Thực ra, đúng một năm sau đó, vào mùa thu năm 2002, một nỗ lực hợp tác giữa 11 nhà làm phim quốc tế đã âm thầm xuất hiện tại các rạp chiếu phim nghệ thuật ở vài thành phố lớn của Mỹ. Bộ phim có tên đơn giản là 11. 09. 01 — 11. 09 và kết hợp giữa nhiều phim ngắn, tất cả đều trực tiếp hoặc gián tiếp đề cập đến những sự kiện xảy ra hôm đó. Một số thẳng thừng gây đau nhói, như phim tư liệu Babel của đạo diễn Alejandro González Iñarritu tái hiện cảnh những thân người rơi xuống từ tòa tháp đôi. Những phim khác như cuộc gặp gỡ ngắn giữa nhà làm phim người Iran Samira Makhmalbaf với học sinh tiểu học để thảo luận về bản chất sự trừng phạt của thần linh ("Chúa không có máy bay," một cô bé nói. "Chúa tạo ra con người.") sâu sắc một cách đáng buồn và thầm lặng.

Nhưng sau màn thết đãi nhỏ nhoi đó, có vẻ như Hollywood sẽ áp dụng chính sách không can thiệp. Hai dự án thu hút một lượng khán giả đáng kể năm 2006 World Trade Center, với câu chuyện xúc động có thật về hai sĩ quan cảnh sát bị kẹt dưới tòa tháp đã sụp đổ và United 93, bộ phim theo tốc độ thực của những sự kiện có thể đã xảy ra trên chiếc máy bay đã đâm xuống một cánh đồng ở Pensylvania. United 93 nhận được hai đề cử giải Hàn lâm cho đạo diễn xuất sắc và biên tập phim. Hai phim được phát hành rộng rãi hơn, phim tâm lý Reign Over Me của Adam Sandler và Remember Me của Robert Pattinson đã thất bại trong việc kết nối với khán giả.

Nicolas Cage vào vai một sĩ quan cảnh sát bị kẹt dưới tòa tháp đôi bị sụp đổ trong World Trade Center,
một trong những phim nói về ngày 11/9 quy tụ nhiều ngôi sao và thu hút nhiều khán giả

Nhà làm phim độc lập Brian Sloan có thể đưa mình vào danh sách những đạo diễn kiêm biên kịch ít ỏi dám dứt khoát đề cập đến sự kiện 11/9. Phim độc lập WTC View năm 2005 của ông nói về một người New York cố cho thuê một phòng trong căn hộ liền kề tòa tháp đôi của anh ta, tuy hư cấu nhưng bắt nguồn từ chuyện có thật. Đạo diễn người New York, sống không xa nơi giờ đây là Khu vực số 0, từng đăng quảng cáo tìm bạn cùng phòng ngày 10/9/2001. Kinh nghiệm nói chuyện với những người từng đến căn hộ của ông sau vụ tấn công, tất cả đều có chuyện để kể, sau cùng lại trở thành một vở kịch và một bộ phim. Và có vẻ như bản năng tức thì mách bảo rằng trải nghiệm của ông cần phải được kể ra sớm hơn.

"Điều gây cảm hứng cho tôi," Sloan nói, "là khi tôi nhận ra rằng mình đã sống trong thời điểm đáng nhớ của lịch sử và tôi thấy bị thúc bách phải làm phim tài liệu ngay. Đương nhiên đó là một câu chuyện rất quan trọng. Nhưng đây cũng là câu chuyện về người dân thành phố phải sống thế nào với sự việc kinh khủng đã xảy ra và cách họ sống cùng nhau sau đó."

Một phim khác trước đó, 25th Hour của Spike Lee, không nói về vụ tấn công mà giới thiệu những hình ảnh đáng nhớ có liên quan. Phim tâm lý này mở đầu bằng hình ảnh hai đèn pha tái hiện tòa tháp đôi và sau đó là công trường ở Khu vực số 0. Aaron Hills, người phụ trách nhà hát reRun Gastropub ở Brooklyn kiêm phóng viên tờ The Village Voice, ban đầu không đoan chắc những hình ảnh này sẽ hiệu quả. "Sự khơi gợi của bộ phim có vẻ là đúng thời điểm nhưng là một sự tra cho vừa không hợp lý để chuyển thể một quyển tiểu thuyết đã xuất bản trước khi hai tòa tháp sụp đổ," Hillis nói. "Và giờ đây, sau ngần ấy năm, những hình ảnh đau thương đó ám ảnh tôi hơn bất kỳ phim ảnh nào khác hậu 11/9."

Manohla Dargis, đồng trưởng ban bình luận phim của The New York Times, xác nhận rằng tuy có một số ít phim chính thống của Hollywood thẳng thắn đối mặt với đề tài này, thực sự hậu quả của 11/9 luôn tồn tại trong phim.

Cảnh trong United 93

"Chúng ta có thể nhìn vào loạt Harry Potter qua đám mây đen 11/9," Dargis giải thích. "Rất khó mà không thấy, với ý tưởng Chúa tể Voldermort là ông trùm của những thế lực tàn ác muốn tàn phá thế giới. Và kết thúc khải huyền tái khẳng định điều đó trong tôi."

Những hình ảnh và ký ức về ngày ấy vẫn còn đau đớn. Mười năm không phải quãng thời gian quá dài. Nên khi một phim chính thống đa mục đích quyết định chọn thời điểm trọng đại đó và nỗ lực đem lại ý nghĩa thì kết quả có thể quá nặng nề. Khán giả đi xem phim vào tối thứ bảy thường có tâm lý rời bỏ thế giới xấu xa lại sau lưng để trải nghiệm sự hồi hộp, phấn chấn không bộc lộ trên gương mặt. Nên gián tiếp chính là hướng đi mới.

Chẳng giúp ích được gì là những phim thất bại như Remember Me (mà Dargis miêu tả là "kinh khủng" và "lợi dụng") thình lình biến 11/9 thành một phim hành động, theo lời Sloan là "một công cụ kịch bản rẻ tiền". Chính bản thân nhà làm phim này vốn không phải người hâm mộ của World Trade Center, lớn tiếng tự hỏi "phim này cung cấp thông tin gì về thời điểm đó cho khán giả."

Phim tài liệu chiến tranh như Farenheit 11/9 của Michael Moore và No End In Sight của Charles Ferguson mạnh mẽ đế cập đến chính sách ngoại giao của Mỹ sau vụ tấn công. Nhưng một phim chiến tranh hư cấu chưa một lần bàn về lý do quân đội Mỹ hiện tại có mặt tại Trung Đông, The Hurt Locker, lại đoạt giải Oscar Phim xuất sắc nhất.

Dargis nói Hurt Locker "hoàn toàn là một phim về 11/9, không phải bàn cãi. Và tôi cho rằng đó là một phần lý do phim này đoạt giải Oscar năm ấy. Đây cũng là một cách đối mặt với điều đó phần nào mang tính dạy đời."

Cảnh trong The Hurt Locker

Và ra mắt đúng vào Giáng sinh là Extremely Loud and Incredibly Close, với sự góp mặt của Tom Hanks và Sandra Bullock. Dựa theo tiểu thuyết của Jonathan Safran Foer, là một phim tâm lý gia đình nói về một cậu bé mất cha trong vụ tấn công vào tòa tháp đôi.

"Phim này sẽ đem lại nhiều hơn một chút so với những phim tương tự ít ỏi dám trực tiếp đề cập đến vụ tấn công. Nhưng khi xem xét lại lịch sử 70 năm điện ảnh về Thế chiến II, chúng tôi chưa đến gần được điểm cuối nỗ lực của Hollywood nhằm nắm bắt thời điểm ấy và những đả kích đang diễn ra."

"Chúng tôi không thể đối mặt với chủ đề trung tâm nên đành khai thác vòng ngoài," Dargis nói. "Chưa làm được. Sẽ còn chưa làm được trong một thời gian dài."