Mai của Trấn Thành chiến thắng dứt khoát ở phòng vé Việt Nam mùa tết năm nay

Mai của Trấn Thành, phim lãng mạn đi sâu vào tâm lý của nhân vật nữ chính, là người chiến thắng dứt khoát — tại thời điểm bài viết này lên trang Deadline (23 tháng 2), phim đang đứng đầu phòng vé với doanh thu 400 tỉ đồng (16,4 triệu USD). DoTrấn Thành Town và CJ HK Entertainment — liên doanh giữa CJ ENM của Hàn Quốc và HKFilm — sản xuất, bộ phim có khả năng phá vỡ kỷ lục do Nhà bà Nữ cũng của Trấn Thành thiết lập, phát hành vào thời điểm này năm ngoái, trở thành phim có doanh thu cao nhất từ trước đến nay của Việt Nam với 476 tỉ đồng (19,4 triệu USD).

Cũng phát hành trong dịp Tết ở Việt Nam là phim hài Gặp lại chị bầu của Nhất Trung, đứng thứ hai với 3 triệu USD. Hai phim nội địa khác cũng khởi chiếu vào ngày 10 tháng 2 – Sáng đèn chủ đề ca kịch cải lương của Hoàng Tuấn Cường và Trà của Lê Hoàng – nhưng đã rút khỏi rạp sau vài ngày vì cuộc chiến quá căng thẳng. Mở màn trong giai đoạn này có phim hoạt hình Nhật Bản Spy X Family Code: White, đứng thứ ba, tiếp theo là hai phim Mỹ Madame Web và Argylle.

Gặp lại chị bầu của đạo diễn Nhất Trung, đứng thứ hai với 3 triệu USD

Lịch phát hành dày đặc phản ánh một thị trường sôi động đã chứng kiến sự phục hồi xuất sắc sau đại dịch — theo một số đánh giá là sự phục hồi nhanh thứ hai ở châu Á sau Ấn Độ — cùng với ngành công nghiệp địa phương trẻ nhưng năng động. Trước Tết, phim kinh dị Quỷ cẩu của 89s Group, do Lưu Thành Luân lần đầu làm đạo diễn, đứng đầu phòng vé sáu tuần liên tiếp, thu về hơn 108 tỉ đồng (4,5 triệu USD). Bộ phim lập kỷ lục phim kinh dị nội địa ở Việt Nam dù tháng giêng thường là tháng lặng lẽ trước Tết.

Nhưng hiện nay thị trường điện ảnh Việt Nam có nhiều đột biến. Mặc dù ngành công nghiệp điện ảnh chỉ mới mở cửa cách đây 10-15 năm, nhưng doanh thu phòng vé đã tăng trưởng ổn định 10% hàng năm trước đại dịch, vượt qua Thái Lan, quốc gia có ngành điện ảnh phát triển hơn và lâu đời hơn nhiều. Năm ngoái, doanh thu phòng vé Việt Nam đạt 150 triệu USD, tương đương khoảng 90% mức trước đại dịch, từ tổng số 1.100 rạp. Không xoàng đối với một thị trường mà năm 2010 chỉ có 90 rạp chiếu và doanh thu hàng năm dưới 15 triệu USD.

Trước Tết, phim kinh dị Quỷ cẩu của 89s Group, do Lưu Thành Luân lần đầu làm đạo diễn, đứng đầu phòng vé sáu tuần liên tiếp

Những nhân tố tăng trưởng

Sự tăng trưởng này là do một số nhân tố, nhưng một trong những nhân tố lớn nhất là các chương trình xây dựng hệ thống rạp chiếu do các nhà rạp Hàn Quốc CJ CGV và Lotte Cinema thực hiện, cùng với các hãng phim địa phương Galaxy Cinema và BHD Star Cineplex. Gần đây, Việt Nam cũng chứng kiến sự xuất hiện của các chuỗi rạp chiếu phim mới, như Beta Cinemas và Cinestar, cung cấp giá vé thấp hơn dành cho sinh viên và khán giả có thu nhập trung bình.

Cũng thúc đẩy thị trường là ngành sản xuất phim nội địa sôi động đang thử nghiệm các thể loại mới và sản xuất phim đa dạng hơn — một lần nữa là thành tựu khi xét đến việc các công ty tư nhân mới bắt đầu được phép sản xuất từ giữa thập niên 2000. CJ ENM và Lotte của Hàn Quốc cũng tích cực đầu tư và sản xuất phim nói tiếng Việt — CJ với các phim như Mai và Nhà bà Nữ và Lotte với các tựa phim bao gồm phim hành động Hai Phượng năm 2019 của Lê Văn Kiệt và phim cổ trang gần đây Người vợ cuối cùng của Victor Vũ.

Nhà bà Nữ đứng đầu phòng vé Việt Nam năm 2023

“Lượng khán giả rất trẻ — chúng tôi ước tính có tới 80% dưới 29 tuổi,” Giám đốc Phân phối CJ HK Nguyễn Tuấn Linh nói. “Nhóm tuổi đó về cơ bản đang quyết định thị hiếu của thị trường: lãng mạn, hài và kinh dị nội địa cũng như phim từ Hàn Quốc, Thái Lan và Indonesia.” Justin Kim, Giám đốc Sản xuất phim quốc tế của CJ ENM, cho biết thêm rằng đây cũng là đối tượng khán giả khó tính và không rộng lượng: “Họ rất tích cực trên mạng xã hội, đặc biệt là TikTok và Instagram, và sẽ phản ứng nhanh chóng nếu họ cho rằng chất lượng phim không thật tốt.”

Hiện tại, khán giả cũng có vẻ thích phim nội địa hơn phim Hollywood. Chỉ có hai tựa phim của Mỹ — Fast X và Elemental — lọt vào top 10 năm 2023, trong khi sáu xuất phẩm nội địa lọt vào bảng xếp hạng, đứng đầu là Nhà bà Nữ, Lật mặt 6 của Lý Hải và phim thời kỳ Đất rừng phương Nam. Hai phim hoạt hình Nhật Bản — phần mới nhất của chuỗi phim Thám tử lừng danh Conan và Doreamon — cũng được xếp hạng trong top 10.

Những kết quả này phản ánh xu hướng trên phần lớn châu Á hậu đại dịch, trong đó nguồn cung phim mới của hãng phim Mỹ đã chậm lại do ảnh hưởng kép của Covid và các cuộc đình công ở Hollywood, đồng thời khán giả gen Z đang yêu cầu nội dung phù hợp hơn về mặt văn hóa và thể hiện các xu hướng văn hóa đại chúng và ngôi sao châu Á.

Người vợ cuối cùng của Victor Vũ

“Trong số các phim Hollywood, chúng tôi vẫn thấy phim chuỗi hoạt động tốt nhất,” ông Nguyễn Hoàng Hải, Giám đốc Nội dung của CJ CGV Việt Nam, đơn vị phân phối phim cho Warner Bros, Paramount và Universal (Galaxy đảm nhận Disney và Sony), cho biết. “Phim hoạt hình Nhật Bản cũng vậy. Trong thời kỳ đại dịch, khán giả đã quen thuộc với các nhân vật trong các phim chuỗi lớn của Nhật Bản vì họ bắt đầu xem trên các nền tảng trực tuyến. Sau đó họ vui vẻ đến rạp khi các phiên bản điện ảnh được ra mắt.”

Nói đến phim nhập khẩu từ nước ngoài, phim Hàn Quốc, Thái Lan và Indonesia hiện đang nằm trong số những phim được yêu thích nhất. Do khán giả trẻ, phim nghệ thuật châu Âu gặp nhiều khó khăn hơn, mặc dù phim hoạt hình Pháp làm ăn tốt. “Giá trị xuất phẩm, chiến lược tiếp thị và câu chuyện đều là những yếu tố giúp ích cho một bộ phim ở Việt Nam,” Phong Dương, Giám đốc Kinh doanh Quốc tế của nhà phân phối Mockingbird Pictures, gần đây đã thành công với phim kinh dị Thái Lan Quỷ ăn tạng / Tee Yod, cho biết. “Phim Hàn rất đại chúng, đặc biệt là phim tình cảm và hài, nhưng không phải phim Hàn nào cũng làm ăn tốt.”

Tuy nhiên, hiện tại, chính phim nội địa đang dẫn dắt thị trường. Giám đốc điều hành ProductionQ, Nguyễn Hoàng Quân, người cùng với đạo diễn Trần Hữu Tấn đứng đằng sau làn sóng phim kinh dị Việt thành công, giải thích rằng công ty đạt được thành công lớn nhất với những câu chuyện bắt nguồn từ văn hóa và truyền thống dân gian, cũng như chuyển thể từ tiểu thuyết của các nhà văn trẻ có lượng độc giả thế hệ Z đông đảo.

Kẻ ăn hồn, phim kinh dị cổ trang đầu tiên của Việt Nam

Bộ phim thành công gần đây nhất của ProductionQ, Kẻ ăn hồn, là ví dụ hoàn hảo cho điều này — được quảng bá là phim kinh dị cổ trang đầu tiên của Việt Nam, phim dựa theo tiểu thuyết bán chạy Tết Nguyên đán ở làng Địa Ngục của Thảo Trang. ProductionQ cũng đã chuyển thể cuốn sách thành phim bộ dài tập, Tết ở làng Địa Ngục, cho dịch vụ phát trực tuyến địa phương K+ sau đó Netflix mua quyền phát ở Đông Nam Á.

“Có khán giả nói với chúng tôi rằng họ yêu thích phim bộ Kingdom của Hàn Quốc và mong mỏi phim bộ Việt Nam cũng có bối cảnh cổ trang và giá trị xuất phẩm cao,” Nguyễn Hoàng Quân nói. “Câu chuyện có thể bắt nguồn từ đời sống làng quê truyền thống, nhưng cũng đề cập đến các chủ đề như bắt nạt nên có liên quan đến thời hiện đại.”

Nền công nghiệp điện ảnh ở giai đoạn sơ khai

Nhưng mặc dù rõ ràng là không thiếu tham vọng trong ngành điện ảnh Việt Nam, các nhà sản xuất và làm phim đều nêu ra những vấn đề giống nhau — ngành công nghiệp này vẫn đang ở giai đoạn đầu, các nhà đầu tư vẫn thận trọng sau đại dịch và nguồn nhân tài không đủ lớn để thỏa mãn nhu cầu của khán giả.

Lật mặt 6 của Lý Hải

“Khi bắt đầu một dự án mới, chúng tôi không có nhiều lựa chọn về diễn viên và đoàn làm phim để đem lại cảm giác mới mẻ và khác biệt,” Hằng Trịnh, người sáng lập hai công ty sản xuất và phân phối Silver Moonlight và Skyline Media, cho biết. “Ngay bây giờ, đào tạo là vấn đề then chốt để có nhiều nhân tài hơn và thị trường có thể thực sự phát triển.”

Ông Nguyễn Hoàng Hải của CGV, cũng là người đứng đầu đơn vị chế tác V Pictures, đồng ý: “Trước đại dịch, Việt Nam sản xuất khoảng 40-45 phim mỗi năm, nhưng giờ chỉ còn dưới 30 vì nhiều nhà đầu tư đến từ bên ngoài ngành điện ảnh và các doanh nghiệp khác của họ đang đang gặp khó khăn về tài chính.”

Tuy nhiên, ông Hải lạc quan về lâu dài và cho rằng thị trường có thể đạt 200 triệu USD trong vòng vài năm nữa. Trong khi đó, V Pictures đang gọi vốn cho một loạt phim nội địa và CGV đang hỗ trợ tài năng mới bằng cách tài trợ cho các phim ngắn. Phạm Thiên Ân, đạo diễn đoạt giải Camera d’Or Cannes Bên trong vỏ kén vàng, là một trong những nhà làm phim bắt đầu sự nghiệp bằng việc làm phim ngắn do CGV hậu thuẫn.

Đất rừng phương Nam

Không như các thị trường Đông Nam Á khác, Việt Nam không phải là trọng tâm chính của các dịch vụ phát trực tuyến toàn cầu, thậm chí trước khi quy mô xuất phẩm bằng ngôn ngữ địa phương giảm dần như hiện nay. Netflix đã quay bộ phim nguyên tác nói tiếng Anh A Tourism Guide To Love ở Việt Nam, và mua lại một lượng kha khá phim điện ảnh và phim truyền hình Việt Nam (ngoài Tết ở làng Địa Ngục, gần đây Netflix đã mua lại loạt chương trình thực tế Hành trình kỳ thú của BHD). Nhưng chưa có nền tảng phát trực tuyến nào đầu tư vào nguyên tác tiếng Việt.

Có một số vấn đề cản trở đầu tư nước ngoài vào Việt Nam, bao gồm kiểm duyệt; quy định ngăn các công ty nước ngoài lập dự án mà không có đối tác nội địa chiếm đa số; và thiếu ưu đãi thuế hoặc các biện pháp khuyến khích khác.

Tuy nhiên, các nhà sản xuất cũng cho biết gần đây chính phủ sẵn sàng lắng nghe hơn để phát triển thị trường. Theo Luật Điện ảnh mới, có hiệu lực từ tháng 1 năm 2023, hệ thống phân loại phim quốc gia đã được cập nhật, giúp việc phân loại trở nên minh bạch hơn, đồng thời các công ty tư nhân giờ đây lần đầu tiên được phép tổ chức các liên hoan phim. Một sự kiện hoàn toàn mới, Liên hoan phim quốc tế Thành phố Hồ Chí Minh (HIFF) sẽ diễn ra từ ngày 6 đến 13 tháng 4, bên cạnh các liên hoan phim hiện có tại Hà Nội và Đà Nẵng.

Phim bộ Tết ở làng Địa Ngục cho dịch vụ phát trực tuyến địa phương K+ sau đó Netflix mua quyền phát ở Đông Nam Á

“Ngành điện ảnh của chúng ta đã trải qua thời kỳ thử thách trong thời kỳ đại dịch, nhưng chúng ta có những câu chuyện để kể và chắc chắn có cơ hội,” người sáng lập BHD kiêm Phó Chủ tịch cấp cao Ngô Bích Hạnh cho biết. “Chúng ta đã đạt tới một điểm bùng phát để thực sự có thể phát triển hơn nữa nếu làm việc cùng nhau và có sự hỗ trợ phù hợp của chính phủ.”

Tiếp cận thị trường Bắc Mỹ và hơn thế nữa

Năm ngoái là một khoảnh khắc đáng tự hào đối với các nhà làm phim Việt Nam trong khuôn khổ liên hoan phim, với Bên trong vỏ kén vàng của Phạm Thiên Ân và bộ phim Pháp The Taste of Things của Trần Anh Hùng thắng giải tại Cannes và bán chạy rộng rãi. Tuy nhiên, phim Việt cũng đang bắt đầu mở rộng các kênh phân phối chính thống, đặc biệt là ở Mỹ.

Thiên A Phạm, người sáng lập nhà phân phối 3388 Films của Mỹ, giải thích rằng, cho đến ba năm trước, lâu lâu mới có một phim Việt Nam được phát hành tại một vài địa điểm ở Mỹ. Nhưng nối tiếp thành công Bố già của Trấn Thành năm 2021, số lượng và quy mô phát hành đã tăng lên đáng kể. “Năm 2023, chúng tôi có ít nhất sáu phim Việt Nam ra rạp ở Bắc Mỹ, nhiều phim trong số đó được chiếu ở 40-70 địa điểm,” Phạm nói và cho biết thêm rằng những phim này đang tiếp cận “một phân khúc khán giả hoàn toàn mới chưa bao giờ bước chân vào một rạp chiếu phim nào.”

Bên trong vỏ kén vàng của Phạm Thiên Ân

Trong khi 3388 Films nhắm đến các thị trường truyền thống của cộng đồng người Việt hải ngoại, họ cũng đã bắt đầu mở rộng sang các tiểu bang như Kansas, Ohio và North Carolina, “Những nơi chưa từng chiếu phim Việt Nam trước đây, nhưng chúng tôi cảm thấy có rất nhiều tiềm năng thị trường dựa trên nghiên cứu của chúng tôi và dựa trên kinh nghiệm thực tế,” ông Phạm nói.

Trong khi đó, các nhà sản xuất ở Việt Nam đang bắt đầu thử nghiệm phim làm lại và hợp tác sản xuất để tiếp cận thị trường quốc tế. Justin Kim của CJ đang tìm kiếm cơ hội làm lại nội dung Việt Nam, dẫn ví dụ về bộ phim kinh dị Satan’s Slaves của Indonesia, đang hướng tới chuyển thể sang tiếng Anh: “Phim Việt Nam cũng có thể đi theo con đường này trong tương lai và CJ, với mạng lưới quốc tế, có thể giúp đỡ.”

Ngoài ra, Hằng Trịnh của Skyline đang thực hiện một loạt phim hợp tác sản xuất với các nước trong đó có Mỹ, Hàn Quốc và Mông Cổ. “Mối lo ngại chính của chúng tôi là các nước khác chưa phục hồi hoàn toàn sau đại dịch, nhưng chúng tôi tin rằng nếu kiểm soát chi phí và có các yếu tố thương mại, quốc tế phù hợp, chúng tôi có thể tiếp cận nhiều thị trường quốc tế hơn,” Hằng Trịnh nói.

Nối tiếp thành công Bố già của Trấn Thành năm 2021, nhắm đến các thị trường truyền thống của cộng đồng người Việt hải ngoại, 3388 Films cũng đã bắt đầu mở rộng sang các tiểu bang như Kansas, Ohio và North Carolina

Skyline là một trong hai đại lý bán hàng của Việt Nam cùng với Tổng công ty Truyền thông Việt Nam của BHD thường xuyên tham dự hội chợ phim quốc tế. Nhưng không giống như các quốc gia Đông Nam Á khác bao gồm Singapore, Thái Lan, Malaysia, Philippines và Indonesia, Việt Nam hiện không có sự hỗ trợ của chính phủ cho việc quảng bá ở nước ngoài. Các nhà sản xuất nội địa hy vọng khi chính phủ lắng nghe những ý tưởng phát triển ngành công nghiệp văn hóa, thì đây là một trong những vấn đề đầu tiên sẽ được giải quyết.