• Vì sao phim Hollywood hầu như không vào được thị trường Trung Quốc mấy năm gần đây

• Trung Quốc trở thành thị trường điện ảnh lớn nhất thế giới. Hollywood sẽ chịu tác động gì?

• Thị trường Trung Quốc trở thành cơn đau đầu nhiều tỉ đôla cho Hollywood

• Phim Hollywood đang bị loại khỏi thị trường Trung Quốc. Tiếp theo sẽ thế nào?

• Tương lai cuộc tình Hollywood-Trung Quốc

• Đại dịch đẩy nhanh sự thống trị phòng vé của Trung Quốc. Tương lai nào cho Hollywood?

Việc đóng cửa rạp chiếu, hoãn phát hành các bộ phim lớn và những lo ngại về sức khỏe cộng đồng khiến toàn bộ ngành công nghiệp điện ảnh rơi vào bế tắc triền miên. Trung Quốc đã vươn lên thế chỗ, giành ngôi vị quán quân phòng vé toàn cầu. Giờ đây, nhiều người trong nghề đang tự hỏi liệu Hollywood có sẽ lấy lại được ưu thế trước đây hay không.

Khi ngành công nghiệp điện ảnh tạm dừng, doanh thu phòng vé năm 2020 của Bắc Mỹ chỉ thu tổng cộng 2,2 tỉ đôla — rớt thẳng đứng 80% so với 11,4 tỉ đôla năm 2019

Khi ngành công nghiệp điện ảnh tạm dừng, doanh thu phòng vé năm 2020 của Bắc Mỹ chỉ thu tổng cộng 2,2 tỉ đôla — rớt thẳng 80% so với 11,4 tỉ đôla năm 2019. Trong khi đó, Trung Quốc xoay xở thu được 3,129 tỉ đôla doanh thu phòng vé trong suốt năm 2020. Mặc dù doanh thu từ các rạp chiếu của Trung Quốc giảm đáng kể so với tổng số 9,2 tỉ đôla năm 2019 trước đó thì vẫn đủ lớn để đưa Trung Quốc trở thành thị trường phim ảnh hàng đầu thế giới năm ngoái.

Để so sánh trực tiếp và gần đây hơn về nỗi thống khổ của Hollywood và sự trỗi dậy của Trung Quốc, chỉ cần nhìn vào việc ra mắt Godzilla vs Kong của Warner Bros. Bộ phim quái vật đã thu về một kỷ lục đáng kể thời COVID, 48,5 triệu đôla tại các rạp chiếu ở Mỹ trong năm ngày đầu tiên sau khi khởi chiếu ngày 31 tháng 3. Cho đến nay, phim đã thu về khoảng 86,6 triệu đôla tại các rạp ở Mỹ, mặc dù số liệu về lượng người xem HBO Max vẫn chưa được tiết lộ, bộ phim đang phát trực tuyến đồng thời trên dịch vụ này.

Tuy nhiên, ở Trung Quốc, nơi hầu hết các rạp chiếu đang hoạt động ở mức 75% công suất, bộ phim đã khởi chiếu vào ngày 26 tháng 3 và mang về 70 triệu đôla chỉ trong tuần đầu tiên công chiếu. Cho đến nay bộ phim kiếm được 183 triệu đôla ở Trung Quốc và dự kiến ​​sẽ kiếm được khoảng 5 triệu đôla nữa trước khi kết thúc ở đó, khiến nó (cho đến nay) trở thành phim Hollywood có doanh thu cao nhất ở Trung Quốc kể từ khi bắt đầu đại dịch, sau Tenet của Christopher Nolan. Hiện tại, Godzilla vs. Kong là phim có doanh thu cao thứ tư năm 2021 ở Trung Quốc; ba vị trí đầu đều là phim Trung Quốc.

Tính đến ngày 21 tháng 4, doanh thu phòng vé Trung Quốc cho năm 2021 đã đạt 3,09 tỉ đôla

Nếu triển vọng điện ảnh Trung Quốc có vẻ tương đối tốt trong hoàn cảnh đại dịch toàn cầu, thì năm 2021 đã định hình là sẽ tốt hơn nữa. Tính đến ngày 21 tháng 4, doanh thu phòng vé Trung Quốc cho năm 2021 đã đạt 3,09 tỉ đôla, theo nhà cung cấp dữ liệu phim Maoyan Entertainment. Có nghĩa là trong vòng chưa đầy bốn tháng, đã gần vượt qua tổng số tiền 12 tháng của năm ngoái là 3,129 tỉ đôla.

Stanley Rosen nói với Newsweek, việc đóng cửa các rạp chiếu theo yêu cầu đại dịch chắc chắn đã đẩy nhanh sự mất ngôi thống trị của phòng vé Hoa Kỳ, với 2020 là “một năm đứng ngoài cuộc chơi một cách bất thường.” Rosen là giáo sư khoa học chính trị tại Đại học Nam California, chuyên về chính trị, xã hội và điện ảnh Trung Quốc. Giống như nhiều người có kiến thức về ngành công nghiệp điện ảnh của Trung Quốc, Rosen dự đoán ngày này cuối cùng cũng đến. “Cuối cùng họ [Trung Quốc] sẽ làm được điều đó, không nghi ngờ gì nữa,” ông nói. “Chỉ là năm nào thôi.”

Tất cả các chuyên gia mà Newsweek trao đổi về câu chuyện này đều đồng ý với đánh giá của Rosen rằng việc Trung Quốc lên ngai vàng điện ảnh là không thể tránh khỏi. Tuy nhiên, một chuyên gia điện ảnh và giáo sư lịch sử tại Đại học Nam California, Steven Ross, có cái nhìn lạc quan hơn về tương lai của Hollywood, ít nhất là trong ngắn hạn. Ross nói: “Chúng ta vẫn có một số cấu trúc tiên tiến nhất để làm phim và chúng ta cũng có một nguồn nhân tài khổng lồ về biên kịch, đạo diễn, diễn viên và nhà sản xuất. Vì vậy, tôi vẫn nghĩ rằng Hoa Kỳ ở vị trí dẫn đầu trong một vài thập kỷ tới của thế kỷ 21. Xa hơn nữa thì tôi không chắc.”

Một khán giả bước vào rạp chiếu phim AMC Lincoln Square 13 ở thành phố New York ngày 5 tháng 3 năm 2021

Tuy nhiên, người ta có thể thắc mắc: Làm thế nào Hollywood lại bị một quốc gia có những bộ phim ăn khách hiếm khi ra nước ngoài vượt mặt? Vâng, hãy xem xét những con số tuyệt đối. Trung Quốc có dân số khoảng 1,4 tỉ người; Hoa Kỳ khoảng 330 triệu. Tiếp theo, có một thực tế là các công ty Trung Quốc bắt đầu nhận ra có thể kiếm được bao nhiêu tiền từ việc xây dựng các rạp chiếu phim mới, đôi khi ở những địa điểm không ai nghĩ tới.

Tập đoàn Wanda, nhà điều hành rạp chiếu phim lớn nhất Trung Quốc, kiên định giành phần ở các thành phố nhỏ hơn như Thành Đô, Thẩm Dương và Vũ Hán, nơi nhiều người sống trong những ngôi nhà xập xệ. Từ đầu thập niên 2000, công ty bắt đầu xây dựng các trung tâm thương mại hiện đại với các nhà hàng không đắt tiền, bảo tàng và tất nhiên là cả rạp chiếu phim. Nghĩa là “vào thứ bảy và chủ nhật các gia đình có thể đến đó và chơi cả ngày,” đạo diễn phim Scott Morgan giải thích với Newsweek. Trước khi thành lập hãng phim Creativity First Films, Morgan đã trải qua nhiều thập kỷ đi khắp châu Á và hơn năm năm làm việc trong ngành công nghiệp điện ảnh Trung Quốc. Ông cũng dự đoán doanh thu phòng vé của đất nước này cuối cùng cũng chiếm lĩnh thế giới trong cuốn sách năm 2016, The Future of Hollywood-China Film, Media, and Finance (Tương lai của Điện ảnh, Truyền thông và Tài chính Hollywood-Trung Quốc).

Mô hình rạp chiếu phim-trung tâm mua sắm tỏ ra thành công và các rạp chiếu và khán phòng vẫn tiếp tục phát triển ở Trung Quốc, trong khi nhiều rạp ở Hoa Kỳ thì đóng cửa. Năm 2019, Trung Quốc có thêm 9.708 màn chiếu mới và 1.453 rạp mới. Ngay cả trong thời kỳ đại dịch, quốc gia này đã bổ sung thêm 300 rạp chiếu phim và 5.794 màn chiếu trong năm 2020, nâng tổng số rạp chiếu phim trên toàn quốc lên 75.581 rạp. Sự mở rộng này sẽ tiếp tục vào năm 2021, với việc Trung Quốc bổ sung 2.188 rạp chiếu phim mới chỉ trong tháng giêng và tháng 2. Trước khi tháng 3 bắt đầu, cả nước đã thống kê được tổng số 77.769 rạp chiếu. Trong khi đó, Hoa Kỳ kết thúc năm 2020 với 40.998 rạp, giảm 174 so với năm trước.

Khán giả Trung Quốc xem Avatar ở rạp ngày 14/3/2021

Nhiều người hơn và nhiều màn chiếu hơn mang lại lợi thế cho Trung Quốc, nhưng thực tế là Trung Quốc phục hồi sau đại dịch nhanh hơn. Sau sáu tháng ngừng hoạt động, các rạp chiếu phim ở Trung Quốc bắt đầu mở cửa trở lại với nửa công suất vào tháng 7, trước khi cho phép 75% công suất vào tháng 9. (Những khu vực gần đây có những đợt bùng phát nhỏ đã xảy ra khiến có lúc công suất giảm xuống 50%, bao gồm cả Bắc Kinh.) Rạp chiếu ở Mỹ đã dần dần mở cửa trở lại với sức chứa hạn chế, mặc dù các thành phố lớn nhất đã bị tụt hậu xa so với các thành phố nhỏ hơn. Thành phố New York cuối cùng mới mở cửa rạp chiếu lại vào đầu tháng 3, giới hạn khán giả ở mức tối đa 25% sức chứa mỗi suất chiếu.

“Tôi không nghĩ việc sản xuất phim của họ đã tăng lên,” Morgan nói về các hãng phim của Trung Quốc và thành công ấn tượng mà họ đã trải qua trong thời kỳ đại dịch. “Nhưng người Trung Quốc cảm thấy rất tự hào về Trung Quốc.”

Niềm tự hào văn hóa đó dường như đã chuyển thành doanh thu phòng vé lớn cho các bộ phim nội địa, một xu hướng đã và đang phát triển trong những năm gần đây. Ba mươi ba trong số 50 phim có doanh thu cao nhất trong lịch sử Trung Quốc là phim Trung Quốc (bao gồm một số phim hợp tác Trung Quốc-Hồng Kông), với các phim nội địa lâu đời nhất trong danh sách là một vài phim từ năm 2015. 17 phim còn lại trong danh sách phim có doanh thu cao nhất ở Trung Quốc là phim Mỹ: phim siêu anh hùng Marvel, bom tấn hành động khoa học giả tưởng như Avatar và các phim từ chuỗi Fast & Furious. Rosen giải thích rằng lý do khiến những tác phẩm nhập khẩu này làm ăn tốt ở đó là vì không mất công sức để hiểu phim hành động hoặc phim hoạt hình.

Đoàn phim The Eight Hundred tại buổi chiếu ra mắt ở Bắc Kinh ngày 14/8/2020

Rosen nói: “Những phim [do Trung Quốc sản xuất] thành công nhất là phim yêu nước, vì vậy chính phủ chắc chắn khuyến khích chúng.” Thật vậy, phim kiếm tiền nhiều nhất ở đây — và nói rộng ra là nhất thế giới — năm ngoái là The Eight Hundred. Bộ phim chiến tranh lịch sử này đã mang về hơn 460 triệu đôla, gần như toàn bộ con số đó được thực hiện trong quá trình chiếu rạp ở quê nhà. Giống như Bollywood của Ấn Độ, nhiều phim nổi tiếng nhất của Trung Quốc hoạt động kém hiệu quả bên ngoài nước này, nơi mà các liên hệ và chủ đề văn hóa như The Eight Hundred lấy Chiến tranh Trung-Nhật lần thứ hai không có nhiều ý nghĩa. Thông thường, những phim nội địa thành công nhất của Trung Quốc không bao giờ được đưa lên màn ảnh nước ngoài.

Trung Quốc cũng đã nhờ đến sự trợ giúp của phương Tây trong việc sản xuất, như khi một hãng phim thuê anh em nhà Russo tư vấn cho bom tấn Chiến lang 2 năm 2017. (Tình cờ, bộ phim đó hiện đứng đầu trong danh sách phim có doanh thu cao nhất mọi thời đại của nước này.) Anh em Russo, đã đạo diễn một số phim lớn nhất của Marvel, cũng để ý đến thị trường này và vào năm 2016 đã ra mắt Anthem & Song, hãng sản xuất phim tiếng Trung cho thị trường Trung Quốc.

Mặc dù Hollywood rất có thể sẽ phục hồi sau đại dịch, nó sẽ được lợi nhờ ngành công nghiệp điện ảnh Trung Quốc đang phát triển ổn định. Ở một mức độ nào đó, Rosen nói, điều này có lợi cho các phim Mỹ khi trình chiếu ở Trung Quốc. Ông nói: “Nước lên sẽ nâng tất cả các con tàu lên. Vì vậy, [các hãng phim Hollywood] cũng hy vọng được lên theo con nước, và tôi vẫn nghĩ rằng những bộ phim kinh phí lớn thực sự sẽ làm tốt ở Trung Quốc.”

Tất nhiên, một số phim Hollywood sẽ gặp khó khăn ở Trung Quốc, vì một số hoàn cảnh và rào cản nhất định cần được giải tỏa. Trung Quốc có một hội đồng kiểm duyệt nổi tiếng khắc nghiệt. Chính vì vậy, Hollywood thường sẽ tự kiểm duyệt những bộ phim có bất cứ điều gì rủi ro về mặt chính trị trước khi công chiếu ở Trung Quốc, để tránh mất doanh thu vé lớn.

Lưu ý rằng chiếc áo khoác bay của nhân vật do Tom Cruise đóng đã được thay đổi so với phiên bản phim đầu tiên, loại bỏ cờ Đài Loan và Nhật Bản, Thượng nghị sĩ Ted Cruz nói, “Nó gửi thông điệp rằng Maverick, một biểu tượng của Mỹ, dường như sợ Trung Quốc?”

Lấy ví dụ Doctor Strange của Marvel. Trong truyện tranh, thầy phù thủy nổi tiếng có một cố vấn người Tây Tạng, nhưng nhân vật đó trong phim đươc sáng tạo lại thành người Celtic, do Tilda Swinton thủ vai. Mặc dù các biên kịch trong quá trình sản xuất chỉ ra rằng chủng tộc và bối cảnh của nhân vật đã được thay đổi để tránh gây tranh cãi ở Trung Quốc, đạo diễn Scott Derrickson cho biết ông không muốn dính vào cái gì mà ông cảm thấy là rập khuôn xấu xí về người châu Á. (Tuy nhiên, ông lại bị buộc tội tẩy trắng.) Cũng có những trường hợp trong những năm gần đây, các hãng phim Mỹ sống sượng tìm cách lôi kéo khán giả Trung Quốc. Ví dụ đáng chú ý về điều này là một phim khác của Marvel — phiên bản Trung Quốc của Người Sắt 3, bao gồm các cảnh bổ sung về một bác sĩ Trung Quốc phẫu thuật cho Tony Stark.

Kể từ khi ai cũng biết việc các hãng phim Mỹ đôi khi nhào nặm phim cho vừa ý Trung Quốc, chuyện đó đã trở thành một vấn đề chính trị. Năm ngoái, những người bảo thủ trong quốc hội Mỹ đã ban hành luật loại bỏ các nhà sản xuất Mỹ ra khỏi nguồn tài trợ của chính phủ nếu họ bị phát hiện thay đổi phim để làm hài lòng Trung Quốc. Thượng nghị sĩ Ted Cruz đã viện dẫn phần tiếp theo của Top Gun liên tục bị trì hoãn ra trước Thượng viện Hoa Kỳ vào tháng 5 năm ngoái. Lưu ý rằng chiếc áo khoác bay bằng da của nhân vật do Tom Cruise đóng đã được thay đổi so với phiên bản phim đầu tiên, loại bỏ cờ Đài Loan và Nhật Bản, Cruz nói, “Nó gửi thông điệp rằng Maverick, một biểu tượng của Mỹ, dường như sợ Trung Quốc?”

Việc ngành công nghiệp điện ảnh Hoa Kỳ rón rén không làm phật lòng chính phủ Trung Quốc, cũng như công chúng xem phim, không hoàn toàn bất ngờ. Doanh thu phòng vé ở Trung Quốc từ lâu đã là lớn thứ hai đối với phim Mỹ bên ngoài nước Mỹ, và một số phim kinh phí lớn phải đối mặt với hậu quả “được ăn cả ngã về không” khi chiếu ở Trung Quốc. Ví dụ, Resident Evil: The Final Chapter năm 2016 chỉ kiếm được 26,8 triệu đôla ở Bắc Mỹ, nhưng được coi là thành công sau khi thu về 159,5 triệu đôla ở Trung Quốc.

Hollywood và các phim nói tiếng nước ngoài khác không được phép vào Trung Quốc trong những kỳ nghỉ lễ dài của quốc gia này, chẳng hạn như Tết Nguyên đán

Nhưng đưa được phim do Mỹ sản xuất vào các rạp chiếu ở Trung Quốc là cả vấn đề. Peter Newman, giáo sư điện ảnh và là người đứng đầu chương trình Cao học MBA/MFA tại Trường Nghệ thuật Tisch của Đại học New York, nói: “Vẫn còn hạn ngạch ở Trung Quốc trong chừng mực số lượng phim Mỹ có thể phát hành ở đó. Hiện tại, quốc gia này đưa ra hạn ngạch chỉ cho phép 34 phim nhập khẩu mỗi năm ra rạp, mặc dù có sự nhượng bộ khi một công ty Trung Quốc đồng sản xuất.

“Các chính sách của chính phủ [Trung Quốc] và ngành kinh doanh giải trí thay đổi hàng tuần, đúng nghĩa đen,” Newman giải thích. Ông trích dẫn ví dụ Django Unchained của Quentin Tarantino năm 2013. Một số cảnh đổ máu và bạo lực trong phim đã được cắt bỏ để xoa dịu các nhà kiểm duyệt Trung Quốc, tuy nhiên bộ phim viễn Tây do Jamie Foxx đóng chính sau đó đã đột ngột bị rút khỏi rạp vào ngày công chiếu mà không có lời giải thích.

Rồi những ngày nghỉ lễ cả nước, Rose lưu ý. Trong thời gian đó, “Hollywood và các phim nói tiếng nước ngoài khác không được phép vào Trung Quốc. Vì vậy, [phim trong nước] đã có sẵn một lượng khán giả.” Tết Nguyên đán là giai đoạn có lượng người xem phim lớn nhất trong năm của đất nước này, và cũng là dịp chỉ có phim nội địa mới được chiếu. Theo hạ tầng bán vé Trung Quốc Maoyan Entertainment, kỳ nghỉ năm nay đã phá vỡ tất cả các kỷ lục trước đó khi lấy 1,206 tỉ USD trong tuần, vượt qua kỷ lục trước đó được thiết lập vào năm 2019 32,5%, theo Maoyan Entertainment. (Tất cả các rạp ở nước này đều đóng cửa vào Tết Nguyên đán 2020.)

Disney đặt nhiều hy vọng vào Mulan người đóng của Niki Caro, khởi chiếu ở Trung Quốc mùa hè năm ngoái nhưng rốt cuộc phim hoạt động kém hiệu quả ở thị trường này

Do những hạn chế đối với phim Mỹ và phim nước ngoài khác trên thị trường, thất bại ở phòng vé Trung Quốc là cực kỳ tai hại, đặc biệt khi chúng là những phim được thiết kế riêng cho quốc gia này. The Great Wall năm 2016 là một ví dụ điển hình. Bộ phim hợp tác Mỹ-Trung có kinh phí lớn (150 triệu USD) và đạo diễn nổi tiếng người bản xứ (Trương Nghệ Mưu), nhưng bị buộc tội tẩy trắng do chọn Matt Damon vào vai chính, và nó đi đến thua lỗ 75 triệu đôla theo báo chí đưa tin.

Gần đây hơn, Disney đặt nhiều hy vọng vào Mulan người đóng của Niki Caro, khởi chiếu ở Trung Quốc mùa hè năm ngoái sau khi không thể chiếu ở Mỹ. Những điểm không chính xác về lịch sử và một số tranh cãi khác — chẳng hạn như đội ngũ sản xuất chủ yếu là người da trắng — đã đeo bám bộ phim, rốt cuộc hoạt động kém hiệu quả ở Trung Quốc.

Đạo diễn mới vừa đoạt giải Oscar Chloé Zhao cũng đưa ra một tình thế khó xử cho Trung Quốc, cũng như biểu thị sự chia rẽ giữa các nhà kiểm duyệt của chính phủ và các bộ phận công chúng Trung Quốc. Newman, một giáo sư của Zhao khi cô theo học tại trường điện ảnh của NYU, cho biết khi Nomadland lần đầu tiên lấy Quả Cầu Vàng Phim hay nhất và Zhao sinh ra ở Bắc Kinh thắng Đạo diễn xuất sắc nhất, báo chí Trung Quốc đã ca ngợi cô là ‘người con của đất nước làm nên chuyện lớn.’ Sau đó, một phỏng vấn năm 2013 mà Zhao dành cho Filmmaker Magazine được xới lại và nhanh chóng thay đổi câu chuyện. Trong phỏng vấn đó, cô nói về việc lớn lên ở Trung Quốc, và miêu tả là “một nơi đầy rẫy những lời nói dối.”

Chloé Zhao đã làm nên lịch sử tại lễ trao giải Oscar nhưng Marvel sẽ sớm phải đối mặt với một thử thách lớn từ các nhà kiểm duyệt Trung Quốc vào cuối năm nay với bộ phim tiếp theo của Zhao, Eternals

Tất nhiên, Zhao đã làm nên lịch sử tại lễ trao giải Oscar khi trở thành người phụ nữ da màu và người phụ nữ Trung Quốc đầu tiên được trao tượng vàng Đạo diễn xuất sắc nhất, và bộ phim Nomadland của cô được công nhận là Phim hay nhất. Tuy nhiên, chính phủ nước nhà của cô đã áp đặt chế độ cấm tin tức với các kênh truyền thông nhà nước, hầu như phớt lờ bất kỳ đề cập nào về giải Oscar hoặc Zhao. Các mạng xã hội của Trung Quốc cũng nỗ lực xóa hoặc hạn chế lan truyền tin tức về đêm trọng đại của Zhao, mặc dù những người hâm mộ khôn khéo đã làm mờ tên cô và cố tình lật úp ảnh để tránh bị kiểm duyệt.

Marvel sẽ sớm phải đối mặt với một thử thách lớn từ các nhà kiểm duyệt Trung Quốc vào cuối năm nay với bộ phim tiếp theo của Zhao, Eternals, bom tấn siêu anh hùng có Angelina Jolie, Kumail Nanjiani và Salma Hayek. Với sự thành công về mặt tài chính mà Marvel thường thấy ở Trung Quốc, bộ phim không được chiếu ở đó có thể là một tổn thất lớn, nếu không qua được các nhà kiểm duyệt phim của Trung Quốc. (Newsweek đã liên hệ với cơ quan chức năng Trung Quốc để bình luận về câu chuyện này nhưng không nhận được phản hồi vào thời điểm báo đưa tin.)

Không cần phải nói, rủi ro và căng thẳng sẽ tăng cao vì cạnh tranh phòng vé giữa Trung Quốc và Hoa Kỳ gia tăng khi chúng ta đã xong đại dịch COVID-19. Nhưng không phải ai cũng hoàn toàn xóa đi mối quan hệ công nghiệp điện ảnh của hai nước. Điều này đặc biệt đúng khi cả hai quốc gia đều có thể hưởng lợi về tài chính bằng cách làm việc cùng nhau.

Người Trung Quốc cảm thấy rất tự hào về Trung Quốc. Niềm tự hào văn hóa đó dường như đã chuyển thành doanh thu phòng vé lớn cho các bộ phim nội địa

Newman lưu ý: “Số tiền quá lớn. Tôi nghĩ người ta sẽ tiếp tục cố gắng kiếm chác.”