• Phim hành động trung niên lên ngôi: Suy thoái kinh tế đã sản sinh ra một thể loại phim lây lan nhất Hollywood

Nhưng truyền hình thượng hạng không còn là mô hình giải trí hạng hai nữa, và các nam diễn viên trung niên, không giống như những đồng nghiệp nữ cùng tuổi, không hề ít dự án để lựa chọn. Điều này đặc biệt đúng với thể loại phim báo thù mới nổi do họ làm nên và dành cho họ.

Sean Penn trong The Gunman

Cho dù nội dung là gì, Taken của Liam Neeson phần lớn và chắc chắn là về những ảo tưởng siêu năng lực của nam giới. Những kỹ năng đặc biệt khiến Bryan Mills của Neeson trở thành cơn ác mộng của băng đảng bất lương gốc Albania cũng khiến ông trở thành một hình ảnh đáng mơ ước của những thế hệ 60, 70 đang mơ về tuổi trẻ của mình. Việc ông quần tơi tả nhóm giang hồ trong một khu chợ nước ngoài, có tác dụng không khác mấy quảng cáo Viagra, tạo nên lời hứa về hình tượng “gừng càng già càng cay” cả về trí lực lẫn thể lực.

Nhưng điều đó không lý giải cho việc vì sao những bộ phim này làm thỏa mãn đến vậy. Suy từ sự thành công của ba phim Taken, sự sinh sôi nảy nở các phim của Liam Neeson theo dòng này (như Run All Night, ra rạp ngày 13/3 vừa rồi ở Mỹ, và ở Việt Nam tuần này vào ngày 10/4 với tựa Tẩu thoát trong đêm), và việc hàng loạt các ngôi sao tuổi xế chiều cũng vào cuộc (như Sean Penn với The Gunman, ra rạp [ở Mỹ] ngày 20/3), thì các hiệp sĩ trung niên đang làm khán giả và phòng vé thích mê.

Liam Neeson, trái, trong Run All Night

Nói chung chung nhất, các phim này thường bắt đầu với việc một gã cực-kỳ-nguy-hiểm có hành động mang tính xúc phạm với một người, hoặc con gái thật/giả của người đó, khiến ông trở thành sát thủ đơn độc. Thay vì làm chúng ta choáng váng với những đặc điểm của nhân vật, chính sự gần vô danh của các anh hùng này khiến họ hoàn hảo hơn cho người xem liên hệ – và khiến các nhân vật trở thành vỏ bọc hoàn hảo cho khuôn mặt nghiêm nghị khắc khổ của Neeson, sự vô cảm của Keanu Reeves khi theo dấu kẻ ác trong John Wick năm ngoái, hoặc bước đi nhẹ nhàng dáng hổ của Denzel Washington trong The Equalizer. Và thay vì các hoàn cảnh độc đáo, sự lặp lại của tuyến truyện là điều khiến khán giả chăm chú thưởng thức. Như một nghi lễ, khi ta biết lập trình quỹ đạo của họ, họ càng đi đúng đường thì những bộ phim càng đáp ứng đúng mong đợi.

Khi ta gặp ông, cựu sát thủ, cựu đặc vụ C.I.A hay cựu cảnh sát này đang bị một lỗi lầm to lớn trong quá khứ ám ảnh, hoặc chất chứa sự ân hận không thể nguôi ngoai. Ông ta uống rượu, hoặc đã cai rượu. Và trạng thái bị ám ảnh chỉ có thể bị phá bỏ bởi một nhiệm vụ; chỉ khi đã vào trang thái hoạt động, đi bắn giết để lấy lại danh dự (hoặc một cô gái vô tội) ông mới được là chính mình.

Keanu Reeves trong John Wick

Để đến với đoạn này, thời gian và sự chăm chút được dành cho việc dồn nén cảm xúc và toan tính đạo đức cá nhân, phô diễn việc người xấu rất là xấu xa (giết chú chó trong John Wick, bắt cóc, đánh đập và sát hại phụ nữ trong các phim khác). Như vậy, cho dù có tàn bạo dã man đến đâu, các màn trả thù sau đó đều được coi là thuận tình hợp lý, gần như là làm theo sách vở. Chúng ta được yêu cầu nghĩ về những người đàn ông này như thiên sứ báo thù.

Họ càng thông thạo trong việc phô diễn chút siêu bạo lực thì càng tốt. Đây là điện ảnh qua cái nhìn của ngôi thứ nhất; chúng ta không muốn nhìn người đại diện cho mình bị qua mặt, hay thậm chí thử thách. Chúng ta muốn những màn kết liễu chớp nhoáng và sự trừng phạt duyên dáng dành cho những con người tham nhũng, tàn ác và bất công, bằng mọi cách có thể. Chúng ta tìm kiểm sự giải tỏa ngay cho cơn giận và nỗi sợ của bản thân – khi không thể đánh bại những rắc rối trong cuộc sống thường ngày. Hơn nữa, sự thật đen tối nhất đến từ thể loại phim này sẽ không phải là chủ nghĩa anh hùng tung hoành ngoài vòng pháp luật hay tính ái quốc hơi thái quá và những hình tượng nhân vật mang tính phân biệt chủng tộc, mà là sự tức giận bản năng về một điều tưởng chừng nhỏ nhặt.

Denzel Washington trong vai Bob, một nhân viên tiệm tạp hóa có thể
hạ gục một căn phòng đầy tội phạm Nga, trong The Equalizer

Nhìn về hướng đối diện, những điều các bộ phim này nói về xã hội cũng không yên tâm tí nào. Đầy rẫy tội ác và tham nhũng tràn lan, bối cảnh dù ở Paris (Taken) hay nước Mỹ hoa lệ cũng đều mang ảo giác của người bị bệnh hoang tưởng, có niềm tin tột độ là chính phủ và những con người đồi bại sẽ tóm lấy mình. Có lẽ việc một đội quân một người có thể tái lập trật tự trong thế giới luôn xảy ra chiến tranh là chìa khóa thành công liên tục của các nghi lễ đẫm máu này. Cũng như hùng biện chính trị, ta càng ít để ý tới những kẻ ác, thì càng dễ để biến chúng thành đích đến cho sự thù ghét vặt của mình. Và kẻ phản diện trong các phim này không gì hơn những ẩn dụ đen tối cho lòng tham, phóng đãng, tội ác và kể cả tội loạn luân.

Điều những bộ phim này không nói với chúng ta là việc làm một người cha hay một người đàn ông trong cuộc sống thật quan trọng như thế nào. Cũng như trong phim samurai hay mafia, điểm mấu chốt ở đây là sự khắc kỷ nam tính và sự tận tụy mang tính chiến binh cho nhiệm vụ trước mắt: nói thật khẽ nếu bắt buộc, và mang một cây gậy khổng lồ nếu không thể tìm được vũ khí nào đáng sợ hơn.

Liam Neeson trong Taken 3

Dạng phim này đã đạt độ chín ở điện ảnh châu Á rất lâu trước khi chu du sang phương Tây. Rất nhiều tác phẩm của Luc Besson trong mảng này (La Femme Nikita, The Transporter và loạt phim Taken, Lucy) chịu ảnh hưởng và phản ánh nhiều nguồn gốc phương Đông của chúng. Và The Gunman của Penn cũng có thể là một phần của làn sóng mới trong dòng phim hiệp sĩ, pha trộn chất tàn bạo một chiều với một thể loại khác, ở đây là kịch tính chính trị, tạo ra một sản phẩm đa dạng mới. Rất nhiều các bộ phim hiện đại về lãng khách và người báo thù vô danh vẫn đang hiện diện ở Hàn Quốc (The Man From Nowhere), Hồng Kông và Nhật Bản.

Bộ phim Oldboy do Spike Lee đạo diễn làm lại theo tác phẩm cùng tên của Hàn Quốc là sự báo thù chính thống tàn bạo. Nó đẩy tất cả các môtíp của thể loại tới biên giới tận cùng cho đến khi sụp đổ thành hư không vô nghĩa – khiến nó trở thành một phim về các phim thể loại này. Trong đó, Josh Brolin vào vai một người say rượu kiêm kẻ xấu và cũng là một người cha, bị ngồi tù 20 năm, bị người bắt giữ biến thành một công cụ lý tưởng cho việc trả thù, và sau đó thả ra ngoài thế giới. Bạo lực kinh hoàng, máu me và vô cảm theo bước, nhưng dù không cần tả lại cảnh cao trào ghê rợn ở phần cuối, cũng có thể nói rằng sự giải tỏa khán giả cần từ công cuộc trả thù của người anh hùng và bản năng làm cha đã bị dỡ bỏ bởi chính những điều này. Việc trả thù của nhân vật tự kết thúc, tạo thành một vòng tròn không đầu cuối, đưa ông ta trở về số không.

Oldboy phiên bản 2003 & 2013

Như trường hợp của Oldboy, người báo thù đã bị lu mờ ở cuối phim, từ những lỗi lầm quá khứ hay sự ghê rợn của những hành động ông làm để chuộc tội cho chúng ta, khiến ông không thể dứt bỏ hoàn toàn và bị bỏ lại trong lò luyện tội. Để đi theo bước đường kinh thánh, ông có thể sẽ hy sinh bản thân vì cô gái hoặc sẵn sàng làm vậy, và tiếp tục lang thang cuộc đời kỵ sỹ bóng đêm (The Equalizer và các phim khác). Như vậy, ta có thể an tâm tin rằng những người bảo hộ huyền bí tuổi trung niên vẫn đang ở ngoài kia, bước lên đỉnh cao xế chiều trong sự nghiệp – và chờ các phần sau.