Trong Hereditary, giòi bọ bò ra từ những cái đầu bị chặt, ma lẩn lút trong bóng tối và một họa sĩ cố gắng liên lạc với người chết. Nhưng khoảnh khắc ghê sợ nhất của bộ phim đáng sợ này có lẽ là lúc Annie, một người mẹ do Toni Collette thủ vai, bảo con trai rằng cô chưa bao giờ muốn có cậu ta và cố gắng làm cho sảy thai. Rồi cô tỉnh dậy từ cơn ác mộng này, bất ổn bởi những suy nghĩ ngổn ngang trong tiềm thức của cô. Tội lỗi của cha mẹ là con quái vật thực sự trong phim này.

Từ trái sang: Milly Shapiro, Toni Collette, Gabriel Byrne và Alex Wolff là gia đình trung tâm trong phim Hereditary

Giờ đây tiến vào lãnh địa mà các bộ phim tâm lý, kinh dị danh giá chưa bao giờ đến thì kiếm ra tiền và được khen ngợi hơn. Và trong khi những tên hề độc ác và những kẻ giết người hàng loạt ở nhà nguyện nữ tu vẫn ám ảnh người xem phim trẻ (và kiếm được cả đống tiền), chúng ta đang ở giữa thời phim kinh dị dành cho người trưởng thành. Câm lặng và xoay quanh nhân vật, kiểu phim pha trộn phim độc lập và bom tấn này khai thác mãnh liệt nỗi lo lắng của người lớn trong thời đại đầy những chuyện sai trái.

Những bộ phim này đối mặt với phân biệt chủng tộc, nỗi lo lắng về kinh tế và rối loạn chức năng gia đình; và trong khi phim kinh dị luôn phản ánh các mối quan ngại xã hội và chính trị thời đại, nếu bạn phải xác định một chủ đề thống nhất đặc trưng cho sự phục hưng này, thì đó là mối nguy hiểm đáng ngại của đau khổ tràn ngập. Một nhân vật đối phó với cái chết của người thân là chiếc xe mới của thanh thiếu niên đến cabin trong rừng. Đó là điểm khởi đầu của Hereditary, Goodnight Mommy và Pyewacket, chỉ nêu một vài tựa phim trong ba năm qua. Rồi có thể loại phụ của phim hậu tận thế (như It Comes at Night), có câu chuyện xoay quanh việc đối phó với sự biến mất của không phải một người, mà có thể là tất cả con người.

John Krasinski, Emily Blunt, Noah Jupe, và Millicent Simmonds trong phim A Quiet Place

A Quiet Place, bom tấn kinh dị của năm, thuộc về cả hai loại. Do John Krasinski đạo diễn, đó là một phim tận thế nói về những con quái vật không thể ngăn cản dường như đã xóa sổ hầu hết nhân loại, nhưng động cơ của câu chuyện là quyết định dại dột của cô chị dẫn đến cái chết của em trai mình, gây rạn nứt và ám ảnh gia đình. Get Out, tác phẩm đầu tay thắng lợi của Jordan Peele năm 2017, không bắt đầu bằng than khóc, mà bằng sự bất lực trong việc xử lý nỗi đau là một chủ đề quan trọng. Mặc dù chủ nghĩa phân biệt chủng tộc là nguồn gốc nỗi khiếp sợ của nhân vật chính, khiến anh ta bị thôi miên, chết cứng và bất lực trong “vùng trũng”, là ký ức về cái chết của mẹ anh và cảm giác tội lỗi đã không làm nhiều hơn để cứu bà.

Không phim nào trong số những phim này là phần tiếp theo hoặc làm lại, và hầu hết đến từ tầm nhìn đơn nhất của biên kịch-đạo diễn theo đuổi tầm nhìn của họ, chứ không phải là hãng phim đẩy ra xuất phẩm. Các phim đó thể hiện những ý tưởng thông thường về nỗi sợ hãi — siêu nhiên, máu me, những tầng hầm ớn lạnh — nhưng cũng gợi lên câu trả lời của nhà thơ Anne Carson cho câu hỏi, Tại sao thảm kịch lại tồn tại? “Bởi vì bạn đầy giận dữ. Tại sao bạn đầy giận dữ? Bởi vì bạn đầy đau buồn.”

Nicole Muñoz trong phim Pyewacket

Trong phần lớn lịch sử thể loại này, kinh dị được coi là chuyện trẻ con. Nhà xuất bản ‘fanzine’ (báo dành cho những người cuồng thể loại khoa học giả tưởng – ND) lớn đầu tiên chuyên về phim kinh dị — Famous Monsters of Filmland có sức ảnh hưởng — đã hướng dẫn biên tập viên của mình khi bắt đầu năm 1958: Tôi 11 tuổi rưỡi. Hãy làm tôi cười. Danh tiếng của phim kinh dị bắt đầu thay đổi vào cuối những năm 1960 và 1970, khi thế hệ các nhà làm phim mới đầy tham vọng đẩy phim kinh dị trở nên tăm tối hơn, hiện thực hơn và trưởng thành hơn. (Xem The Exorcist hoặc Don't Look Now.) Trong khi nhiều bộ phim từ thời đại này đã khám phá những căng thẳng do khoảng cách thế hệ, chúng thường đứng về phía văn hóa đối trọng trẻ hơn. Áp phích cho The Last House on the Left của Wes Craven (1972) cảnh báo: “không tiến cử với người trên 30 tuổi”.

Trong những thập niên tiếp theo, lĩnh vực kinh dị đã mở rộng và trở nên đa dạng hơn, khi thể loại này thể gieo rắc hình tượng khét tiếng, được nhiều nhà phê bình tôn trọng và thậm chí được các giải Oscar chú ý hơn. Thời ấy, bộ phim kinh dị nào thống trị cuộc thảo luận trong văn hóa đại chúng nhiều khả năng là tìm cách làm cho người lớn run rẩy hơn làm trẻ em cười khúc khích.

Don’t Breathe: Giữ im lặng để tránh kẻ giết người mù

Hereditary, mở màn hồi đầu tháng 6, là sự tán dương xu hướng này, một câu chuyện siêu nhiên hỗn loạn đầy tham vọng và tàn nhẫn trực quan mà cũng là một suy ngẫm khó hiểu về tang lễ. Phim bắt đầu với một gia đình về dự tang trễ. Tất cả mọi người có vẻ ráo hoảnh nếu không nói là dửng dưng trước sự qua đời đó, dấu hiệu đầu tiên cho thấy có chuyện gì sai trật. Sau khi cung cấp bài điếu văn miễn cưỡng cho mẹ mình, Annie hỏi chồng (Gabriel Byrne): “Em có nên buồn hơn không?”

Giống như thể loại hài, phim kinh dị bị lôi kéo vào sự phạm tội, như một cú sốc ngắn hạn lẫn một lối thoát cho những cảm xúc bị kìm nén. Không có cách đúng để thương tiếc cái chết của một người thân, nhưng bộ phim này cung cấp kinh cầu nguyện cho những cách sai lầm. Khi con trai của Annie, một cậu trai choai hờn dỗi, không hòa đồng do Alex Wolff đóng với đôi mắt trống rỗng, chứng kiến một hành động bạo lực tột cùng, thay vì la hét hay gọi cảnh sát, cậu chết điếng, im lặng, rồi về nhà, đi ngủ và không nói với ai.

Thói quen kỳ cục của hầu hết phim kinh dị là những người trong phim có xu hướng chuyển sang bạo lực nhanh hơn trong đời thực, phần vì họ cần (làm sao mà đường hoàng cho nổi khi một kẻ tâm thần đang đuổi theo bạn) nhưng cũng do cơ chế của phim kinh dị: đạo diễn thích giữ sự kinh dị bằng nhịp độ nhanh. Nhưng Hereditary biến sự phủ nhận của đứa trẻ tuổi choai thành chủ đề của nỗi sợ, làm cho việc thiếu phản ứng liên tục trước cái chết có vẻ rùng rợn, thậm chí thành một kiểu chết khác.

Noah Wiseman và Essie Davis là cậu bé và người mẹ đáng sợ của mình trong The Babadook

Dường như có gì đó không thể mủi lòng về những bất hạnh giáng xuống gia đình này. Annie là họa sĩ dựng hoạt cảnh trong những ngôi nhà nhỏ, mà máy quay đã nán lại ở một khoảnh khắc liền lạc thành cảnh của ngôi nhà thực sự. Ý nghĩa là rõ ràng: Những người này là những diễn viên thu nhỏ trong một bi kịch mà họ không kiểm soát được gì. Trẻ em rất quen thuộc với dạng bất lực này, nhưng bộ phim cho thấy người lớn cũng vậy, và hình thành nỗi sợ kích hoạt những khủng hoảng tuổi trung niên: cảm giác mình đang trở nên giống như bố mẹ.

Hereditary là tác phẩm đồng hành phù hợp với The Babadook, phim đầu tay cực hay của đạo diễn người Australia Jennifer Kent, mà hơn bất kỳ bộ phim nào khác đã châm ngòi cho sự tăng trưởng của phim kinh dị dành cho người trưởng thành. Bộ phim năm 2014 này trình bày một người mẹ khác trong cơn rối loạn, bị ám ảnh bởi cái chết của một người thân yêu, trong trường hợp này, là chồng cô, chết trong tai nạn xe ngay trước khi cô hạ sinh đứa con trai của họ. Trong một màn trình diễn khác chuyển hướng từ dễ bị tổn thương thành hãi hùng, Essie Davis đóng vai người phụ nữ mà nỗi oán giận con trai mình thể hiện thành mối đe dọa sự tồn tại. Đó là một bộ phim xoay quanh nỗi lo lắng đáng sợ rằng bạn không thương con của mình.

Nhân vật người mẹ đầu băng bó của Susanne Wuest trong Goodnight Mommy

Những nhân vật cha mẹ đáng sợ từ lâu đã là ông kẹ trong những câu chuyện kinh dị tuyệt hay, từ Psycho đến Carrie đến The Stepfather, nhưng những bộ phim mới nói trên có khuynh hướng cho chúng ta thấy người mẹ tâm thần qua góc nhìn của đứa con, và các sắc thái trong mối quan hệ của họ thường phức tạp. Trong Goodnight Mommy (2015), người mẹ, đầu băng bó, xuất hiện như một nhân vật khủng bố hai đứa con trai sinh đôi của mình, trước khi họ hoán chuyển vị trí. Và trong Pyewacket, một viên ngọc phim độc lập gần đây, mối quan hệ cãi cọ giữa mẹ và con gái bắt nguồn từ chủ nghĩa hiện thực đau lòng đã gợi lên Lady Bird, cộng thêm phù thủy. Người mẹ đơn thân trong phim Pyewacket giận dữ bảo cô con gái mới lớn của mình rằng bà ghét nhìn khuôn mặt cô, so với người mẹ trong The Witch (2016) bảo con gái mình, “Mày sặc mùi ma quỷ” thì đã là rộng lượng rồi.

Tò mò và khai thác tình dục từ lâu đã là điểm nổi bật của phim kinh dị, nhưng tương đối vắng mặt trong phim kinh dị dành cho người trưởng thành. It Follows, tập trung vào thế giới của tuổi mới lớn, đi theo công thức cũ kỹ tình dục dẫn đến cái chết (xem Halloween, gợi lên với quay phim lượn sóng và âm thanh tổng hợp một cách tuyệt đẹp). Nhưng bộ phim này không có sự kích thích hoặc những cái chết cường điệu của một phim giết chóc; nó được sắp xếp các tầng lớp có chủ ý, sầu não và đánh lừa.

Maika Monroe là ngôi sao của It Follows, bộ phim u uất theo công thức quan hệ tình dục dẫn đến cái chết cũ kỹ

Giống như Don’t Breathe, một trong những phim kinh dị hay nhất những năm gần đây, It Follows xảy ra ở một Detroit trống rỗng, ám chỉ thời đại bất ổn kinh tế và công nghệ cùng khắp. Phim kinh dị thường lấy bối cảnh cô lập trong rừng hay trong không gian, và những con phố vắng tanh của một thành phố từng có thời nhộn nhịp, gợi lên một thế giới bị xóa sổ không phải bởi xác sống hay người ngoài hành tinh, mà bởi chủ nghĩa toàn cầu. Câu chuyện của nó, về một cô gái tuổi ‘teen’, Jay, bị những kẻ giết người săn đuổi sau khi ngủ với kẻ xấu mà không biết, là ẩn dụ về tấn công tình dục hơn là câu chuyện cảnh giác. Và những kẻ giết người đang vấp phải những con quái vật con người, thường trong hình dạng cha mẹ của nạn nhân.

Giống như thể loại phim về tìm thấy video tự quay hoặc bạo dâm trước đây, phim kinh dị dành cho người trưởng thành thường dựa vào một ý tưởng cao siêu, nhưng nhiều khả năng làm mờ ranh giới giữa phim kinh dị và phim đen tối. Không chỉ nhảy cắt cảnh, mà việc quay phim cũng chậm cố tình. Sự im lặng thường hoạt động theo cách tiếng đàn vĩ cầm chơi trong Jaws, báo hiệu điềm xấu đang chờ đợi. Cả A Quiet Place lẫn Don’t Breath đều là hai phim về giữ im lặng để tránh kẻ giết người mù, làm bất cứ gì nhưng phải im lặng như kẻ giết người. Và cảnh bữa ăn tối gia đình trong Hereditary, không một âm thanh nào khác ngoài tiếng dao nĩa, nghe giống như cao trào của một cuộc đấu kiếm đẫm máu. Mặc dù thể loại phim kinh dị có lịch sử lâu dài dồn lên nỗi sợ hãi bằng nói đùa, trong những phim vừa kể, tâm trạng tàn nhẫn không thương xót.

Anya Taylor-Joy trong phim The VVitch: A New-England Folktale

Đã có phản ứng dữ dội trước sự câu thúc theo nhân vật như thế ở những người trung thành với phim kinh dị. Trên podcast của mình, tiểu thuyết gia Bret Easton Ellis, một người hâm mộ thể loại này đã chỉ trích cái mà ông gọi là “phim nghệ thuật độc lập kinh dị”, lập luận rằng The Babadook không phải là phim kinh dị mà là phim tâm lý rõ rệt. Trong một phỏng vấn với Jason Blum, nhà sản xuất phim kinh dị có ảnh hưởng nhất hiện nay (Get Out, Split và nhiều nữa), Ellis nói rằng quá nhiều giải thích về logic có thể gây hại, nắm bắt đúng sự mơ hồ đó không chừng gây sợ hãi hơn.

Blum phản bác, nói rằng phim của ông phải được bắt nguồn từ hiện thực chặt chẽ. Ông nói, trước khi hoàn thành bất kỳ dự án nào, ông đều thử bài tập: “Loại hết những sợ hãi ra. Xem có hiệu quả tâm lý không?”

Đây là một thái độ rất khác so với những ông bầu phim kinh dị quá khứ, và minh họa một sự phân kỳ về mỹ học. Không ai muốn xem Halloween hay Alien mà không có sự sợ hãi.

Ella Rumpf trong câu chuyện ăn thịt người gớm ghiếc Raw

Ellis gián tiếp nói đến mối quan tâm mà nhiều người hâm mộ, kể cả người viết, về địa vị ngày càng tăng của thể loại này. Bây giờ phim kinh dị thu hút các diễn viên giỏi hơn, ngân sách lớn hơn và kịch bản có đất diễn hơn, có cảm giác mất đi cái vui trong một số phim kinh dị có gu. Có phải phim kinh dị đánh mất một số lạc thú khét tiếng của nó, chưa kể ý đồ duy nhất là gây sợ hãi?

Nhưng điều này bỏ qua một xu hướng lớn khác, đó là phim kinh dị đã mở rộng và đa dạng như thế nào. Lấy một ví dụ, đối với một thể loại mà đạo diễn nam áp đảo, ngày càng có nhiều đạo diễn nữ dẫn dắt những phim kinh dị nổi bật hơn bao giờ hết. Kent và Julia Ducournau, đã chỉ đạo câu chuyện ăn thịt người gớm ghiếc Raw của Pháp, là hai trong số những tiếng nói mới thú vị nhất trong lĩnh vực này. Trong bộ phim kinh dị đầu tiên nói về kỷ nguyên #MeToo, M.F.A. (2017) của Natalia Leite đã áp dụng quan điểm hiện thực gai góc về một vụ tấn công tình dục trong khuôn viên trường, trong khi Revenge mới của Coralie Fargeat đã đặt cái nhìn nữ tính đầy phong cách lên thể loại hiếp dâm.

M.F.A. (2017) của Natalia Leite đã áp dụng quan điểm hiện thực gai góc về một vụ tấn công tình dục trong khuôn viên trường

Một phần lý do của việc phim kinh dị từ lâu nhắm đến người xem trẻ là người lớn thì khó hù dọa. Chúng ta đã thấy quá nhiều, cả những phim đáng sợ khác. Trải nghiệm đó có thể bất lợi cho chúng ta. H.P. Lovecraft nổi tiếng đã viết rằng loại sợ hãi mạnh nhất là sợ cái chưa biết. Nhưng bạn càng lớn tuổi thì cái chưa biết càng ít đi. Ma cà rồng, người sói và zombie không đáng sợ như đã từng. Nhưng ma vẫn đáng sợ — khi nhắc chúng ta nhớ những gì chúng ta đã mất.