Có bằng chứng cho thấy phim chất lượng hơn (và nhất là phim bom tấn) làm ăn tốt hơn những phim phần tiếp theo mệt mỏi và hoành tráng mà thiếu sinh khí. Vậy tại sao Hollywood cứ tuôn ra những phim Pirates of the Caribbean phần tiếp theo và những phim khởi động lại định mệnh không dành cho giới phê bình, nhưng cũng thất bại thương mại ở Mỹ?

Câu trả lời: Vì dành cho người khác.

Phòng vé quốc tế tác động ‘khủng’ lên việc Hollywood làm phim gì

Hầu hết giới theo dõi doanh thu phòng vé xem xét phòng vé “nội địa” (nghĩa là Mỹ) và phòng vé “toàn cầu” khi nghĩ về một phim nào đó làm ăn ra sao trên thị trường. Chìa khóa để hiểu cái gì tạo nên thành công theo chuẩn Hollywood nằm ở việc kết hợp hai số liệu này lại — và đôi khi, nằm ở sự khác biệt giữa chúng.

Đế thấy mô hình phòng vé này thể hiện thế nào trong năm 2017, hãy xem biểu đồ sau, cho thấy doanh thu toàn cầu của 20 phim đầu bảng năm nay tính đến hết tuần đầu tiên của tháng 9, và doanh thu này phân chia thế nào giữa nội địa và thế giới:

TỶ LỆ PHẦN TRĂM DOANH THU NỘI ĐỊA SO VỚI DOANH THU QUỐC TẾ CỦA 20 PHIM CÓ DOANH THU TOÀN CẦU CAO NHẤT HÈ 2017

Nguồn: Box Office Mojo

Nhiều phim trên biểu đồ này cũng xuất hiện trong danh sách tốp 20 riêng ở thị trường Mỹ. Chẳng hạn, Beauty and the Beast thoải mái ngự trên đầu cả hai danh sách. Cả hai danh sách có trùng nhau nhiều phim, dẫu khác vị trí: Wonder Woman thứ 2 ở Mỹ nhưng thứ 6 toàn cầu; The Fate of the Furious thứ 7 ở Mỹ, nhưng thứ 2 toàn cầu.

Nhưng sự khác biệt đó nói lên rất nhiều điều. Nhiều phim trên bảng xếp hạng toàn cầu thậm chí chưa bao giờ lọt vào danh sách tốp 20 ở Mỹ, như Wolf Warriors 2 (thứ 109 ở Mỹ), The Mummy (thứ 25), Your Name (92), xXx: The Return of Xander Cage (39), và The Great Wall (35), phim có Matt Damon đóng và được kỳ vọng làm tốt hơn ở Mỹ nhờ điều đó.

Tỷ lệ doanh thu từ Mỹ so với toàn thế giới trong tổng doanh thu phòng vé là chỗ sự tình thú vị nhất. Hãy xem phim nào doanh thu nước ngoài làm còi cọc tỷ lệ doanh thu ở Mỹ: The Fate of the Furious (phần của một phim chuỗi vốn đã luôn làm ăn tốt toàn cầu, phần nào nhờ dàn diễn viên đa dạng), Pirates of the Caribbean: Dead Men Tell No Tales, Transformers: The Last Knight, xXx: The Return of Xander Cage, và The Mummy, đem lại cho Tom Cruise doanh thu mở màn toàn cầu cao nhất từ trước đến nay bất chấp ra mắt nhợt nhạt ở Mỹ. Những phim này, như nhiều phim trở thành ‘hit’ bên ngoài thị trường Mỹ, thường nặng về kỹ xảo và hành động và nhẹ về câu chuyện. Đó không phải vì khán giả nước ngoài chuộng câu chuyện dở, mà đúng hơn là vì hiệu ứng thị giác dịch được ra khắp các ngôn ngữ dễ dàng hơn cốt truyện nhiều, không cần thoại và có ý tưởng văn hóa chung, làm được việc.

Lũ minion nói năng lắp bắp đã định nghĩa loạt phim giúp đẩy Despicable Me 3 tới thành công áp đảo phòng vé toàn cầu

Chuyện có hơi khác với phim hoạt hình, chẳng hạn Despicable Me 3, The Boss Baby, và Cars 3, thường làm tốt bất kể ra mắt ở đâu, vì sự đói khát giải trí cho trẻ em thì rất lớn và phổ quát. Nhưng ở thị trường nước ngoài phim hoạt hình còn có một lợi thế đặc trưng: lồng tiếng, thay vì phụ đề, tạo hấp dẫn hơn, và tạo sự tin cậy dễ dàng hơn so với phim người đóng. Chuỗi Despicable Me là trứ danh ở khía cạnh này, vì lũ minion nói năng lắp bắp đã định nghĩa loạt phim giúp đẩy bộ phim tới thành công áp đảo phòng vé toàn cầu.

Một vài phim ngoại lai trên biểu đồ cũng minh họa tầm quan trọng chưa bao giờ mạnh đến thế của một thị trường đơn nhất: Trung Quốc.

Lấy ví dụ Wolf Warriors 2, đã phát hành ở Mỹ, nhưng mất tăm, vì trình chiếu chỉ có 53 rạp. Nhưng bộ phim Trung Quốc này là phim có doanh thu toàn cầu cao thứ năm năm nay, và hầu như nhờ cả và sự nổi tiếng của nó ở Trung Quốc: Với thông điệp mang chủ nghĩa dân tộc, xem phim này được coi là hành động yêu nước.

Wolf Warriors 2 là phim có doanh thu toàn cầu cao thứ năm năm nay, và hầu như nhờ cả và sự nổi tiếng của nó ở Trung Quốc

Một trường hợp rất khác là phim hoạt hình Nhật Your Name, là phim có doanh thu cao nhất năm 2016 ở quê nhà (và là phim Nhật có doanh thu cao thứ tư mọi thời đại) và trở thành phim Nhật sinh lời nhất ở Trung Quốc năm nay. Khi phim ra rạp ở Mỹ năm 2017, giới phê bình ca ngợi, cho phim 98% trên Rotten Tomatoes — nhưng phim vẫn mở màn khá nhỏ, thu chỉ hơn 5 triệu đôla với 300 rạp. (Ngược lại, một phim như Despicable Me 3 mở màn ở hơn 4.500 rạp chiếu.)

Nhắm mục tiêu thị trường toàn cầu — và cụ thể là Trung Quốc — quan trọng cho thành công của một số loại phim nhất định. Phát hành một phim ở Trung Quốc phức tạp vì hoạt động kiểm duyệt và các quy định xung quanh bao nhiêu xuất phẩm nước ngoài được trình chiếu ở các rạp Trung Quốc. Nhưng ngày càng tăng, thị trường Trung Quốc chi phối quyết định ở Hollywood; để có phim doanh thu cao, cần phải tính một nửa doanh thu vé toàn cầu ở thị trường này. Thế là một số hãng phim phương Tây đã tìm cách đi đường vòng né những quy định nghiêm ngặt bằng cách hợp tác với các công ty chế tác Trung Quốc, tăng cơ hội qua được kiểm duyệt lẫn hấp dẫn khán giả Trung Quốc.

Nhưng đó chẳng phải giải pháp hoàn hảo. Sử thi nổ mắt The Great Wall, có cả Damon lẫn sao Trung Quốc như Cảnh Điềm và Lưu Đức Hoa, là một phép thử cho xuất phẩm đồng sản xuất Hollywood-Trung Quốc, mà đây còn là dự án đồng sản xuất lớn nhất. Nhưng phim được điểm phê bình tầm tầm cả ở Trung Quốc lẫn ở Mỹ, và mở màn hờ hững ở cả hai nước. Không được đón nhận hào hứng ở Mỹ lẫn toàn thế giới, nhất là Trung Quốc, có thể cho thấy bom tấn kinh phí lớn đồng sản xuất không nhất thiết là chìa khóa thành công ở mọi thị trường.

Có cả Damon lẫn sao Trung Quốc như Cảnh Điềm và Lưu Đức Hoa nhưng The Great Wall không được đón nhận hào hứng ở Mỹ lẫn toàn thế giới, nhất là Trung Quốc

Tuy nhiên, số liệu còn chỉ ra rằng dù người Mỹ chừng phát cáu với một số loại phim — những phần tiếp theo bất tận, những khởi động lại khập khiễng — các phim này gần như chắc chắn sẽ tiếp tục được làm ra, vì các hãng phim không chỉ để mắt đến thị trường Mỹ, mà còn cả một thị trường toàn cầu rộng lớn hơn. Và chừng nào thị trường toàn cầu còn sinh lợi, phim sẽ tiếp tục được làm như thế.