• Wakanda bất diệt thắng lớn nhưng Disney khởi động đóng băng tuyển dụng và cắt giảm nhân sự

Ở Hollywood, siêu anh hùng thường trở lại: khi một bộ phim hành động thành công ở phòng vé, nhân vật chính sẽ nhận được ít nhất một phần tiếp theo. Walt Disney đã mở rộng cách tiếp cận này vào việc quản trị công ty, loại Bob Chapek khỏi vị trí giám đốc điều hành sau khi ông này làm mất niềm tin của các nhà đầu tư và đưa người tiền nhiệm Bob Iger trở lại.

Chuột Mickey và Bob Iger (giữa) nhấn chuông khai cuộc tại Sàn giao dịch chứng khoán New York (NYSE) ngày 27/11/2017, đánh dấu kỷ niệm 60 năm Disney niêm yết NYSE

Cổ phiếu của Disney ban đầu tăng 9% với hy vọng rằng Iger, người đảm đương việc mua lại Marvel và Pixar, đồng thời tung ra dịch vụ phát trực tuyến Disney Plus trong nhiệm kỳ 15 năm làm giám đốc điều hành của mình, sẽ thể hiện thủ pháp khôn khéo hơn Chapek. Ông phải xoa dịu sự bất mãn trong nội bộ Disney, giải quyết thua lỗ ngày càng tăng trong hoạt động phát trực tuyến và khôi phục sự tự tin của công ty.

Nhiều nhà lãnh đạo thầm mơ ước được vời quay lại vì người kế nhiệm thất bại, nhưng chuyện đó hiếm khi xảy ra. AG Lafley trở lại lãnh đạo Procter & Gamble năm 2013, trong khi Howard Schultz đã hai lần quay về lèo lái Starbucks do ông thành lập. Sự trở lại ngoạn mục nhất là của Steve Jobs với Apple vào năm 1997, khi hãng này đang trên bờ vực phá sản.

Susan Arnold, chủ tịch của Disney, nói rằng Iger “có vị thế độc nhất vô nhị” để lãnh đạo công ty. Đó là lời tôn vinh năng lực của ông trong việc khiến các đạo diễn và ngôi sao điện ảnh có tính khí thất thường cảm thấy được coi trọng cùng lúc tái cấu trúc Disney trong thời đại công nghệ mới, nhưng nó cũng phơi bày những sai sót trong kế hoạch kế nhiệm của hãng. Một hội đồng quản trị phải luôn có nhiều hơn một ứng cử viên phù hợp để kế nhiệm người lãnh đạo hiện tại.

Bob Chapek, thăng tiến nhờ mảng công viên của Disney, đã liên tục thể hiện mình không đủ trình với những thách thức ngoại giao khi điều hành một doanh nghiệp giải trí lớn

Những sai sót trong sự sắp xếp này nhanh chóng lộ ra: Iger đã phủ cái bóng quá lớn lên Chapek, và xung đột với ông này về cách nào đưa công ty vượt qua đại dịch được tốt đẹp nhất.

Chapek, được Iger tự tay chọn, đã không gặp may, bắt đầu vai trò CEO ngay khi đại dịch bùng phát, nhưng ông cũng mắc những sai lầm không đáng có. Chapek dẫn dắt Disney chưa được ba năm, một giai đoạn đặc trưng bằng tình trạng nhân viên xao động, quan hệ nhân tài kém cỏi, nhượng quyền thương mại đình trệ, và giá cổ phiếu rớt mạnh.

Nhiệm kỳ đầu tiên của Iger với tư cách CEO kéo dài 15 năm. Ông được yêu mến; mua lại Pixar, Marvel, Lucasfilm và 20th Century Fox; và ra mắt Disney Plus, biến một công ty giải trí gia đình thành một công ty truyền thông thế kỷ 21. Trong thời gian đó, giá trị vốn hóa của Disney đã tăng gấp năm lần.

Quyết định của hội đồng quản trị, dù bất ngờ nhưng trông thì cũng đơn giản. Tuy nhiên, có một số chuyện đang diễn ra và không phải lúc nào cũng thấy được rõ ràng.

Bobs Chapek (trái) và Iger (phải) bên cạnh Pete Docter của Pixar tại buổi ra mắt Luca — một trong ba phim Pixar liên tiếp mà Chapek chuyển thẳng sang kỹ thuật số

Việc tái bổ nhiệm Iger có lẽ nhằm trấn an các cổ đông và hỗ trợ giá cổ phiếu của công ty, vốn đã giảm 40% trong năm 2022 cho đến nay. Kế hoạch là để Iger, 71 tuổi, giữ chức CEO chỉ trong hai năm, trong thời gian đó, một trong những trách nhiệm chính của ông là một lần nữa tìm kiếm người thay thế mình.

Nhưng trước đây Iger cũng đã khó buông tay rồi. Ông đã hoãn việc nghỉ hưu nhiều lần, cuối cùng rời đi vào đầu năm 2020, mặc dù vẫn tiếp tục làm chủ tịch điều hành cho đến cuối năm 2021, để trông nom người kế nhiệm. Ngay cả khi đó, xem ra ông có kiểu ân hận lỡ mua, nhiều lần thiếu điều là công khai chỉ trích Chapek.

Chapek phải giơ đầu chịu báng cho hiệu quả tài chính kém cỏi gần đây của Disney. Mặc dù ông được đánh giá là đã xử lý các thách thức của đại dịch — bao gồm đóng cửa rạp chiếu phim, công viên và du thuyền — khá tốt và hoạt động kinh doanh công viên đã phục hồi trở lại, nhưng trong năm ngoái, công ty không đạt được kỳ vọng của Phố Wall. Thủ phạm chính là những thay đổi hỗn loạn trong lĩnh vực truyền hình, khi doanh thu truyền hình truyền thống giảm nhưng chi phí khổng lồ để xây dựng một nền tảng phát trực tuyến thay thế lại gây thiệt hại chồng chất.

Số lượng thuê bao Disney Plus và các doanh nghiệp phát trực tuyến khác nhiều hơn Netflix. Nhưng cái giá phải trả quá khủng, và thua lỗ đang gia tăng

Disney Plus đã tăng trưởng rất ấn tượng, với Hulu và ESPN Plus dưới trướng, công ty thách thức Netflix về số lượng thuê bao tổng thể. Tuy nhiên, hoạt động kinh doanh phát trực tuyến của Disney lại lỗ hết 1,47 tỉ đôla chỉ trong một quý. Phố Wall ngày càng hoài nghi về khả năng sinh lời trong dài hạn của các nền tảng phát trực tuyến — Netflix cũng đã đánh mất rất nhiều niềm tin của nhà đầu tư trong năm nay.

Đây có phải là lỗi của Chapek không? Disney Plus là đứa con cưng (rất đắt đỏ) của Iger và “thời kỳ chuyển đổi ngành ngày càng phức tạp” mà hội đồng quản trị đã trích dẫn trong thông cáo báo chí với tất cả mọi người về việc thay CEO này. Để hiểu tại sao Disney cảm thấy cần một cây chổi mới, phải nhìn vào bức tranh rộng lớn hơn.

Sự thật là Chapek, thăng tiến nhờ mảng công viên của Disney, đã liên tục thể hiện mình không đủ trình với những thách thức ngoại giao khi điều hành một doanh nghiệp giải trí lớn. Ông làm mất lòng tin của nhiều nhân viên và nhà sáng tạo trong phản ứng ban đầu đối với việc thông qua dự luật “Đừng nói đồng tính” của bang Florida là trung lập và không can dự về mặt chính trị. Sau đó, ông đã phải xin lỗi — nhưng vẫn kiên trì với kế hoạch chuyển 2.000 nhân viên từ California đến Florida, rốt cuộc nhiều tháng sau đó hoãn lại, nhưng chỉ sau khi đã gây ra sự từ chức hàng loạt từ nhóm Imagineers nổi tiếng chuyên thiết kế công viên giải trí và điểm tham quan.

Bob Chapek cay độc chỉ trích vụ kiện Black Widow của Scarlett Johansson làm phật lòng giới nhân tài

Chapek khiến cho những người sáng tạo đang thúc đẩy hoạt động kinh doanh của Disney xa lánh không chỉ bằng mỗi cách này. Công cuộc tái tổ chức công ty không ai ưa đã tước hết quyền lực của các nhà điều hành nội dung, và Chapek sa thải giám đốc truyền hình Peter Rice được đánh giá cao. Quản lý thù địch vụ tranh chấp pháp lý với Scarlett Johansson về quyết định phát hành Black Widow đồng thời trên Disney Plus và tại rạp khiến giới tài năng Hollywood bất mãn, mặc dù cuối cùng cũng đã dàn xếp xong. Chapek nổi tiếng có thái độ coi thường hoạt hình, bất chấp mảng này chính là vị thế cốt lõi của văn hóa Disney, và đẩy tinh thần của Pixar xuống sát đất bằng cách bỏ qua phát hành rạp ba phim liên tiếp của hãng — Soul, Luca và Turning Red. (Pixar trở lại rạp với Lightyear cũng thất bại.)

Khó mà gắn Chapek với vận may của Marvel và Chiến tranh giữa các vì sao, cả hai chuỗi ngọc quý đính vương miện này đều có dấu hiệu trì trệ trong nhiệm kỳ của ông. Sếp của Lucasfilm, Kathleen Kennedy, đã không có bất kỳ dự án phim Chiến tranh giữa các vì sao mới nào từ sau The Rise of Skywalker năm 2019. Marvel lâu nay là nguồn thu đáng tin cậy, nhưng việc kiểm soát chất lượng đã bắt đầu chịu gánh nặng lịch phát hành phim điện ảnh và truyền hình hỗn loạn và quá tải, trong khi doanh thu phòng vé của Black Panther: Wakanda Forever — dù khủng nhưng thấp hơn một chút so với kỳ vọng, sát ngay sau Doctor Strange in the Multiverse of Madness — có lẽ là chỉ báo cho thấy chuỗi phim đã mệt mỏi. Kennedy và sếp Marvel Studios, Kevin Feige chắc chắn đã phải làm theo chỉ đạo từ trên xuống.

Pixar trở lại rạp với Lightyear cũng thất bại

Iger nổi tiếng là một sếp thân thiện với nhân tài. Làm mượt tình hình với các ngôi sao Hollywood và đưa các hãng phim nội bộ — đặc biệt là Pixar — đứng vững trở lại sẽ nằm trong danh sách việc cần làm của ông. Mặc dù có thể ông phải thực hiện một số cắt giảm chi phí để ổn định tài chính của Disney, nhưng chắc chắn hội đồng quản trị Disney sẽ không chọn ông nếu họ muốn chia nhỏ tài sản và tàn sát theo kiểu của David Zaslav, nhà lãnh đạo phá hủy của Warner Bros. Discovery mới sáp nhập gần đây. Có thể thấy tương lai của Marvel, Star Wars, Pixar và phần còn lại của gia đình điện ảnh và truyền hình Disney sẽ tươi sáng hơn với Iger phụ trách, ít nhất là tạm thời.

Xem ra không ai thương tiếc Chapek. Kết quả tài chính mới nhất của Disney — và cuộc họp về thu nhập công bố chúng được xử lý một cách thảm hại — là phát đạn kết liễu ông, nhưng từ lâu phong cách của Chapek đã khiến ông bị ghét cay ghét đắng ở Disney và trong ngành rồi.

Vẫn còn một câu hỏi: Tại sao Iger lại quay trở lại, sau khi đã về hưu trong huy hoàng? Trong chuyện này ông được gì? Một giả thuyết cho rằng ông muốn có cơ hội sửa chữa một quyết định sai lầm của mình: lựa chọn người kế vị. Một điều nữa là nhà giao dịch vĩ đại này cảm nhận phải làm nốt một thương vụ cuối cùng. (Netflix chăng?) Hay có lẽ chỉ là ông không thể buông tay.

Doanh thu phòng vé của Black Panther: Wakanda Forever — dù khủng nhưng thấp hơn một chút so với kỳ vọng, sát ngay sau Doctor Strange in the Multiverse of Madness — có lẽ là chỉ báo cho thấy chuỗi phim đã mệt mỏi

Iger, được khắp Hollywood kính trọng, có vị thế thuận lợi để làm nguôi ngoai đi nỗi khó chịu. “Một chút tôn trọng sẽ đi được lâu dài và nếu không có thể phải trả giá rất đắt,” ông đã viết như vậy trong cuốn tự truyện The Ride of a Lifetime.* Vị sếp trở lại có một sức hấp dẫn dễ dàng hoạt động tốt trong ngành kinh doanh giải trí và sẽ là sự tương phản đáng hoan nghênh với cộc cằn của Chapek.

Nhưng Iger chịu trách nhiệm định hình Disney và sự xuất hiện trở lại của ông không vô hiệu hóa được những thách thức phải đối mặt. Dưới thời ông, công ty đã phình to thông qua các thương vụ mua lại để đạt được sức mạnh cần thiết cho sự chuyển đổi quyết định từ phim truyền thống và truyền hình cáp sang giải trí trực tuyến. Ông đã đánh giá rằng công ty cần phải đối đầu trực diện với phá hủy-sáng tạo của Netflix không thì chết.

Về nhiều mặt, điều này đã mang lại hiệu quả cho Disney: hãng hiện có số lượng thuê bao Disney Plus và các doanh nghiệp phát trực tuyến khác nhiều hơn Netflix. Nhưng cái giá phải trả quá khủng, và thua lỗ đang gia tăng. Tương tự các đối thủ như Warner Bros Discovery, điều hành HBO Max và Discovery Plus, công ty có thể phải đối mặt với “phát trực tuyến thoái trào” khi người tiêu dùng cắt thuê bao.

Iger nổi tiếng là một sếp thân thiện với nhân tài. Làm mượt tình hình với các ngôi sao Hollywood và đưa các hãng phim nội bộ — đặc biệt là Pixar — đứng vững trở lại sẽ nằm trong danh sách việc cần làm của ông

Mặc dù được ca ngợi vì trở lại, nhưng Iger sẽ cần đánh nhanh thắng nhanh trong các cuộc chiến nội dung và phát trực tuyến, hoặc xoay chuyển mau chóng. Công ty phải đối mặt với áp lực của các nhà đầu tư từ Third Point Capital của Daniel Loeb và Trian Partners của Nelson Peltz, và công ty cần nhanh chóng chứng minh rằng họ có câu trả lời. Thiết lập lại sự ổn định trong quản lý chỉ là bước đầu tiên. Với thành tích của màn đầu Iger đã lấy được phần tiếp theo tại Disney, nhưng giờ ông phải làm lại tất cả.



* Hành trình một đời người, bản tiếng Việt NXB Trẻ, 2022. Có đọc cuốn tự truyện này của Bob Iger mới hiểu, câu chuyện chọn CEO của đế chế Disney chưa bao giờ đơn giản. Vì vậy, xin mượn tựa sách đưa vào tít bài tổng hợp của QVĐA để nói được trọn ý nghĩa sự kiện hiếm hoi khi một trong những CEO thành công nhất thế giới quay lại với đế chế truyền thông lớn nhất thế giới.