• Tại sao Hollywood không muốn bỏ tiền làm Megalopolis và Horizon?

Trong giới điện ảnh mà nói — một số người thấy hơi ray rứt; một số khác thấy dứt khoát không còn phù hợp. Đối với Francis Ford Coppola, có thể là tương lai.

‘Các hãng phim ngày nay sản xuất nước ngọt Coca-Cola. Họ biết cứ giữ nguyên hương vị là sẽ kiếm được tiền’: Francis Ford Coppola, sẽ rời bỏ California để đến Putney, Anh

Ông giải thích rằng ông có ý tưởng cho một cảnh quay không theo quy ước ở giữa chừng bộ phim Megalopolis, sử thi không tưởng được thực hiện nhiều thập kỷ ròng rã. Cảnh đó xảy ra ngay sau khi một vệ tinh đâm vào thành phố New Rome: một kiến trúc pha tạp thủ đô đế quốc cổ đại suy đồi với thành phố New York ngày nay.

Sau thảm họa, màn ảnh chuyển sang màu đen và đèn trong rạp bật sáng một nửa, một người hướng dẫn sẽ cầm micro chạy vội đến trước màn hình và phát biểu với khán giả. “Và đây là lúc,” ông nói tiếng Anh giọng Ý rền vang hài hước, “chuyện trở nên thú vị.”

Ở tuổi 85, bạn có thể nghĩ Coppola là một nguyên lão đức cao vọng trọng của điện ảnh. Suy cho cùng, ông là đạo diễn của một số tác phẩm kinh điển được ca ngợi nhất trong nửa thế kỷ qua, từ bộ ba Bố già đến Apocalypse Now. Nhưng nghe ông nói về bộ phim mới nhất kỳ quặc của ông, chỉ càng khẳng định ông là một kẻ lập dị như ông vẫn luôn là: gã cướp biển cuối cùng của Hollywood xưa.

“La Mã cổ đại ngày nay là gì? Là nước Mỹ”: Aubrey Plaza vai Wow Platinum trong Megalopolis

Ông đã lên Zoom từ Liên hoan phim quốc tế Toronto, nơi Megalopolis lần đầu tiên công chiếu tại Bắc Mỹ vào đầu tuần rồi. (Hồi tháng 5, buổi công chiếu toàn cầu của bộ phim đã được tổ chức tại Cannes, nhận lãnh những phán quyết đa dạng nhất từ các nhà phê bình trong hàng chục năm đưa tin về liên hoan phim này: từ kiệt tác đến hỗn tạp, và đủ mọi sắc thái ở giữa.)

Kết nối qua máy tính xách tay; địa điểm, một phòng khách sạn vô danh. Nhưng cách ông nói năng sinh động, uyên thâm, sắc-nhọn khiến cho có cảm giác như thể đang ngồi trên thùng rượu úp ngược bên ngoài một quán rượu Sicilia, chai Etna Rosso thứ hai êm dịu trong vò thủy tinh, mà chuyện trò vậy.

Dù sao thì: phần thú vị. Trong khi chuẩn bị quay Megalopolis vào năm 2021, Coppola đã yêu cầu Amazon phát triển một phiên bản tùy chỉnh của phần mềm nhận dạng giọng nói Alexa, được lưu trữ trong một thiết bị đặc biệt tại các rạp chiếu phim được chọn. Giữa phim, khán giả sẽ được mời đặt câu hỏi về thảm họa mà họ vừa chứng kiến cho nhân vật chính, một kiến trúc sư có tầm nhìn xa do Adam Driver thủ vai — và trợ lý ảo Alexa này sẽ hướng dẫn máy chiếu của rạp chiếu phim chiếu câu trả lời phù hợp nhất từ một lựa chọn đã quay trước.

Coppola và Adam Driver trên trường quay Megalopolis

“Tưởng tượng đi!” Coppola cười rạng rỡ. “Bạn có thể xem Megalopolis năm lần trong tuần đầu công chiếu và mỗi lần mỗi khác! Sẽ là tương lai của điện ảnh và rạp chiếu bóng xưa hòa làm một!”

Đúng vậy, nhưng liệu có bao giờ thành công không? Than ôi, chúng ta sẽ không bao giờ biết được: năm 2022, khoản lỗ của Alexa trở nên không thể duy trì và Amazon đã sa thải hàng nghìn nhân viên, trong đó có đơn vị phát triển công nghệ cho Megalopolis. Trong cơn tuyệt vọng, Coppola đã sẵn sàng từ bỏ hoàn toàn màn trình diễn choáng ngợp đó, nhưng Driver đề xuất giải pháp thay thế: có lẽ vẫn có thể đưa vào bản cắt cuối cùng một trong những câu trả lời đã được quay của anh và người hướng dẫn rạp chiếu phim, thay vì khán giả, có thể chiếu giải đáp cho câu hỏi đã thỏa thuận trước lên màn ảnh? Thế là, tại các buổi chiếu Megalopolis ở liên hoan phim — và tại một số rạp chiếu bóng để phát hành tại Anh vào cuối tháng này — trong một vài khoảnh khắc điên rồ bối rối ấy, bộ phim tràn ra khỏi màn ảnh đi vào cõi đời.

“Ở dạng cuối cùng, chỉ còn chút xíu vậy thôi,” Coppola nói. “Nhưng tất cả những ai xem đều sửng sốt khi thực sự thấy.” Sự kinh ngạc đó nên mở rộng ra hơn cho Megalopolis, bộ phim đã đạt được vị thế huyền thoại là một trong những bộ phim vĩ đại chưa từng được thực hiện trong hơn 40 năm qua.

Megalopolis đã đạt được vị thế huyền thoại là một trong những bộ phim vĩ đại chưa từng được thực hiện trong hơn 40 năm qua

Cảm hứng đầu tiên xuất hiện khi Coppola đang nghiền ngẫm những sử thi La Mã vào cuối những năm 1970, giữa thời điểm phát hành Bố già Phần II và Apocalypse Now. Ông thấy mình bị cuốn hút vào một âm mưu chính trị vào năm 63 trước Công nguyên, trong đó nguyên lão Catiline đã lập ra một âm mưu đẫm máu và cuối cùng đã bị ngăn chặn nhằm kích động những người nghèo và những người bị tước quyền công dân của đế chế và lật đổ Viện Nguyên lão. Sau đó là bước ngoặt — không khác gì bước ngoặt vào cuối những năm 1960 Coppola và đồng biên kịch John Milius chuyển cuốn tiểu thuyết về châu Phi thuộc địa của Joseph Conrad thế kỷ 19, Heart of Darkness, đến Việt Nam đương đại đang bị chiến tranh tàn phá. “Tôi đột nhiên nhận ra: La Mã cổ đại ngày nay là gì?” ông nói. “Là nước Mỹ.”

Theo thời gian, khái niệm Hoa Kỳ là một đế chế đang sụp đổ càng trở nên cộng hưởng hơn. (Coppola chỉ ra rằng tài năng làm phim của ông luôn là tầm nhìn xa: chỉ vài tháng sau khi quay xong bộ phim ly kỳ về việc nghe lén The Conversation, vụ bê bối Watergate đã nổ ra trên báo chí Mỹ.) Nhưng trong những năm tiếp theo, dự án đó liên tục bị đình trệ — và sau khi phát hành bộ phim ly kỳ xử án The Rainmaker năm 1997, Coppola ngày càng chán nản đã tự nguyện “nghỉ phép dài hạn” để suy ngẫm về phương pháp và phong cách của mình, và thanh tẩy sự vỡ mộng với Hollywood.

Francis Ford Coppola (giữa) và Marlon Brando trên trường quay The Godfather (1972): thành công vang dội của bộ phim và phần tiếp theo đã giúp cứu Paramount

Hệ thống này đã vui vẻ phát triển nhờ những bộ phim ăn khách của ông: hai phim Bố già đầu tiên đã giúp cứu Paramount; doanh thu phòng vé của Dracula của Bram Stoker ngang ngửa với Batman Returns. Nhưng hệ thống này từ lâu cũng đã phẫn nộ vì ông nhanh nhảu từ chối những thông lệ và cung cách của nó, ngay từ khi ông bất chấp các quy tắc của công đoàn, vốn đã trói tay các hãng phim vào những năm 1960.

Ngày nay, tình hình cũng tương tự. Không có hãng phim nào bỏ tiền cho Megalopolis, vì vậy Coppola đã tự huy động ngân sách 120 triệu đôla bằng cách bán đi phần lớn đế chế rượu vang thịnh vượng của mình ở California (trong khi vẫn giữ lại điền trang Inglewood ở Thung lũng Napa mà ông đã mua vào năm 1975 bằng số tiền thu được từ The Godfather).

Do đó, sự phẫn nộ vẫn âm ỉ. Ngay trước buổi ra mắt Megalopolis tại Cannes, các bài báo đã xuất hiện trên Variety và Guardian với những lời phàn nàn ẩn danh về sự hỗn loạn trên phim trường — và những tuyên bố có khả năng gây tổn hại hơn, cũng ẩn danh, rằng Coppola đã có hành vi tiếp xúc cơ thể không phù hợp với một số diễn viên quần chúng nữ trong quá trình quay một cảnh trong hộp đêm.

‘Tôi luôn cảm thấy mình như một sản phẩm của Hollywood’: Francis Ford Coppola (phải) và Dennis Hopper trên trường quay Apocalypse Now (1979)

Trong bằng chứng video được cho là gây chấn động, có thể nhìn thấy ông đang nói chuyện với hai nữ diễn viên, thân mật ôm người thứ ba và nhảy một chút với người thứ tư — người này sau đó đã đăng trên mạng xã hội rằng Coppola “không làm gì khiến tôi hay bất kỳ ai trên phim trường cảm thấy khó chịu,” và làm rõ rằng điệu valse là do cô ấy xúi giục. “Ông ấy không làm gì ngoài sự chuyên nghiệp, một quý ông, ông ấy giống như một ông già người Ý dễ thương, chạy tới chạy lui trên phim trường,” cô nói thêm.

Tuy nhiên, sau đó Variety tìm ra nữ diễn viên thứ ba, người đã nói với tạp chí rằng cô ấy “sốc” trước hành vi của Coppola và hiện đang kiện ông và những người khác để đòi bồi thường thiệt hại. Hai ngày sau cuộc phỏng vấn với The Telegraph, mọi chuyện trở nên tồi tệ hơn. Bản thân Coppola (phủ nhận rằng mình không thể hiện bất kỳ “sự thiếu tôn trọng” nào đối với những người phụ nữ đấy) kiện Variety tội phỉ báng, vì những “tuyên bố sai sự thật và phỉ báng” trong bài báo, video đi kèm, và cáo buộc tờ báo này “ác ý” đối với ông. Từ ngữ mạnh mẽ — nhưng theo người ngoài cuộc nhận thấy, giọng điệu đưa tin của họ khá kỳ lạ: giữa những dòng chữ, bạn cảm nhận được một quyết tâm sắt đá muốn cài cắm điều gì đó, bất cứ điều gì.

Clodio, một kẻ xa hoa hưởng lạc chuyển sang mị dân, là Shia LaBeouf nổi tiếng thất thường trong Megalopolis (2024)

“Bạn biết đấy, tôi luôn cảm thấy mình như một sản phẩm của Hollywood,” Coppola dám nói thẳng ra luôn. “Tôi đến đó để theo đuổi tất cả những thứ đẹp đẽ mà họ đang tạo ra. Tôi đã vô cùng kinh ngạc về nơi này. Tôi được làm việc cho Roger Corman; tôi được gặp Vincent Price. Giờ thì Hollywood không còn muốn tôi nữa. Họ là những bậc cha mẹ không thừa nhận đứa con ngang bướng — họ đã tạo ra tôi, giờ thì họ không muốn tôi nữa. Tôi hiểu điều đó, nhưng vẫn tổn thương cảm xúc. Tôi chấp nhận, nhưng cũng không chịu đựng được.”

Về sự hỗn loạn trong quá trình sản xuất Megalopolis mà báo chí đưa tin: “Ở Hollywood, từ hỗn loạn chỉ có nghĩa là ‘không phải những gì từng quen thuộc,’” ông khịt mũi. “Các hãng phim ngày nay làm cái việc sản xuất Coca-Cola. Họ biết cứ giữ nguyên hương vị là sẽ kiếm được tiền. Nhưng nghệ thuật là hỗn loạn. Muốn nghệ thuật hiệu quả thì phải có điều gì đó không ổn.”

Dưới con mắt của một hãng phim thì e là khó lòng tập hợp được dàn diễn viên của bộ phim này. Bao gồm hai tài năng “bị xa lánh” đáng chú ý, cả hai đều đóng vai úp mở nhại Trump. Có ông trùm ngân hàng tóc vàng Crassus của New Rome — do Jon Voight thủ vai, một trong những người hiếm hoi ủng hộ Trump ra mặt và tự hào của Hollywood. “Nghệ thuật cao hơn chính trị — hoặc ít nhất là nên như vậy,” Coppola nhún vai. “Dàn diễn viên của tôi sẽ bỏ phiếu theo những hướng khác nhau trong cuộc bầu cử sắp tới, và tôi yêu từng người trong tất cả họ.”

Ông trùm ngân hàng tóc vàng Crassus của New Rome — do Jon Voight thủ vai

Người thứ hai, vào vai Clodio, một kẻ xa hoa hưởng lạc chuyển sang mị dân, là Shia LaBeouf nổi tiếng thất thường, đã bị sa thải hoặc, như anh vẫn kiên quyết khẳng định, đã rời bỏ bộ phim ly kỳ Don’t Worry Darling vì những gì đạo diễn Olivia Wilde miêu tả là “năng lượng gây gổ” của anh trên phim trường. (LaBeouf còn phải ra tòa vào tháng tới vì cáo buộc bạo hành gia đình của hai người bạn gái cũ, bao gồm ca sĩ FKA Twigs: LaBeouf phủ nhận mọi cáo buộc.)

“Shia có vấn đề,” Coppola thừa nhận. “Cậu ta rất tài năng, nhưng có một loạt vấn đề. Và trên phim trường, cậu ta thực sự tạo ra xung đột rất lớn. Phương pháp của Shia rất khó chịu và phi logic, khiến tôi phải vò đầu bứt tóc. Nhưng tôi nghĩ cậu ấy đang sạc điện cho phim trường đến mức phản ứng của cậu ấy sẽ âm hưởng sự thật thuần túy. Dennis Hopper đã làm tương tự trong Apocalypse Now. Anh ấy sẽ điên rồ đến mức ngay cả Brando cũng muốn ném chuối vào anh ta.”

Có bao giờ ông cảm thấy mình quá già để vẫn có thể chịu đựng được những điều này không? Ông thở dài. “Giả sử có một diễn viên chỉ diễn được tuyệt hay nếu bạn lấy cờ-lê gõ đầu anh ta. Bạn có gõ không?” Người viết bài này trông có vẻ hoang mang. “Tất nhiên là phải làm rồi!” ông gầm lên. “Quá trình này rất đau đớn, nhưng kết quả xứng đáng.”

‘Khi bạn nhảy vào cái chưa biết, bạn chứng tỏ mình tự do’: với Dustin Hoffman, trái, trên phim trường Megalopolis

Nói về những kết quả đáng giá, thì bộ phim mới nhất của ông có ảnh hưởng gì đến di sản của ông? Megalopolis ngông cuồng và tham vọng khủng khiếp — nhưng cũng gây chia rẽ sâu sắc, như những lần ra mắt ở các liên hoan cho thấy. “Di sản là thời tiết,” ông nhún vai. “Mới phút trước bạn quan trọng, phút tiếp theo bạn bị lãng quên, rồi bạn được hồi sinh sau nửa thế kỷ. Giải thưởng mà tôi theo đuổi không phải là giải thưởng hay tiền bạc. Đó là khi những nhà làm phim trẻ tuổi đã làm được gì đó hay đẹp nói ‘Tôi muốn làm phim vì tôi đã xem một trong những bộ phim của ông.’ Chúa ơi, thật tuyệt khi được trở thành một phần của chuỗi liên tục đó.”

Ông nồng nhiệt với chủ đề đấy. “Nhìn Jacques Tati mà xem. Một nhà làm phim người Pháp tài ba, thiên tài thực thụ, đã gom góp hết của nả và vay mượn thêm để có thể làm bộ phim mà không ai muốn ông làm. Và đó là một thất bại khủng. Ông ấy mất sạch. Nhưng bộ phim đó chính là Playtime.” (Gần 60 năm sau, bộ phim hài này của Tati thường xuyên góp mặt trong danh sách những bộ phim hay nhất từng được thực hiện do các nhà phê bình bình chọn.) “Ý tôi là,” Coppola cười, “không có bộ phim nào hay hơn. Khi bạn nhảy vào cái chưa biết, bạn chứng tỏ mình tự do.”

Megalopolis ngông cuồng và tham vọng khủng khiếp — nhưng cũng gây chia rẽ sâu sắc, như những lần ra mắt ở các liên hoan cho thấy. “Di sản là thời tiết,” ông nhún vai. “Mới phút trước bạn quan trọng, phút tiếp theo bạn bị lãng quên, rồi bạn được hồi sinh sau nửa thế kỷ”

Một giới hạn như vậy đang ở ngay phía trước. Mặc dù Megalopolis có thần thái của một tuyên bố nghệ thuật khép lại, nhưng Coppola đã sẵn sàng quay bộ phim tiếp theo của mình. Với tựa đề Glimpses of the Moon, đây là chuyển thể phỏng theo tiểu thuyết của Edith Wharton năm 1922, “với các yếu tố âm nhạc và vũ đạo mạnh mẽ,” ông giải thích. “Tôi đã biến nó thành một món ăn rất kỳ lạ.”

Ông hy vọng sẽ quay phim ở Anh và châu Âu — “được tài trợ theo cách thông thường, với các khoản trợ cấp quốc gia, vì tôi hết vay mượn được nữa rồi” — sau khi chuyển đến Putney, tây nam London theo kế hoạch. Hồi tháng 4 năm nay, Coppola mất người vợ đã bên ông 61 năm, nhà làm phim tài liệu Eleanor Coppola. “Và bây giờ, bất cứ khi nào tôi ở Napa, tôi đều nhớ nàng mỗi ngày. Vì vậy, tôi muốn sống ở London, vì đó là nơi duy nhất tôi không có bất kỳ ký ức nào về việc từng ở bên nàng.”

Điều ông mong đợi nhất là tìm ra cách thực hiện bộ phim mới này khi ông tiếp tục: gã cướp biển già bỏ trốn lần nữa. “Tương lai của điện ảnh là thứ mà chúng ta chỉ có thể mơ mộng và tự hỏi,” ông nói. “Và chúng ta không có chút manh mối nào về việc nó sẽ trông ra sao.

Tinh thần vui đùa: Coppola trên trường quay Finian’s Rainbow (1968) cùng con trai Gian-Carlo, đã tử nạn trong một vụ tai nạn tàu cao tốc năm 1986, hưởng dương 22 tuổi

“Nhưng tôi sẽ nói thế này,” ông nói thêm, giơ ngón tay lên. “Những bộ phim mà thế hệ cháu chắt chúng ta sẽ làm sẽ rất phi thường.”