Chắc bạn cũng từng có dịp xem Before Sunrise, Adam's Rib, hay Alice Doesn't Live Here Anymore và thấy phim miêu tả hai người rối ren, buồn bã và phức tạp. Họ cãi nhau, ném đồ đạc, chia tay nhau. Nhưng họ thật khác thường. Nếu phim ảnh phản ánh đúng thực chất của tình yêu, thì sẽ không có những cuộc nghiên cứu cho thấy phim lãng mạn có hại cho người xem.

Đó không phải là lời của một người cay nghiệt và cô đơn. Đó đơn giản là ý kiến của một người đã bỏ ra một tuần đẹp trời nghiên cứu phim tình cảm, cố đào sâu và tìm hiểu xem bản chất của chúng là gì trong mỗi thập kỷ. Hiện nay phim hài tình cảm bị ghét khá nhiều, và những ai trong chúng ta đã từng hân hoan bới móc và chế nhạo những phim này thường hay gào toáng lên chuyện tình trong thời kỳ hoàng kim Hollywood hay hơn như thế nào. Phim tình cảm thời đó thực tế và chân thật, còn bây giờ thì hời hợt, xúc phạm và cường điệu.

Tin nhanh gây thất vọng! Chẳng có gì là thật trong Bringing Up Baby, Roman Holiday, An Affair to Remember, hay It Happened One Night. Những nữ thừa kế chẳng gặp tay lừa đảo hay nhà cổ sinh vật học nào, mấy nàng công chúa nghịch ngợm chỉ có trong cổ tích, và Deborah Kerr không dễ dàng “thuần phục” các tay chơi. Đúng vậy, họ thạo đời và sâu sắc hơn, nhưng lại tầm thường, phù phiếm và kỳ quái như Maid in Manhattan hay How To Lose A Guy in 10 Days.

Jennifer Aniston

Kể cả nhận định của chúng ta rằng họ càng ngày càng theo thuyết bình quyền nhiều hơn hầu hết đều khá sai lầm. Nữ thừa kế ngờ nghệch của Katharine Hepburn trong Baby chỉ hơi gần giống với bất kỳ nhân vật liều mạng nào của Jennifer Aniston hay Katherine Heigl thôi. Cũng thú vị như chính Carole Lombard, việc cô theo đuổi Godfrey trong My Man Godfrey không đáng ca ngợi hơn bất kỳ nhân vật nào trong He's Just Not That Into You là mấy.

Nhưng điều kỳ diệu ấy chính là thứ khiến ta quay lại. Từ khi Eleanor xứ Aquitaine tự tập hợp đội quân hiệp sĩ của mình, và khiến họ nói mãi về lòng dũng cảm của các hiệp sĩ và vẻ đẹp của phụ nữ. Những chuyện tình say đắm nhất lại nở rộ từ những thế kỷ đầy những cuộc hôn nhân sắp đặt. Đây là một nghịch lý đã làm các học giả đau đầu từ đó đến nay. Liệu chuyện tình thời Vua Arthur và các vần thơ thời Nữ hoàng Elizabeth có là mái che cho những ai bị kẹt giữa những cuộc hôn nhân ấy? Hay họ từ bỏ lòng kiêu hãnh để tự trấn an mình và cả thế giới rằng đó là tình yêu chứ không phải chính trị? Không ai biết được. Nhưng rõ ràng rằng dù trong đó chứa đựng điều gì - hãy cứ gọi đó là "khát khao" - tiếp tục tồn tại dưới mọi hình thức kể chuyện. Chúng ta đã ngốn nhiều chuyện tình lãng mạn, và muốn chúng kéo dài theo cách kỳ lạ nhất có thể.

Vâng, mỗi thế hệ điện ảnh đều có dấu ấn riêng trên từng tác phẩm. Thập niên 30 là thời hoàng kim của phim hài gàn dở, chuyên hăm hở chỉ trích tầng lớp giàu có nổi tiếng. Phụ nữ thượng lưu bị đặt vào hoàn cảnh khó xử, bị bôi nhọ và được một tay vô lại hay tầng lớp công nhân chỉ cho thế nào là hạnh phúc. Thập niên 40 lại đầy những phụ nữ thành đạt ăn mặc thanh lịch, mỗi người phản ánh hình ảnh của Rosie the Riverter. Chuyện tình cảm của họ cũng rất tinh tế và dí dỏm, phản ánh được địa vị mới của họ trong xã hội, và họ không phí chút thời gian nào. Chiến tranh đang diễn ra và Cary Grant hay Jimmy Stewart có thể bị gọi nhập ngũ và chết bất kỳ lúc nào.

Thập niên 50, 60 đầy màu sắc với các phim bom tấn hậu chiến tranh. Đây là kỷ nguyên của Audrey, Hitchcock, Grace Kelly, và An Affair to Remember, bộ phim mà ai cũng là “tay chơi” hay “người giao thiệp rộng”, “người tiếp đãi” sống trong nhung lụa không tưởng. Những mối tình nảy sinh ở Địa Trung Hải hay trên tàu hỏa, và chuyện tình dục được ngụ ý đầy nhẹ nhàng và mới mẻ. Ngược lại, phim hài về tình dục của Doris Day lại “bẩn”, và gần như là khiêu dâm. Thập niên 70 thì đầy tình yêu tự do, đa tình, và mâu thuẫn giữa các thế hệ. Shampoo, There's a Girl In My Soup, Breezy, Harold and Maude, và Love Story đều nói về những thử nghiệm và tâm hồn phóng khoáng. Còn bất cứ khi nào thập niên 80 không đề cao tình yêu tuổi vị thành niên, thì họ sẽ làm lại phim của những năm 40 (nhiều phụ nữ thành đạt mâu thuẫn với đàn ông thành đạt, và nhiều phim hình sự tái xuất) nhưng được tự do đề cập đến tình dục và khỏa thân một cách cụ thể.

Ryan Gosling và Michelle Williams trong Blue Valentine (2010)
[Ảnh: The Weinstein Company]

Những năm 90 và 2000 là mớ hỗn độn. Nhưng rõ ràng tình yêu hiện đại lại thiếu chín chắn và ý thức. Tất cả các phim tình cảm đều theo kịch bản và tất cả đều lố bịch, nhưng phim cũ nhận thức được điều đó. Dưới sự kiểm soát của cơ quan kiểm duyệt, thì máy quay phải thận trọng hơn – Pháo hoa và đường hầm xe lửa trong phim của Hitchcock, ẩn dụ trong việc chia nhau điếu thuốc, màn hình chia đôi trong phim hài về tình dục – ngầm bày tỏ nội dung cho khán giả. Chúng ta biết đó không phải là đời thực hay tình yêu thật sự, nhưng sự khéo léo ấy rất tài tình đúng không? Một cảnh hay đấy chứ? Cũng tương tự như những vần thơ khoa trương trong thơ tình thời nữ hoàng Elizabeth. Chúng ta biết mình đang bị quyến rũ, biết đó chỉ là trò chơi, nhưng vì nó quá cuốn hút nên ta vẫn không để tâm.

Ngược lại, một phim lãng mạn hiện đại như The Ugly Truth lại quá tự tin. Chưa bao giờ có một ánh nhìn hướng về khán giả để nhắc nhở ta về sự khéo léo hay cho thấy tình huống và con người đều giả một cách lố bịch. Khi Katharine Hepburn leo lên bộ xương trong Bringing Up Baby, bộ xương kêu răng rắc một cách sống động đủ để khiến ta bật cười. Ta đều biết điều này không bao giờ xảy ra và dù vậy nó vẫn dí dỏm và thú vị. Còn khi Heigl leo lên cây sau con mèo và nhìn chằm chằm anh chàng hàng xóm hấp dẫn, chẳng cần “nói” gì cả. Thực tế, như vậy mới hợp lý bởi con mèo và chiếc quần lót lỗi mốt của cô ta. Bộ phim trêu ngươi khán giả, chứ không phải nhân vật trong phim, và hả hê. Bạn thấy xấu hổ khi xem hành động đó, việc mà chính Hepburn cũng chưa từng làm.

Vậy, phim tình cảm có thay đổi theo thời gian không? Có và không. Phim tình cảm nào cũng theo một khuôn – thời gian tìm hiểu ngắn ngủi, những cuộc chia ly phức tạp, những khát khao quá cường điệu – tất thảy đều suồng sã và phi thực tế. Kể cả Casablanca hay Doctor Zhivago cũng cực kỳ ngớ ngẩn khi ta đem ra mổ xẻ. Nhưng chúng lại cuốn hút và đưa ta đi, và đó chính là nghịch lý giúp ta trở về với những mối quan hệ hết sức bình thường và trung bình. Các bộ phim làm ta vui vì ta không bị chia cắt bởi chiến tranh hay những ông chồng bà vợ còn sống. Nhưng tình yêu ở thế kỷ 21, với ước muốn trở nên không bị ràng buộc, phim ảnh chỉ cho ta thấy tệ hại hơn. Chúng ta không sạch sẽ hay hấp dẫn được như thế, các vấn đề không thể được giải quyết dễ dàng và đơn giản đến thế.

Việc mất đi phong cách giả tạo đó - sự bóng gió về việc ta sẽ trở thành Sarah Jessica Parker hay Bradley Cooper nếu cố gắng thêm một chút - sẽ dẫn đến việc có nhiều bản sao của Blue Valentine. Phim tình cảm sẽ bị tiêu diệt, còn ta thì vò đầu bứt tóc khi xem những mối quan hệ trên phim tan vỡ giống như chính chúng ta vậy. Ôi trời, thế thì sẽ tuyệt lắm đây. Và sau đó có thể, chỉ có thể thôi, chúng ta sẽ trở lại với sự hồi hộp trên đường tìm kiếm một nửa còn lại - không hẳn sẽ phản ánh được chúng ta nên như thế nào khi yêu, nhưng công thức này mới khôn khéo và hấp dẫn làm sao.