Giới điện ảnh nổi tiếng hục hặc nhau — tranh cãi vụn vặt về tác phẩm của
đạo diễn nào đó là phách lối hay lỗi lạc, nóng nảy om sòm xung quanh
các chọn lựa biên tập và hiệu ứng. Nhưng hàng năm cứ đến thu, ngay sau
Lễ Lao động (thứ hai đầu tiên của tháng 9 ở Bắc Mỹ - ND), một TIFF lớn
hơn chiếm lấy những cuộc bàn luận phim ảnh trong vài tuần: Liên hoan
phim quốc tế Toronto – Toronto International Film Festival, mà hầu như
ai cũng gọi bằng cái tên tắt TIFF.
Kể từ khi ra đời năm 1976, liên hoan dài 10 ngày này đã trở thành một
trong những liên hoan phim lớn nhất và danh giá nhất thế giới, bệ phóng
đưa những nhà làm phim mới nổi vào cảnh quan quốc tế và những niềm hy
vọng giải thưởng hướng về mùa phim thu đình đám. Nhưng có rất nhiều điều
về liên hoan này mà một ‘fan’ điện ảnh bình thường có thể không biết.
Nhân kỳ liên hoan năm 2017 đã khai mạc vào ngày 7/9, sau đây là một số
thắc mắc lớn nhất về TIFF — và những đáp án.
Tại sao TIFF lại quan trọng?Đối
với người xem phim thông thường, có một lý do lớn: Liên hoan diễn ra
trong 10 ngày này là khởi động không chính thức cho “mùa phim danh giá” —
nghĩa là dán mắt theo dõi chuyện gì ồn ào ở TIFF có thể cho bạn biết
rất nhiều về diễn xuất của ai và phim nào sẽ là thành phần trong cuộc
bàn luận giải thưởng cuối năm.
Thời điểm diễn ra — ngay sau Lễ
Lao động — định vị liên hoan này trên thực tế mở màn mùa giải thưởng,
cuộc đua marathon của hầu hết những phim nghiêm túc kéo dài khoảng sáu
tháng, cho đến khi Oscar hạ màn vào đầu tháng 3.
Ryan Gosling tại buổi chiếu ra mắt bộ phim La La Land ở TIFF 2016
|
Nhưng TIFF có phải là một liên hoan phim quan trọng như, chẳng hạn,
Cannes, diễn ra vào cuối tháng 5? Tùy bạn hỏi ai câu đó. Cannes giữ danh
hiệu cao vời “liên hoan phim danh giá nhất”, và hầu hết nhà làm phim
đều mong mỏi ngày nào đó có tác phẩm trình chiếu cạnh tranh ở đây.
(Cannes còn có tuổi hơn TIFF những 30 năm.) Nhưng Cannes thiên hẳn về
phim quốc tế và tinh tế kiêu kỳ, trong khi ở Toronto — có những chương
trình nhiều phim hơn — bạn có thể tìm được những phim làm hài lòng đám
đông lớn hơn vốn cũng có thể làm ra tiền ở phòng vé nhiều hơn và kết
thúc là những đấu thủ lớn hơn của mùa giải thưởng. (Ví dụ:
American Beauty,
Slumdog Millionaire,
The King’s Speech, và
Silver Linings Playbook, tất cả đều ra mắt ở TIFF.)
Với
những người yêu điện ảnh, hoặc những ai hăng hái theo dõi các giải
thưởng, đó là điều khiến TIFF hấp dẫn. Chỉ vì một phim nào đó không
trình chiếu ở TIFF không có nghĩa phim đó sẽ không thắng giải. (Chẳng
hạn,
Birdman, đoạt Oscar Phim hay nhất năm 2014, không xuất
hiện ở Toronto.) Nhưng người thắng giải ở Cannes hiếm khi thắng giải
Oscar, trong khi TIFF ấn định nhịp điệu cho cuộc bàn tán của mùa giải
này.
Nhà làm phim lẫn giới phê bình đều rất thích TIFF. Toronto
giữ được văn hóa điện ảnh sôi động (phần nào nhờ chương trình diễn ra
quanh năm tồn tại xung quanh TIFF), nghĩa là hàng trăm ngàn người tham
dự liên hoan này là người có văn hóa-điện ảnh và háo hức muốn xem những
chương trình phim đa dạng ở đây, chứ không phải chỉ để bắt gặp các sao.
Chuyên gia quảng bá cho phim cũng thích TIFF, vì tạo ra bàn tán xôn xao
nơi những người thực sự quan tâm điện ảnh thì hay biết bao.
Năm 2011, Hạnh Nguyên — một thành viên thủy thủ đoàn tàu Quái vật Điện ảnh — đã có chuyến đi đến Toronto và chuyển về bài viết Một ngày cảm nhận Liên hoan phim quốc tế Toronto, ghi lại không khí của LHP, cảm xúc và hy vọng đầy hứng khởi: "muốn khám phá những tác phẩm nghệ thuật thú vị và không gò bó trong phạm vi công thức ăn khách, người xem phải hướng tầm nhìn ra khỏi Hollywood."
Còn đạo diễn và minh tinh điện ảnh thích trạng thái tương đối ít sôi nổi
của liên hoan này; mặc dù giải thưởng được trao cho một số phim, nhìn
chung có cảm giác TIFF ít cạnh tranh công khai như các liên hoan Cannes,
Berlin, hay Sundance. (Và đến xem hay tham dự liên hoan này cũng rẻ hơn
bất kỳ liên hoan phim châu Âu nào.) Suy cho cùng, mọi người đều nghĩ
xem những bộ phim lớn đó làm ăn ra sao ở những giải thưởng lớn — và còn
sáu tháng nữa thôi.
Ai đến TIFF?
Không như Cannes,
chỉ mở cho khoảng 30.000 người làm nghề điện ảnh chuyên nghiệp, công
chúng đại trà đều có thể mua vé đến TIFF — và ây chà, họ có mua không ấy
nhỉ. Năm 2016, ước tính có 480.000 người tham dự và trong đó chỉ có
5.000 người trong nghề (gồm nhà làm phim, nhà phát hành, quảng cáo, và
nhà báo).
Như thế là rất lớn. Ngược lại, Sundance 2017 thu hút
71.600 người tham dự. Liên hoan phim Berlin năm nay, nhìn chung được xem
là liên hoan mở với công chúng lớn nhất thế giới, kết sổ 496.471 lượt
xem, đó là tính cả vé bán cho công chúng lẫn 20.000 người làm nghề điện
ảnh chuyên nghiệp trong số khách dự liên hoan, mang phù hiệu thay vì mua
vé. TIFF là một trong những liên hoan phim đông người tham dự nhất thế
giới — có lẽ phần vì chi phí ăn ở ở Toronto phải chăng và thời tiết đầu
thu dễ chịu.
Người hâm mộ chờ bên ngoài một buổi chiếu chiêu đãi (gala screening) tại TIFF năm 2009
|
Việc công chúng tham dự TIFF nhiều đến thế báo điềm tốt cho phim trình
chiếu ở đây. Nếu sự bàn tán xôn xao ùn lên quanh một phim nào ở TIFF, đó
không chỉ vì giới phê bình viết về phim đó — mà hàng trăm ngàn người
yêu phim có lẽ đang nói về phim đó ở nhà hàng, quán bar, và quán cà phê,
và đăng tải lên mạng xã hội. Nghĩa là phong vũ biểu đo độ nổi tiếng của
một bộ phim được phát tán rộng rãi hơn nhiều — và nhà làm phim có cơ
hội đánh giá xem công chúng, bên cạnh các nhà phê bình, sẽ phản ứng thế
nào khi phim ra rạp sau đó.
Loại phim nào trình chiếu ở TIFF?Năm
2016, gần 400 phim trình chiếu ở TIFF, do ban tổ chức rất được kính
trọng của liên hoan chọn lựa. Ngược lại, Sundance 2017 trình chiếu 181
phim; số phim của ba chương trình chính thức ở Cannes chỉ có 46, tuy
nhiều phim hơn con số đó được trình chiếu ở các hạng mục song song với
liên hoan chính thức.
Ban tổ chức của TIFF đưa số phim đó vào 14 hạng mục, mỗi hạng mục có tiêu chí và hương vị riêng. Có thể kể:
• Gala Presentations — phim đình đám và có sao bước đi thảm đỏ
• Special Presentations — các phim đình đám khác, và đôi khi là chiếu ra mắt thế giới
• Discovery — phim đạo diễn đầu tay hoặc phim thứ hai
• Midnight Madness — phim thể loại (chủ yếu là kinh dị và ly kỳ) mở màn nửa đêm và chiếu lại ngày hôm sau
• Masters — phim của những nhà làm phim nghệ thuật có tầm ảnh hưởng nhất thế giới
• Contemporary World Cinema — phim của những đạo diễn quốc tế đã có danh tiếng, nhưng chưa phải là cái tên cửa miệng
•
Platform — hạng mục cạnh tranh dành cho phim truyện và phim tài liệu
chưa được mua quyền để phát hành ở Bắc Mỹ. Một ban giám khảo quốc tế
chọn người thắng giải thưởng trị giá 25.000 đôla Canada. Năm ngoái
Jackie đã thắng giải này.
Jake Gyllenhaal dự sự kiện thảm đỏ đêm khai mạc TIFF năm 2015
|
Có những hạng mục dành cho phim ngắn, phim kinh điển, phim truyền hình
nhiều tập, phim tài liệu, phim dành cho trẻ em và tuổi mới lớn, cũng như
phim thử nghiệm.
Rất nhiều phim, và rõ ràng là, ngay cả người đi
xem thức trắng đêm cũng chỉ xem được một phần trong số đó thôi. (Người
viết bài này có thể coi xuể hết bốn ngày; nhà phê bình nào tham vọng hơn
và/hoặc khổ dâm hơn không chừng có thể theo được sáu ngày, tức là trong
10 ngày liên hoan thì một nhà phê bình bận bịu có thể xem 40 đến 60
phim, còn người đi chơi liên hoan bình thường xem được ít hơn nhiều.)
Năm
2017, TIFF thực sự tinh tuyển cắt giảm 20%, phần nhờ loại bỏ hai chương
trình. TIFF đã bị chỉ trích vì quá lớn và cồng kềnh cho những người
trong nghề xem được hết tất cả những phim lớn, rốt cuộc gây thiệt hại
cho những phim đáng được bàn đến nhưng lại mất tích trong số lượng lớn
những phim cũng-xứng đáng.
Có những liên hoan phim hết sức tập
trung vào giải thưởng — hãy xem Cành cọ vàng của Cannes, hay Gấu vàng
của Liên hoan phim Berlin — nhưng Toronto nói chung ít tập trung vào
giải thưởng đặc trưng của liên hoan bằng việc tạo bàn tán. Nhưng một
giải thưởng tiên đoán tốt cơ hội nhận Oscar là Grolsch People’s Choice
Award, do người xem phim bình chọn. Một số phim thắng giải gần đây, như
The King’s Speech,
La La Land,
Room, và
12 Years a Slave, đã thừa thắng xông lên càn quét các giải thưởng cuối năm.
ĐỐI CHIẾU OSCAR VỚI CÁC GIẢI LIÊN HOAN PHIM, TỪ 2000 ĐẾN 2016
|
Hạng mục đề cử / giải thưởng Oscar
|
Gấu vàng Berlin |
Cành cọ vàng Cannes |
TIFF - Người xem bình chọn |
Đề cử Phim hay nhất
|
0
|
3
|
9
|
Đề cử Phim nói tiếng nước ngoài hay nhất
|
2
|
3
|
2
|
Tất cả các đề cử
|
8
|
18
|
91
|
Thắng giải Phim hay nhất
|
0
|
1
|
4
|
Thắng giải Phim nói tiếng nước ngoài hay nhất |
1
|
1
|
1
|
Chiến thắng ở tất cả các hạng mục
|
2
|
4
|
30
|
Và điều này làm nên ý nghĩa hoàn hảo. Đầu tiên và trên hết, TIFF là một
liên hoan phim cho công chúng. Trọng tâm lớn nhất của TIFF là những bộ
phim nào sẽ bắt mắt cả nhà phê bình lẫn người xem — những phim làm hài
lòng đám đông có tiềm năng đoạt giải, thường thể hiện tốt với những nhà
bầu chọn Oscar sau đó. Nên lẽ đương nhiên, giải thưởng do công chúng mua
vé xem bầu chọn ra — chứ không phải chỉ một nhúm nhỏ những người nổi
tiếng được chọn ngồi vào ghế giám khảo — là giải thưởng quan trọng nhất
của liên hoan này.
TIFF ở đâu trên thang phân cấp các liên hoan phim toàn thế giới?Có
một hệ thống phân cấp rõ ràng các liên hoan phim thế giới. Khi TIFF bắt
đầu năm 1976, mục tiêu của liên hoan là tập hợp những phim hay nhất từ
các liên hoan đó và trình chiếu cho cư dân Toronto háo hức. Thực tế, từ
hồi đó, liên hoan này được gọi là “Liên hoan của các liên hoan Toronto.”
Nhưng
theo năm tháng, tốt cuộc Toronto đã nỗ lực vọt lên trên thang phân cấp
để sánh vai với các liên hoan hàng đầu thế giới, gồm những liên hoan
danh giá như Cannes, Berlin, Sundance, Venice, và Liên hoan phim New
York. Những liên hoan này có được danh tiếng chủ yếu vì là chặng dừng
đầu tiên cho những phim được bàn tán xôn xao nhắm đến lấy những giải
thưởng lớn cuối năm. Các liên hoan công chiếu những phim ít được trông
đợi — hoặc chủ yếu chiếu những phim đã ra mắt ở nơi khác — thường vẫn là
trải nghiệm mê mẩn cho người tham dự và giới báo chí, nhưng không có
cái danh giá của tốp đầu. Seattle, San Francisco, SXSW, và Liên hoan
phim Tribeca đều thuộc hạng này.
Brie Larson và người hâm mộ tại buổi chiếu ra mắt Room ở TIFF năm 2015
|
TIFF lọt vào tốp hàng đầu bằng cách bắt đầu chiếu ra mắt phim lớn, hoặc
dành cho chúng trình chiếu lần đầu trước công chúng đại trà. Ví dụ,
Moonlight đã ra mắt ở Liên hoan phim Telluride thu năm trước, và sau khi ra mắt ở Venice,
La La Land đã
chiếu ra mắt Bắc Mỹ cũng tại Telluride. Nhưng tuy Telluride cực kỳ danh
giá, đây vẫn là liên hoan nhỏ và quá đắt đỏ cho giới truyền thông tham
dự. Nên hầu hết nhà phê bình lần đầu xem những phim cuối cùng trở thành
đấu thủ sáng giá của Oscar ở Toronto một vài tuần sau.
Thời gian
TIFF diễn ra còn giúp nâng vị thế lên. Vì liên hoan khai mạc ngay sau kỳ
cuối tuần nghỉ Lễ Lao động, mùa phim hè đã chính thức kết thúc, nhiều
hãng phim và nhà làm phim tìm kiếm sự quảng bá ở TIFF giúp tăng nhận
thức về phim của họ trong tâm trí nhà phê bình và người bầu chọn giải
thưởng, lẫn khán giả, những người sẽ đi xem phim trong những tháng sắp
tới.
Tất nhiên, cũng có tác dụng ngược. Một trường hợp nổi bật năm ngoái là
The Birth of a Nation
của Nate Parker, ra mắt trước một khán giả cuồng nhiệt ở Sundance tuốt
từ tháng 1/2016 và được kỳ vọng lặp lại thành tích đó ở TIFF lẫn khi ra
rạp về sau. Nhưng cùng lúc, vụ tấn công tình dục năm 1999 và Parker xử
lý vụng về công luận quanh vụ đó đã nhận chìm cơ hội của bộ phim cả với
khán giả lẫn giải thưởng. Phim công chiếu gây tranh cãi và tắt ngấm ở
phòng vé.
Nhưng mặc dù giới phê bình và tín đồ của liên hoan
thường nói nước đôi về liên hoan nào danh giá nhất hoặc có phim hay
nhất, TIFF nhìn chung được liệt vào hàng liên hoan hàng đầu thế giới, và
có phim tham dự liên hoan này là bước đi lớn trong nghề nghiệp cho bất
kỳ nhà làm phim nào.
Jessica Chastain giữa vòng vây người hâm mộ tại TIFF 2017
|
Có đặc trưng Canada nào về TIFF không?Nhưng cũng như
Sundance có đặc trưng Utah, hương vị tuyết, còn Cannes — với sự kiên
định về thứ bậc khắt khe, giày cao gót, và đám đông la ó — thì rất Pháp,
TIFF mang đặc trưng Canada rõ rệt, và liên hoan phim danh giá nhất tổ
chức ở nước này. Chương trình của TIFF dành một phần lớn các suất tuyển
chọn cho một nhóm các nhà làm phim Canada đa dạng hóa hơn bao giờ hết.
Cũng
có nghĩa có tranh cãi về phim Canada có thể và nên như thế nào, và nên
đương đầu với loại vấn đề gì. Tháng 1/2017, Giám đốc nghệ thuật của TIFF
Cameron Bailey viết một bài xã luận trên tờ
Globe & Mail kêu gọi tập trung phim Canada vào câu hỏi:
Nhưng có phải những hư cấu cá nhân của nền điện ảnh chúng ta, với những
tổn thương cá nhân và khoái lạc thầm kín, bị loại trừ với thế giới này
quá nhiều? Có phải thôi thúc đóng tổ kén trong câu chuyện riêng của một
người là tương tự lực hướng tâm đẩy chúng ta ra khỏi khủng hoảng tất
nhiên của người khác?
Vậy, nếu chúng ta nỗ lực hơn nữa với sự
thật thì sao? Nếu nhà làm phim của chúng ta, cùng với các trường điện
ảnh, nhà bỏ vốn, nhà phát hành, các liên hoan và nhà phê bình phim của
chúng ta, quay sang đối mặt hiện thực vẩn đục định nghĩa Canada ngày
nay? Nếu chúng ta thôi giả vờ Canada là nơi an toàn, đẹp đẽ và đủ buồn
chán không thể lên màn ảnh rộng, trong khi chúng ta tập trung vào những
chuyện hư cấu cá nhân? Thay vì thế, chúng ta có thể bóc trần và tiết lộ
những hành động lừa dối, sát nhân, phản bội và tham nhũng của người
Canada xảy ra mỗi ngày trên khắp đất nước rộng lớn này.
Cảnh trong phim Porcupine Lake của đạo diễn Ingrid Veninger, Canada, chiếu ra mắt thế giới trong chương trình Điện ảnh thế giới đương đại tại TIFF 2017
|
Bài xã luận đã làm dấy lên một cuộc bàn luận trong cộng đồng những người
làm điện ảnh chuyên nghiệp Canada, và để hưởng ứng, TIFF nói rằng đã
lên chương trình với một dàn phim đa dạng nhất về điện ảnh Canada trong
lịch sử liên hoan đến nay.
Người ta đang ‘tweet’ về chuyện thang cuốn ở TIFF. Chuyện là thế nào?Hãy
bắt đầu bằng việc chấp nhận rằng những nhà phê bình mất ngủ có khuynh
hướng cáu kỉnh và phờ phạc (có lẽ cả váng vất) sau vài ngày dự liên
hoan, sau khi ngồi xem bốn, năm, thậm chí sáu phim một ngày, rồi lao về
quán cà phê và quầy bar khách sạn để viết ào ào những bài bình phim và
bài chuyên đề và không chừng nốc một ly (hay ba) trước khi bò vào giường
chợp mắt vài tiếng đồng hồ rồi hôm sau trở lại làm y như vậy.
Nhưng
ngay cả ở những chuẩn mực đó, Đại họa Thang cuốn năm 2016 áp đảo ‘feed’
Twitter của các nhà phê bình trong thời gian diễn ra TIFF năm ngoái.
Nói vắn tắt, chuyện xảy ra như sau.
Hầu hết các suất chiếu cho
báo giới và nhà nghề ở TIFF diễn ra ở tầng hai của Nhà hát Scotiabank ở
Toronto, thường có một thang cuốn để khách không phải trèo 75 bậc thang
lầu.
Peter Howell, nhà phê bình điện ảnh cho Toronto Star, chủ tịch Hiệp hội phê bình điện ảnh Toronto, tác giả ebook Movies I Can't Live Without,
đã đăng bức ảnh này lên tài khoản Twitter của ông kèm lời bình: "Vui
mừng đưa tin cả hai thang cuốn tại Nhà hát Scotiabank hiện đang làm
việc." #TIFF 2016
|
Nhưng năm ngoái, thang cuốn “đi lên” bị hỏng ngay ngày đầu liên hoan, và
vẫn hỏng đến tận ngày thứ tư, dẫn đến sự điên tiết và tuyệt vọng trong
giới phê bình và một số lượng nhiều bất ngờ tin bài về sự cố này. (Có
một thang dự phòng, nhưng không thể là phương pháp vận chuyển xuể bao
nhiêu con người muốn lên rạp chiếu.)
Rõ ràng, những thang cuốn đã
quá cũ và cần được thay. Nhưng trong một thắt nút thú vị, tháng 7 năm
nay bắt đầu nổi lên tin trên báo rằng chúng lại hỏng nữa rồi, tuy giám
đốc truyền thông của nhà hát này nói cả hai thang sẽ vận hành vào ngày
TIFF khai mạc 7/9. (Thang lên được lên lịch thay sau khi liên hoan kết
thúc.)
Nhưng thang cuốn có suy nghĩ riêng. Và nếu chúng hỏng vì TIFF 2017, cứ chắc ăn là bạn sẽ nghe tin trên Twitter.
Dịch: © Ngân Mai @Quaivatdienanh.com
Nguồn: Vox