Đây là lúc các hãng lớn kiếm tiền tối đa bằng những tựa phim bảo chứng Krypton như Transformers: Age of Extinction, và nỗi ám ảnh quanh năm của họ với việc thỏa mãn bọn trẻ con lên cơn sốt đỉnh điểm. Trong giới điện ảnh, hè bắt đầu từ tuần đầu tiên của tháng 5, mà năm nay nghĩa là sự ra mắt của Avengers: Age of Ultron, có những con người hừng hực trẻ trung Chris Evans, Chris Hemsworth, Scarlett Johansson và — chàng trai tuổi 50 Robert Downey Jr.

Nhân vật lão làng của Samuel L. Jackson, phải, trong Avengers: Age of Ultron ra mắt hè năm nay

Loạt phim Avengers thiên về tuổi trẻ, tuy không hoàn toàn: Nhân vật lão làng là Samuel L. Jackson, ở tuổi 66 mà cứ như không có tuổi. Tương tự các đồng nghiệp lục tuần của anh là Denzel Washington và Bruce Willis, Jackson là ngôi sao hành động mấy thập niên nay. Một vài người trang lứa với họ, trong đó có Liam Neeson và Helen Mirren, tương đối mới, đang trở thành những tay đấm trên màn ảnh rộng sau hàng chục năm là những diễn viên hàn lâm đáng kính. Chủ nghĩa người hùng hành động không là tấm vé duy nhất trở thành ngôi sao chín muồi. Ở tuổi 65, Meryl Streep, thường xuyên được đề cử Oscar và được giới phê bình ưa thích, chỉ mới 10 năm qua thôi mới hiện thực hóa tiềm năng sức hút phòng vé của cô. Từ 2006, cô đóng năm phim vượt hoặc gần sát mốc 100 triệu đôla ở phòng vé Bắc Mỹ. Diễn giải theo Vua Lear: Gừng càng già càng cay.

Ngoài đời thực, người Mỹ sống thọ hơn, năng động hơn — tuổi thọ nằm trong khoảng 80 cho cả hai phái — và lực lượng hùng hậu của thế hệ bùng nổ sinh sản về hưu và thế hệ X tóc muối tiêu sẽ không lặng lẽ đi vào chạng vạng của văn hóa đại chúng. Các quái vật rock ’n’ roll bán hết vé trình diễn ở sân vận động, còn truyện tranh và phim được các bậc cha mẹ và ông bà bây giờ từng yêu thích không ngừng được tái sử dụng cho thế hệ thiên niên kỷ mới tiêu thụ. Có lẽ những thứ đó càng hay hơn, và sức bền của chúng là vấn đề về phẩm chất. Hay có lẽ những người nghĩ vậy — những người trung thành với phim ảnh và ngôi sao nhạc rock đã định hình tuổi dậy thì và thời mới lớn của riêng họ — vẫn còn tung hoành cơ bắp trên thị trường.

Clint Eastwood chỉ đạo trên trường quay American Sniper

Nhưng hoài niệm chỉ lý giải một phần sự nổi tiếng bền bỉ và sức hấp dẫn được làm mới lại của những minh tinh 50+. Họ đưa sức hút, kỹ năng và sự già dặn, sự chuyên nghiệp thoải mái vào cho những dự án phim mà nếu không có họ sẽ thiếu đi những phẩm chất đó. Khi các nhà làm phim khôn ngoan hay đủ may mắn mời được Streep, họ gần như được đảm bảo một diễn xuất đáng nhớ; cô là bảo chứng nhà băng. Cô đưa bộ công cụ của cô (chất giọng Mỹ và đại loại thế) đi kèm một tính cách sống động và một bảng thành tích sáng chói, tạo sức nặng cho ngay cả những phim ít chắc ăn nhất. Cô có thể chống đỡ những phim dở và bạn diễn yếu hơn, y như Morgan Freeman, một công dân kỳ cựu làm việc cần mẫn nhất trong giới điện ảnh. Ông chia sẻ vinh dự đó, nếu đằng sau máy quay cũng vinh quang như thế, với đạo diễn Clint Eastwood (84), mà việc trở lên lưng ngựa làm hiện tượng được giới phê bình khen ngợi và được yêu mến của họ cung cấp thêm bằng chứng cho thấy điện ảnh hiện đang tận hưởng một khoảnh khắc cao niên kiểu khác.

Eastwood không đóng trong bộ phim mới nhất của ông, American Sniper, đứng đầu phòng vé nội địa năm ngoái, nhưng thành công của phim này là không thể tưởng nếu không có ông. Như những chỉ trích mang tính cá nhân dành cho bộ phim, nhất là những mũi tên của Pauline Kael (“chủ nghĩa phát xít”), Eastwood trở thành John Wayne* của thời đại này. Ông còn là một trong những mối liên hệ rõ ràng nhất với thời kỳ điện ảnh ban đầu, dù tác phẩm của ông nhất nhất khui ra những nỗi quan ngại đương thời, trong đó có một khảo sát suốt đời về nam tính và sự bất mãn của đàn ông. Ông không diễn nhiều nữa nhưng xuất hiện để đóng những lão già gân trong các phim gần đây nhất của mình, Gran Torino và Trouble With the Curve. Trong những vai đó — và trước đó trong những phim như Space Cowboys và Million Dollar Baby — ông đã ấn định chuẩn mực người đàn ông trưởng thành mới.

Arnold Schwarzenegger, 67, nỗ lực cứu lấy tương lai nhân loại trong
Terminator Genisys, 31 năm sau lần đầu ông đóng Terminator

Còn nói đến người từng giữ chức thống đốc bang California: tháng 7 năm nay Arnold Schwarzenegger, 67 tuổi, lần nữa sẽ thực hiện lời hứa (“Tôi sẽ trở lại”) trong Terminator Genisys. Ngành điện ảnh đã làm nhiều chuỗi phim và phần tiếp theo nhắm vào trẻ em và bọn trẻ choai, nhưng loạt phim lâu đời, kiếm bộn tiền này đôi lần trúng khẳm lạ lùng nhờ tuổi thọ của ngôi sao. Vì trong khi có những người hùng của phim chuỗi có thể thay thế, như James Bonds và Bat-, Spider- và Supermen thể hiện rõ, một số vai diễn khác, như Schwarzenegger, già đi cùng chuỗi phim. Terminator phần đầu ra mắt năm 1984. Willis đã năm lần Die Hards (và nhiều lần nữa trong những phim nhại thành tích siêu sao hành động của anh) suốt 25 năm hơn. Cũng sẽ ra rạp hè này, Tom Cruise đã năm lần đóng Mission: Impossible từ 1996, khi đó ở tuổi 33 anh vẫn còn bị gọi là trẻ ranh.

Biểu tượng đáng chú ý nhất của phim chuỗi bô lão hành động là Liam Neeson, 62, tái cấu trúc sự nghiệp thành người cha điên lên trong phim hạng B, đáng kể nhất là chuỗi phim Taken, gợi lên ký ức về Charles Bronson trong loạt Death Wish. Cả hai đều ở tuổi 50 khi các chuỗi phim này bắt đầu, đến một mức độ nào đó, làm theo truyền thống của Wayne, không gác kiếm mãi đến thập niên thứ bảy. Địa vị của Wayne là một huyền thoại được đánh bóng trong một hệ thống hãng phim Hollywood kiểu nhà máy mà năm này qua năm khác, phim này đến phim khác, giúp biến ông thành một sự hiện diện quen thuộc (một thương hiệu, như bọn trẻ bây giờ hay nói). Tương tự, Harrison Ford sẽ mãi mãi là Han Solo đối với hàng triệu ‘fan’; ở tuổi 70, lần nữa ông sẽ là Han Solo khi Star Wars: The Force Awakens ra rạp tháng 12 năm nay.

Harrison Ford sẽ mãi mãi là Han Solo

Ford còn là Indiana Jones, tất nhiên, và giờ ông trở thành người ông ương bướng trong một vũ trụ điện ảnh ngày càng chật chội những ông bố bảo bọc có những bộ kỹ năng đặc biệt đã điên lên rồi. Khi phim Taken đầu tiên làm ra 100 triệu đôla đầu năm 2009, biến Neeson thành một cỗ máy kiếm tiền phòng vé ở một thể loại phim mà ông chưa bao giờ đóng, đã khởi động cơn đổ xô đào vàng tóc hoa râm. Ông không tạo ra hình mẫu gã đàn ông tóc muối tiêu nhập nhằng về đạo đức có nhiệm vụ giải cứu hoặc trả thù một biểu tượng hay thực ra là cô con gái. Hình tượng đã có từ trước anh, cũng như Washington, who người phát tiết cơn phẫn nộ chính đáng hậu 11/9 thay mặt Dakota Fanning trong Man on Fire (2004) và sau đó là Chloë Grace Moretz trong The Equalizer (2014). Giờ thì ai nấy đều muốn đóng phim hành động: Willis, Kevin Costner, Sylvester Stallone.

Tuy nhiên, trong hầu hết những phim này, có một kiểu hành động nhất định mà nhân vật không muốn. Có khi anh ta là một ông bố, thỉnh thoảng là ông chồng, thường hơn là kẻ góa vợ, nhưng hầu hết không bao giờ là một vai chính lãng mạn và dứt khoát không phải vì phụ nữ trẻ hơn mà nỗ lực cứu mạng. Nói cách khác, anh ta là một chiến binh, không phải người tình. Bạo lực khiến anh sexy, như thường là vậy trong phim Mỹ, trong đó thường xuyên máu me tung tóe, cháy nổ tưng bừng và tất cả thay cho yếu tố tinh dục là quá rõ. Nhưng anh kiên quyết không quan tâm đến sex vì anh quá buồn chán, quá lạnh lùng hoặc quá bận rộn đấm thụi những gã trẻ hơn. Như những chiến binh-quý tộc Hy Lạp hiện đại, những ông bố hành động sống trong một lãnh địa của đánh đấm và ràng buộc chỉ toàn đàn ông, bất luận họ đi một mình hay có những anh chàng trẻ hơn đi cùng để được biết mùi đời bằng những cung cách tàn bạo.

Mission: Impossible: Rogue Nation ra rạp hè 2015 này, với Tom Cruise lần thứ năm vào vai Ethan Hunt

Phụ nữ cũng được cho phép có vai diễn tượng trưng trong đám hỗn độn này, và đôi khi còn nhiều hơn thế. Khả năng sáng tạo những nhân vật sắt đá, ngang ngạnh của Helen Mirren — trong đó có Nữ hoàng Elizabeth II và thám tử Jane Tennison trong loạt phim truyền hình Prime Suspect — thế nào đó lại dẫn cô đến với phim hài siêu bạo lực Red nói về những sát thủ về hưu và hoạt động tình báo. Như loạt The Expendables với Stallone, các phim Red tình cờ theo kiểu AARP (American Association of Retired Persons - Hiệp hội những người về hưu) của Dirty Dozen, với Mirren, 69 tuổi, trong bộ đồ nhà binh rằn ri. Họ đùa với và, thỉnh thoảng, đầu hàng sự phân biệt tuổi tác rập khuôn, dù diễn xuất dí dỏm, sexy của Mirren đánh đổ bất cứ ám chỉ nào cho rằng cô sẵn lòng nghỉ hưu.

Helen Mirren vẫn là một biểu hiện dục cảm dù cô đã trở thành bà hoàng nghệ thuật với những phim như The Queen và Woman in Gold. Sự khẳng định sức hấp dẫn tình dục trên phim bởi một phụ nữ trung niên (hoặc hơn thế) là một hình thức nổi loạn trong một nền công nghiệp mới bị chế giễu gần đây trong Inside Amy Schumer (với Tina Fey, Patricia Arquette và Julia Louis-Dreyfus đóng chính) vì khuynh hướng đóng dấu ngày hết hạn lên vè khêu gợi nữ tính. Tương tự, đặt sự theo đuổi nghề nghiệp chuyên môn của phụ nữ làm trung tâm một bộ phim, tạo kịch tính về năng lực của cô, thách thức giới hạn dai dẳng của nữ giới ở Hollywood và những chốn quyền lực cao khác.

Mirren, 69 tuổi, trong bộ đồ nhà binh rằn ri

Ở nơi khác — hay có lẽ là ngay ở Pháp thôi — có truyền thống sâu nặng của điện ảnh quan tâm đến mọi giai đoạn trong cuộc đời phụ nữ, đã sản sinh ra những sự nghiệp phong phú cho các nữ diễn viên như Catherine Deneuve, Isabelle Huppert và Nathalie Baye. Trong khi đó, truyền hình Mỹ tiếp tục dành chỗ cho phụ nữ trưởng thành theo những cách mà Hollywood không làm. Nhưng ở một phim hãng lớn của Mỹ, hình ảnh Sandra Bullock thành thạo vũ trụ trong vai trò phi hành gia trong Gravity hay Streep đứng đầu ban nhạc rock hè này trong Ricki and the Flash gần như là mang tính cách mạng. Trong một kỷ nguyên trước, thì họ đã bị tống khứ hoặc thải hồi.

Luôn có chỗ cho người có tuổi trong phim, nhưng trước đây họ trẻ hơn. Gloria Swanson 50 khi đóng Norma Desmond, một ngôi sao phim câm hóa thạch trong phim Sunset Boulevard của Billy Wilder. Cũng tuổi đó, Bullock được tạp chí People mệnh danh là người phụ nữ đẹp nhất thế giới. Năm Sunset Boulevard ra mắt, Bette Davis đóng vai một ngôi sao Broadway loạng choạng bên bờ vực hết thời trong All About Eve. Lúc dó cô 42 tuổi, cùng tuổi với Cameron Diaz. Trong Sunset Boulevard, nhân vật của Swanson bị quên lãng và đánh bạc với một bộ ba ngôi sao cũng phai tàn có biệt danh nghiệt ngã là Waxworks. Một trong ba người đó, Buster Keaton, 54 tuổi khi phim lần đầu ra rạp — cùng tuổi với George Clooney khi bộ phim tham vọng bom tấn của anh Tomorrowland ra mắt hè này. Humphrey Bogart, ở tuổi 53, trẻ hơn một chút xíu khi đóng vai gã càu nhàu tốt bụng trong The African Queen. Bạn diễn của ông, Katharine Hepburn, trong vai một “gái già điên tàng, gầy đét, hát thánh ca suốt,” 44 tuổi lúc quay phim này.

Meryl Streep, 65, vào vai nữ chính ban nhạc rock trong phim Ricki and the Flash

The African Queen là kịch bản rẻ tiền kiểu láu cá của Hollywood, nhưng phim đem đến hình ảnh hai nhân vật có tuổi — và những ngôi sao nổi tiếng đóng hai vai đó — phải lòng nhau một cách bình đẳng. Không khác Simone de Beauvoir đã viết, “Khi Bogart lần đầu đặt tay lên vai Katharine, điệu bộ của anh thể hiện một cảm xúc tình dục mãnh liệt.” Những người có tuổi đó, mà giờ là trẻ, thật nóng bỏng. Phim chính thống không còn thể hiện tình yêu đẹp ở bất cứ độ tuổi nào nữa và thậm chí hiếm khi thử, với những ngoại lệ như The Best Exotic Marigold Hotel và phim lãng mạn I’ll See You in My Dreams với Blythe Danner và Sam Elliott, ra rạp tháng 5 này. Các nhà làm phim và có lẽ cả khán giả xem ra thoải mái với việc những người về hưu nã đạn và hạ trực thăng hơn là làm tình.

Đây có lẽ phần nào do kiểu coi mình còn trẻ của văn hóa Mỹ hay là bằng chứng về một xu thế đối nghịch. Dù trường hợp nào đi nữa, trong khi điện ảnh trào lưu tiếp tục miệt mài với tuổi trẻ, thì điều gì khác cũng đang xảy ra: phim Mỹ tóc hoa râm. Những ngôi sao của chúng ta, cũng như đất nước mà họ phản chiếu, đang già đi, một điều mà họ, như nhiều người trong chúng ta, lập tức chống cự và làm hết mình để tận dụng. Họ vẫn luôn là biểu tượng của quyến rũ và đầy năng lực, thường miễn cưỡng giã từ ánh hào quang. Họ còn là mạch máu của lý tưởng và khát vọng của chúng ta, trong đó giấc mơ rằng có thể già đi mà không chậm đi, có hay không có súng máy. Họ đang làm thay đổi diện mạo của minh tinh điện ảnh, người cũng có lúc có nếp nhăn.


* Marion Mitchell Morrison (tên khai sinh Marion Robert Morrison; 1907–1979), được biết đến nhiều hơn với nghệ danh John Wayne, là diễn viên, đạo diễn và nhà sản xất phim người Mỹ. Từng đoạt giải Oscar, Wayne là một trong những sức hút phòng vé lớn nhất suốt ba thập niên.