bạn, nhưng lớn hơn.

Trong tiết lộ đáng ngạc nhiên nhất của bộ phim, chúng ta được tận mắt nhìn thấy Thực Thể. Người viết luôn tưởng tượng AI là thứ gì đó trong không khí, như tình yêu, bệnh đậu mùa hay nước hoa Eau Sauvage, nhưng không.

The Quiet Girl từ Ireland kể về một cô bé chín tuổi được gửi về sống cùng người thân và tìm được nơi nương náu an toàn nhưng buồn bã

Trong Dead Reckoning, nó hiện diện giữa một cuộc gặp gỡ khó xử ở Venice: một bức tường rộng lớn trên đó có nhiều chấm ánh sáng rung chuyển và lan tỏa. Nó giống như tiếng rì rào của chim sáo lúc hoàng hôn, nhưng trong mục đích hiện diện không hề đẹp đẽ hay bí ẩn chút nào. Vô tình, bộ phim đâm vào sự thật là AI có vấn đề lớn về hình ảnh. Bạn càng cố gắng thể hiện nó trên màn ảnh (ngờ là trong thế giới hư cấu) cho đáng sợ thì nó càng trở nên nhạt nhẽo. Người ta mong mỏi những ngày mà sự độc ác khoác hình dạng đầy đặn và hữu hình của một người đàn ông tên là Goldfinger, kẻ có tham vọng kỹ thuật số duy nhất là chạm tay vào vàng.

Không cần phải nói, Vũ trụ Điện ảnh Marvel (MCU) khoe khoang dạng AI của riêng họ, được gọi là Supreme Intelligence (Trí tuệ Tối cao). Như những người hâm mộ sẽ nhắc nhở bạn với một tiếng thở dài mệt mỏi, nó cai trị hoặc từng cai trị người Kree. (Không biết gì về người Kree là sao chứ? Bạn chưa nghe nói về Skrulls à? Còn Talos thì sao? Bạn đã ở đâu?) Cách đây không lâu, có vẻ như Supreme Intelligence đã bị Captain Marvel (Brie Larson) đánh bại, gợi ý rằng AI không phải là bất khả xâm phạm. Khi The Marvels ra mắt vào tháng 11, người viết hy vọng phim sẽ làm rõ vấn đề quan trọng này, nhưng không có gì rõ ràng cả.

Godland của Iceland cho thấy hành trình của một linh mục thiếu kinh nghiệm xuyên qua những phong cảnh có vẻ nguyên sơ

Không thể đổ lỗi sự thất bại của nó, đã chứng minh là sản phẩm yếu kém nhất về mặt tài chính trong chuỗi phim MCU tính đến nay, cho Larson đầy quyết tâm tiếp tục đảm nhận vai chính. Mọi tội lỗi đều gắn liền với kịch bản, nếu đó gọi là kịch bản. Từ góc nhìn của người viết, nó cứ như thể một nhóm nhân viên Marvel đã gọi rượu tequila, viết nguệch ngoạc những ý tưởng ngẫu nhiên, ném chúng vào một chiếc mũ, nhặt ra và lấy nước bọt dán chúng lại với nhau.

Tuy nhiên, chuyến đi xem The Marvels của người viết không hề lãng phí. Xem được khoảng 40 phút, người viết chợt nảy ra một suy nghĩ dị giáo và thẳng thắn như ghẻ lở: Tại sao không mua AI để viết những bộ phim này? Không thể dở tệ hơn đâu. Về mặt thuật toán, nhờ các phần trước, mọi thứ đều đã được sắp đặt: một công thức kể chuyện rõ ràng, nhân vật chính trung tâm mạnh mẽ và những cạm bẫy vô tận của vũ trụ nhảm nhí. Nếu bộ não con người không thể vật lộn tất cả những điều ấy để đạt được sự nhất quán nào đó, thì kệ thôi. Hãy cho ChatGPT một cơ hội.

Monster từ Nhật Bản kể về các em học sinh nam bị cuốn vào những bí mật và dối trá

Không thể đoán trước được điều gì còn nán lại trong đầu chúng ta khi một năm đi xem phim trôi qua. Vào năm 2020, người viết phải đợi đến ngày Giáng sinh để xem bộ phim được coi là món quà lớn nhất: Dear Comrades!, kể về cuộc đàn áp bạo lực những người đình công — công nhân nhà máy chứ không phải diễn viên hay biên kịch — ở Liên Xô năm 1962. Một câu chuyện rất không khí lễ hội.

Ngược lại, khi nghĩ về năm 2021, những gì còn lại là Summer of Soul, bộ phim đã đưa Lễ hội Văn hóa Harlem năm 1969 (về bản chất là một Woodstock hay hơn và dành cho người da đen) ra khỏi bóng tối. Một bộ phim thú vị đến vậy đã thắng Oscar phim tài liệu hay nhất là một trường hợp hiếm hoi và đáng mừng về việc đúng phim đúng giải. Về quy luật, việc ban phát những giải thưởng hào nhoáng chính là hướng dẫn nông cạn nhất về cái gì sẽ tồn tại lâu dài.

Ký ức của người viết về năm 2022 chứa đựng những điều riêng tư và kỳ quặc — với những phim như Petite Maman, câu chuyện ngụ ngôn đơn giản mà phức tạp về du hành thời gian, hay The Worst Person in the World, kể về thăng ít trầm nhiều trong cuộc đời một cô gái trẻ người Na Uy. (Giơ tay lên nếu bạn đã nghe Art Garfunkel hát “Waters of March” ở những phút cuối của bộ phim và sau đó nhận ra bài hát không biến khỏi đầu suốt mấy tuần tiếp theo.)

Joyland của Pakistan kể về mối tình lãng mạn của một vũ công chuyển giới ở Punjab và người bất hạnh đem lòng yêu cô

Xu hướng đó tiếp tục kéo dài đến năm 2023 và có sự trải rộng về mặt địa lý dễ chịu. Danh sách sơ bộ các phim mà người viết thấy ngưỡng mộ sẽ bao gồm các tác phẩm từ Ireland, Iceland, Pakistan và Nhật Bản — cụ thể là The Quiet Girl, Godland, Joyland và Monster. Phim đầu tiên là về một cô bé chín tuổi được gửi về sống cùng người thân và tìm được nơi nương náu an toàn nhưng buồn bã; phim thứ hai cho thấy hành trình của một linh mục thiếu kinh nghiệm xuyên qua những phong cảnh có vẻ nguyên sơ; phim thứ ba kể về mối tình lãng mạn của một vũ công chuyển giới ở Punjab và người bất hạnh đem lòng yêu cô; và phim cuối cùng kể về các em học sinh nam bị cuốn vào những bí mật và dối trá.

Chú ý sự nhấn mạnh vào tuổi trẻ. Không ai trong số các nhân vật chính của bốn phim đó (hoặc tính cả của Petite Maman và The Worst Person in the World) đến tuổi trung niên. Đa phần chỉ là những đứa trẻ. Trong mỗi trường hợp, chúng ta đều cảm nhận tinh tế về những thập kỷ nguy hiểm — phần lớn cuộc đời — vẫn sắp đến, và, bất kể lấy bối cảnh thời kỳ nào, thì sự bất định đó, lờ mờ phía trước, dường như quá phù hợp với thời đại của chính chúng ta.

Căng thẳng thúc đẩy và đạo đức của Killers of the Flower Moon nằm trong tay Mollie (Lily Gladstone), khi cô ngộ ra một điều khủng khiếp

Người viết khó có thể nhớ lại một bộ phim nào trong năm 2023 trong đó người đứng tuổi được nhờ đến, chứ đừng nói đến tôn kính, vì trí tuệ vững vàng của họ. Đúng là có tiếng nói chuyện của những trưởng lão tộc Osage trong Killers of the Flower Moon, nhưng căng thẳng thúc đẩy và đạo đức của câu chuyện đó nằm trong tay Mollie (Lily Gladstone), nhân vật nữ trẻ hơn họ rất nhiều, khi chút ngây thơ cuối cùng của cô mất đi và cô ngộ ra điều khủng khiếp.

Gladstone thuộc về lứa nữ diễn viên đáng gờm đã thống trị màn ảnh suốt cả năm 2023. Cùng với cô có Carey Mulligan trong Maestro, Emma Stone trong Poor Things, Sandra Hüller trong Anatomy of a Fall và The Zone of Interest, và, trong vai phụ, Da’Vine Joy Randolph trong The Holdovers. Nếu Mulligan đóng vai vợ của Leonard Bernstein, Felicia Montealegre, nổi hơn cả trong nhóm nổi bật này, thì có thể là do Maestro được xây dựng quá khéo léo — lao xuôi ngược dòng thời gian, và do đó cho cô khả năng phát triển nhân vật của mình trong một phạm vi rộng những phông nền đầy cảm xúc. (Bộ phim đầy những đoạn hội thoại liên tục, nhưng xem nó có cảm giác giống như xem một vở ballet hơn là một vở kịch.) Đã xem Maestro hai lần, người viết sẽ thúc giục bạn xem nó ở rạp chiếu phim thay vì đợi nó lên Netflix vào ngày 20 tháng 12. Không có gì đảm bảo rằng sự pha trộn giữa cảm giác ngây ngất và u sầu sẽ tồn tại trong chuyển đổi nền tảng đó.

Trong Oppenheimer, Robert Downey, Jr., nhận một vai phụ và nẫng hết sự chú ý

Nếu nói The Quiet Girl tóm tắt đầy đủ năm 2023, dù với tất cả sự tinh tế của nó, cũng là nói quá. Sánh nó với Barbie, phim tri ân màu kẹo dành cho một cô gái không im lặng tí nào, đã thu về hơn một tỉ đôla, sẽ gần chính xác hơn. Năm 2023, giống như mọi năm, vang dội với một loạt phim lớn, ồn ào và tốn kém. Người ta nghĩ đến Indiana Jones and the Dial of Destiny, The Super Mario Bros. Movie, The Creator (có những đại cảnh hùng vĩ đầy mê hoặc, ngay cả khi nó vỡ vụn trong sự không mạch lạc), Napoléon và phim kèn trống to nhất là Oppenheimer.

Điều kỳ lạ là, khi người viết đo lường tác động của bộ phim cuối, điều đọng lại không phải là cảnh vụ thử hạt nhân ở New Mexico, dù được dàn dựng với sở trường khôn ngoan của Christopher Nolan tạo nên tính hồi hộp, mà là hình ảnh Robert Downey, Jr., đóng một vai phụ — nếu không muốn nói là vai nhỏ đến xấu hổ — lại nẫng hết sự chú ý.

Mặt khác, nếu hỏi người viết có thường xuyên cười khi xem phim trong năm 2023 hay không, thì rất khó trả lời. Một lần? Hai lần? Nghiêm trọng đấy. Hài biến mất nhanh chóng trên màn ảnh rộng là một bi kịch — nhỏ thôi, nhưng vẫn là bi kịch. (Truyền hình cũng chỉ đang cầm cự.) Trong những tháng gần đây, khi người viết cười, không phải lúc nào đó cũng là do các nhà làm phim có ý định gây cười. Ví dụ, khó giữ vẻ mặt nghiêm túc khi trong Napoléon của Ridley Scott, Bonaparte gặp Francis I của Áo và nhận xét rằng được gặp một vị hoàng đế khác mới tuyệt làm sao. Rồi có những trò đùa chẳng do ai cả.

Carey Mulligan trong Maestro được xây dựng quá khéo léo — lao xuôi ngược dòng thời gian, cho cô khả năng phát triển nhân vật của mình trong một phạm vi rộng những phông nền đầy cảm xúc

Làm người mê phim, với hộp sọ chứa đầy những bộ phim cũ, có nguy hiểm nghề nghiệp là khả năng những phim đó sẽ tự do lẻn vào làm xáo trộn sự yên bình của một bộ phim mới. Bởi thế, trong Napoléon, khi ai đó buộc tội Robespierre là “thẩm phán, bồi thẩm đoàn và đao phủ”, ngay lập tức trong đầu người viết hiện ra một khoảnh khắc thiên tài từ phim Hot Fuzz.

Khi năm 2023 kết thúc, mọi người thực sự chọn xem gì? Có thể nói là một hỗn hợp đáng kinh ngạc. Những người sùng bái có màng nhĩ đáng nể và bàng quang sắt đá đã hành hương đến rạp chiếu phim vì Taylor Swift: The Eras Tour và Renaissance: A Film by Beyoncé, nếu xem liên tiếp sẽ tiêu tốn gần sáu giờ đồng hồ cuộc sống của bạn. Và không có bộ phim nào, hiện tại hay sắp ra mắt, tạo ra được sự phấn khích như ngày 4 tháng 12, khi trailer đầu tiên của Grand Theft Auto VI xuất hiện trên mạng. Cho đến nay, đã được xem hơn 145 triệu lượt trên YouTube.

Nói tóm lại, điều mà thế giới mong muốn là nhìn thoáng qua một trò chơi điện tử mãi đến năm 2025 mới chơi được — một trò chơi xây dựng cả một thế giới thay thế, rực rỡ hứa hẹn về bạo lực và những hưng phấn xác thịt khác. Làm sao điện ảnh, một thứ cũ kỹ ọp ẹp bắt đầu hoạt động vào đầu thế kỷ 20, có thể hy vọng bắt kịp được điều đó chứ?

Điều kỳ lạ nhất mà người viết thấy trong năm 2023 là từ một nhà làm phim nổi tiếng với khả năng làm những sử thi bao quát. Tuy nhiên, không phải là một bộ phim và dài chưa đầy năm phút và không ai xem nó ngoài rạp chiếu phim. “Now and Then” là một ca khúc của Beatles do John Lennon viết và thu âm, được coi là không phù hợp để sử dụng. Gần đây hơn, công nghệ phục chế do Peter Jackson tiên phong cho bộ phim tài liệu về Beatles Get Back năm 2021, đã trích xuất giọng hát của Lennon từ một đoạn thu âm thử, như thể kéo nó qua khỏi một cái hàng rào.

Được trang bị chất liệu mới, “Now and Then” đã trở thành một ca khúc — không phải là ca khúc hay nhưng được may mắn có sự thay đổi hợp âm đau lòng phù hợp ở đoạn “I miss you” (tạm dịch: Anh nhớ em) — và sau đó là một video ca nhạc do Jackson đạo diễn. Trong đó, chúng ta thấy tóm tắt về Beatles: cũ và mới, bông đùa và tôn trọng, sống và chết. Trong một cảnh quay, bốn người họ xếp thành một hàng, như thể đang biểu diễn lại ca khúc đó cho chúng ta.

Video ca nhạc do Jackson đạo diễn. Trong đó, chúng ta thấy tóm tắt về Beatles: cũ và mới, bông đùa và tôn trọng, sống và chết. Trong một cảnh quay, bốn người họ xếp thành một hàng, như thể đang biểu diễn lại ca khúc đó cho chúng ta

Khi lần đầu nghe về dự án này, người viết đã tự nhủ: “Ồ, nghe thật rùng rợn và ma quái.” Khi xem, người viết nghĩ, “Đúng vậy, thật rùng rợn và ma quái.” Sau đó người viết xem lại. Và một lần nữa. Ở đâu đó trong lần xem thứ 12, người viết đã nói thành tiếng, “Chúa ơi, chính là The Beatles.”

Ồ, còn bộ phim năm 2023 mà người viết thực sự yêu thích? Close Your Eyes của đạo diễn người Tây Ban Nha Víctor Erice. Không bao giờ vội vàng, ông đã tạo nên The Spirit of the Beehive — và đã biến đổi nhiều khán giả với bộ phim đó — cách đây 50 năm. Kể từ đó, ông đã làm hai phim khác, chỉ vậy thôi. Không có gì kể từ năm 1992, trừ phi bạn tính một vài phim ngắn và một phim tài liệu do ông đồng đạo diễn với Abbas Kiarostami. Do đó, Close Your Eyes là một sự kiện. Phim đã được trình chiếu tại Cannes và Liên hoan phim New York. Tuy nhiên, tại thời điểm bài viết, vẫn chưa ấn định ngày phát hành ở Mỹ.

Close Your Eyes của đạo diễn Tây Ban Nha Víctor Erice, một bậc thầy nghệ thuật, là một sự kiện

Liệu có còn sự tôn sùng đối với một tác phẩm như vậy và đối với một bậc thầy nghệ thuật như Erice hay không, người viết không dám phán xét. Tuy nhiên, đừng tuyệt vọng. The Spirit of the Beehive, sau khi ra mắt ở Tây Ban Nha, phải mất ba năm mới đến được New York. Vì thế, hãy mở to mắt theo dõi và chờ đợi.