• Sexy? Quên đi! Hollywood không cảnh nóng

• Hollywood không còn biết làm phim ly kỳ gợi cảm

• Màn ảnh rộng không cảnh nóng: Hollywood phớt lờ khán giả người lớn

Fred MacMurray ám ảnh chiếc lắc trên chân của Barbara Stanwyck trong Double Indemnity. Viggo Mortensen và Maria Bello nóng chảy từ cuộc chiến hôn nhân thành pha làm tình đầy dục vọng, hung hãn trên cầu thang trong A History of Violence. Kim Basinger và Mickey Rourke có màn yêu đương trên sàn nhà bếp trong 9½ Weeks.

Màn yêu đương của Kim Basinger và Mickey Rourke trong 9½ Weeks

Chỉ là ba ví dụ về ham muốn nóng bỏng trên màn ảnh rộng, giữa rất nhiều ví dụ trong suốt lịch sử điện ảnh. Dù là cái liếc mắt gợi cảm hay vuốt ve táo bạo, được cẩn thận đóng khung trong tấm trải giường hay khỏa thân hoàn toàn phía trước, tình dục là một phần vốn có của trải nghiệm điện ảnh — bởi vì tình dục là một phần vốn có trong cuộc sống của chúng ta. Phủ nhận gợi cảm và tình dục trong xinê là phủ nhận hoàn toàn con người trưởng thành chúng ta. Nhưng phải chăng các nhà làm phim đang ngày càng tránh xa những bộ phim gợi cảm?

Mùa hè năm nay, trước khi bộ phim Benedetta của ông được công chiếu tại Liên hoan phim Cannes, nhà làm phim kỳ cựu Paul Verhoeven đã thực hiện một cuộc phỏng vấn với Variety. Khi được hỏi tại sao những phim ly kỳ gợi cảm như Basic Instinct năm 1992 của ông không còn được làm ở Hollywood nữa, ông nói, “Có một sự chuyển dịch sang chủ nghĩa Thanh giáo. Tôi nghĩ rằng có hiểu lầm về tình dục ở Mỹ. Tình dục là yếu tố cần thiết nhất của tự nhiên. Tôi luôn ngạc nhiên khi mọi người bị sốc vì tình dục trong phim.”

Benedetta, bộ phim mới nhất của Paul Verhoeven, đầy cảnh sex điển hình, nhưng nhà làm phim tin rằng Hollywood đang trở nên khắt khe hơn

Đối với một số nhà phê bình phim, những người từng than thở về điều mà họ gọi là chủ nghĩa Thanh giáo mới của Hollywood, nghe Verhoeven nói vậy họ cảm thấy như thể được minh oan. Suy cho cùng, Verhoeven đã giúp định nghĩa phim ly kỳ gợi cảm những năm 90, và là một nhà làm phim quan tâm đến tình dục kỳ quặc ngay từ đầu. Mặc dù ông bắt đầu làm phim ở quê hương Hà Lan vào cuối những năm 1970, việc ông chuyển sang Hollywood chủ lưu vẫn giữ nguyên hương vị thẩm mỹ và đẩy lùi ranh giới, từ cảnh thẩm vấn khét tiếng của Basic Instinct đến cảnh thô tục trong Showgirls ác ý (1995), tất cả cho đến phim bộ gần đây về tình dục thuận tình, Elle (2017). Verhoeven rõ ràng không đánh mất thủ pháp tội lỗi: tại Liên hoan phim New York năm nay, một nhóm Công giáo đã đến phản đối việc ông miêu tả các nữ tu đồng tính thế kỷ 17 trong Benedetta. Có thể nói chắc rằng, người đàn ông này rất biết cách miêu tả tình dục trong phim.

Số liệu thống kê cho thấy điều gì

Vậy có phải Verhoeven nói đúng không? Có phải Hollywood đang thực sự hướng tới phi tình dục? Theo nghiên cứu do biên kịch Kate Hagen thực hiện năm 2019, câu trả lời là: đúng vậy. Sử dụng dữ liệu từ IMDB, cô phát hiện theo thống kê, hiện tại có ít cảnh sex trong phim chủ lưu hơn so với bất kỳ thời điểm nào trong 50 năm qua. Như Hagen viết: “Chỉ 1,21% trong số 148.012 phim truyện dài được phát hành kể từ năm 2010 [theo dữ liệu IMDB] có miêu tả tình dục. Tỷ lệ đó là thấp nhất [trong bất kỳ thập kỷ nào] kể từ những năm 1960. Tình dục trong điện ảnh đạt đỉnh trong thập niên 1990, thời kỳ hoàng kim của thể loại phim ly kỳ gợi cảm, với 1,79% tổng số phim có cảnh sex. Sự sụt giảm nửa điểm đó là rất lớn về mặt tương đối, khi xét số lượng phim phát hành trong thập niên 2010 gần gấp bốn lần so với những năm 1990.”

Marion Cotillard trong Annette, phim nói tiếng Anh đầu tiên của đạo diễn tác gia người Pháp Leos Carax

Chắc chắn, sẽ luôn có những phim như vở nhạc kịch bạt mạng gần đây Annette, phim nói tiếng Anh đầu tiên của đạo diễn tác gia người Pháp Leos Carax, trong đó các ngôi sao của anh là Adam Driver và Marion Cotillard vừa hát vừa biểu diễn tình dục bằng miệng. Hay Titane, chiến thắng Cành Cọ Vàng năm nay, có những cặp đôi đa dạng về giới tính đã khiến nó trở thành một phim nghệ thuật nhạy cảm. Nhưng đó mới là mấu chốt của vấn đề: trong khi miêu tả tình dục có thể đang phát triển mạnh mẽ trong điện ảnh nghệ thuật châu Âu, thì ngành công nghiệp điện ảnh chính thống của Mỹ và Anh trở nên ít đề cập đến tình dục hơn. Điều gì đã xảy ra với những phim ly kỳ sex nhẹ, đến gợi dục, đến khiêu dâm vậy? Thậm chí ngoài thể loại “sexy” nói cụ thể đó, chuyện gì đã xảy ra với phim hài lãng mạn, những câu chuyện dành cho lứa tuổi mới lớn và những bộ phim hành động hấp dẫn có — dù chỉ rải rác — cảm xúc tình dục thực sự vậy?

Nhiều xu hướng, về xã hội và điện ảnh, có thể chịu trách nhiệm cho sự chuyển dịch tránh tình dục trên màn ảnh rộng của chúng ta. Lý do được viện dẫn nhiều nhất là kể từ thời kỳ đỉnh cao của phim ly kỳ gợi cảm những năm 1990, nội dung khiêu dâm trực tuyến trở nên phổ biến rộng rãi đến mức khán giả bắt đầu bị kích thích ở những nơi khác, có thể nói vậy. Tuy nhiên, về phần mình, Paul Verhoeven không đồng ý với cách hiểu này, nói với Variety, “Hồi tôi còn nhỏ thì nội dung khiêu dâm cũng có khắp nơi, nếu bạn muốn. Nếu có sự thay đổi trong cách chúng ta nhìn nhận vấn đề tình dục trong phim, tôi không nghĩ lại liên quan đến nội dung khiêu dâm trên internet.”

HBO tiên phong cho mô hình nói rằng: bạn đã mua một gói thuê bao, vì vậy chúng tôi sẽ cho rằng bạn là người lớn. Điều đó cho phép họ chiếu các chương trình như Sex and The City và The Deuce (ảnh)

Nhà văn kiêm nhà bình luận văn hóa Helen Lewis, tác giả cuốn Difficult Women: A History of Feminism in 11 Fights, cho rằng sự phát triển mạnh mẽ của truyền hình thành một loại hình nghệ thuật nổi tiếng thẳng thắn về tình dục đã ảnh hưởng đến cách khán giả xem tình dục trên màn ảnh rộng. “Chúng tôi đang so sánh phim điện ảnh với các chương trình dành cho dịch vụ phát trực tuyến, và có thể thấy điện ảnh hơi thuần hóa. Trong truyền hình, HBO tiên phong cho mô hình nói rằng: bạn đã mua một gói thuê bao, vì vậy chúng tôi sẽ cho rằng bạn là người lớn. Điều đó cho phép họ chiếu các chương trình như Sex and The City và The Deuce,” cô nói.

Netflix cũng vậy, dường như cũng muốn lấn sâu vào lãnh thổ sex, bước vào chỗ mà các hãng phim không dám. Một trong những thành công lớn nhất của họ là phim bộ cổ trang Bridgerton, có sức hút khán giả đại chúng dường như không chỉ ở vẻ lãng mạn phù phiếm, mà còn ở nhiều tập phim tăng sức nóng với những cảnh tình dục. Họ đã bắt chước loạt phim sex nhẹ có giá trị sản xuất thấp nhưng cực kỳ thành công Sex/Life, tập trung vào những tưởng tượng về tình dục của một phụ nữ đã có gia đình.

Tuy nhiên, bỏ qua một bên những gì đang xảy ra trên màn ảnh nhỏ, nhiều người cho rằng tinh thần vô tính thực sự đã thấm đẫm vào rất nhiều xuất phẩm của Hollywood. Trong tác phẩm Everyone is Beautiful and No One is Horny, nhà văn Raquel S Benedict đưa ra một giả thuyết cụ thể về lý do tại sao điều này lại xảy ra với những thân hình cơ bắp và vóc dáng hoàn hảo của Hollywood mà chúng ta thấy trong các phim hành động và phim siêu anh hùng, đặc biệt là những người trong vũ trụ Marvel và DC, hiện đang thống trị các cụm rạp chiếu.

Các siêu anh hùng Marvel như Thor thường cuồn cuộn cơ bắp nhưng lại vô tính

Chỉ trích sự thay đổi này, cô viết rằng những nhân vật siêu tạc tượng thể hiện một sự đoan chính mới, về thể chất, tình dục và mặt khác, thông điệp ngầm của họ là “để vui vẻ thì sẽ yếu đuối, khiến đội của bạn thất vọng và cho kẻ thù cơ hội để giành chiến thắng, giống như Thor đã làm khi anh ấy béo lên trong [Avengers] Endgame.” (Ví dụ, hãy so sánh và đối chiếu Thor và các Batman của ngày hôm nay với với vẻ gợi cảm bóng loáng dầu của Sylvester Stallone trẻ trung hoặc Jean-Claude Van Damme, những người khoe thân rất nhiều mà thích làm vậy, nháy mắt với khán giả nữ và đồng tính nam trong những cảnh tục công khai.)

Kỳ vọng đã thay đổi như thế nào

Benedict chỉ ra rằng cái thẩm mỹ loại bỏ sex này đã đi đôi với sự thay đổi lớn về mức độ sex mà khán giả thực sự mong đợi trong điện ảnh chủ lưu. Cô lập luận, khi xét thập niên 80 và 90, ngay cả những bộ phim từ thời này mà chúng ta có thể nhớ là phim thân thiện với gia đình cũng có nhiều tình dục hơn trong đó, theo nghĩa đen hoặc liên tưởng, so với phần lớn xuất phẩm màn ảnh rộng ngày nay. “Người xem thế hệ thiên niên kỷ và Gen Z thường giật mình khi bắt gặp những nội dung tình dục bị lãng quên từ lâu: John Connor trong Kẻ hủy diệt, màn để ngực trần của Jamie Lee Curtis trong Trading Places, màn kích thích trong Ghostbusters,” cô viết. “Những cảnh này không gây sốc cho chúng tôi khi lần đầu tiên xem. [Chúng tôi nghĩ:] Tất nhiên là có tình dục trong phim. Chẳng phải lúc nào cũng vậy sao?”

Khi các tập đoàn lớn và thân thiện với gia đình như Disney ngày càng trở nên thống trị bối cảnh văn hóa, xem ra câu trả lời là: không. Giám đốc điều hành Hiệp hội Điện ảnh Anh Quốc, Phil Clapp gần đây nói với i Newspaper rằng số lượng phim phân loại 18 và 15 đã giảm trong thập kỷ qua với các hãng phim “ngày càng nhắm đến khán giả gia đình để tối đa hóa doanh thu phòng vé”.

Một trong những thành công lớn nhất của Netflix là phim bộ cổ trang Bridgerton, có sức hút khán giả đại chúng dường như không chỉ ở vẻ lãng mạn phù phiếm, mà còn ở nhiều tập phim tăng sức nóng với những cảnh tình dục

Hơn nữa, khi các bộ phim bom tấn được thiết kế theo công thức và đủ vô hại để thu hút một lượng lớn khán giả, chúng có xu hướng giảm dần các mảng miếng hành động, cốt truyện, khoe thân, và bạo lực đồ họa. Nói cách khác: tính hiệu quả. Các cảnh hành động bạo lực rõ ràng có thể đẩy cốt truyện tiến triển. Nhưng tình dục thì không hiệu quả. Nó không — nói một cách chính xác — cần thiết. Nó lộn xộn và đầy rủi ro, và có lẽ không có gì mà các tập đoàn giải trí ngày nay ít muốn hơn là mạo hiểm xa lánh người tiêu dùng. “Ở đây, có lẽ, có một kiểu tự kiểm duyệt không cho phép các biên kịch viết loại câu chuyện khác,” bậc thầy phim nghệ thuật Pedro Almodóvar đã nói về quyền lực tối thượng hiện tại của dòng phim siêu anh hùng. “Có rất nhiều phim về các siêu anh hùng. Và siêu anh hùng thì không có chuyện tình dục. Họ được vô tính hóa.” Phải thừa nhận rằng, phim Eternals mới nhất của Marvel, mới được phát hành, cuối cùng cũng có cảnh sex đầu tiên — tuy nhiên, với sự chóng vánh rõ ràng và những ồn ào thái quá về nó, người ta tự hỏi liệu có phải chẳng khác nào làm cho có để bịt miệng chỉ trích về sự phi giới tính của MCU hay không.

Trái lại, với tất cả những lời phàn nàn như vậy cho đến nay, quan điểm ngày càng lớn trong thiên hạ cho rằng thực tế là có quá nhiều tình dục trên màn ảnh của chúng ta. Bất chấp dữ liệu đã chứng minh có ít cảnh sex trong điện ảnh hơn những thập kỷ trước, lập luận rằng cảnh sex, nói chung, là “không cần thiết”, và do đó nên bỏ qua, ngày càng trở nên phổ biến trên Twitter và các diễn đàn trực tuyến khác. Hagen nói: “Thật hấp dẫn và mệt mỏi khi xem những cuộc tranh luận dai dẳng xung quanh cảnh quan hệ tình dục. Có điều tôi vẫn không thể hiểu những gì mọi người có thể đang xem là ‘quá nhiều tình dục’ vào năm 2021.” Kết luận hợp lý đơn giản là một số người xem (nhiều người trong số họ có xu hướng trẻ hơn) không thích xem cảnh sex, kể cả một số cảnh tương đối ít ỏi được cắt xén thời bây giờ. Sự thiếu quan tâm đến (hoặc, theo đánh giá của mạng xã hội trong một số trường hợp, chủ động chán ghét) nội dung sex có lẽ đã thu hút sự chú ý của những người ra quyết định của hãng phim.

Jamie Lee Curtis trong Trading Places

Sự khó chịu mới đối với miêu tả về tình dục có thể còn liên quan đến những tiết lộ của phong trào #MeToo. Nghĩ đến hành vi tấn công và lạm dụng trong ngành công nghiệp điện ảnh đã tạo ra sự thay đổi tích cực to lớn, khuyến khích các nhà làm phim chìu theo sự phản đối của phụ nữ và dẫn đến việc điều phối viên cảnh thân mật xuất hiện ngày càng nhiều để giúp diễn viên cảm thấy an toàn. Những nỗ lực của họ nhằm đảm bảo các vấn đề về giới hạn và sự đồng thuận được điều hướng chính xác trong khi quay cảnh sex. Nhưng ngay cả khi đó, vẫn còn nỗi lo về giá trị của việc miêu tả tình dục, và liệu có phải là không có lý do để làm vậy hay không. Gần đây, có cảm giác tình dục là một chủ đề rất nghiêm trọng; một điều không ai muốn nói đùa hoặc “bị hiểu nhầm”. Có lẽ các nhà làm phim đang đối phó với nỗi lo lắng này bằng chính sự e dè của họ xung quanh chủ đề: không ai muốn một cơn bão mạng xã hội ập đến.

Trong một bài viết năm 2019, nhà phê bình phim Ann Hornaday của The Washington Post đã đưa ra quan điểm đáng chú ý về sự cần thiết phải cân bằng khi nói đến cách tiếp cận của ngành công nghiệp điện ảnh đối với tình dục trên màn ảnh. “Chắc chắn, không đáng tiếc đối với cái chết của loại tưởng tượng ao ước vẻ kiều diễm gợi dục mà các đạo diễn nam đã nuôi dưỡng người xem trong gần một thế kỷ. Nhưng ‘chay tịnh’ có thực sự là lựa chọn duy nhất của chúng ta?” cô viết. “Với việc các nhà làm phim trẻ được tổ hợp Disney-Marvel đồng lựa chọn, và với thế hệ thiên niên kỷ và Thế hệ Z được báo cáo là quan hệ tình dục ít hơn thế hệ trước, có cảm giác trinh tiết mới trên màn ảnh giống như một sự thận trọng chứ không hẳn là bình thường mới được chào đón.”

Điện ảnh luôn mang tính gợi dục, ngay cả khi không thể hiện cảnh sex, như với tác phẩm kinh dị kinh điển của những năm 1940 Cat People

Tuy nhiên, như Helen Lewis đã chỉ ra, dường như truyền hình đã tìm ra cái mà điện ảnh vẫn cần phải tìm: cách xử lý chủ đề tranh cãi nóng bỏng. “Trên BBC, I May Destroy You gần đây đã thể hiện cảnh sex bằng đồ họa — nhưng chúng không gây kích thích theo nghĩa ‘phơi bày’ kiểu cũ, chúng mang tính thách thức, khó chịu và không nao núng,” cô nói. “Tôi nghĩ rằng điện ảnh đang bắt đầu đối mặt với cuộc trò chuyện đó: ‘Cảnh sex này làm gì ở đây? Nó dành cho ai?’”

Không thể phủ nhận câu hỏi đó đã dẫn đến những thay đổi tích cực xung quanh việc thể hiện ham muốn của phụ nữ trên màn ảnh. Frances Rayner, người sáng lập trang web The Clit Test, chuyên nghiên cứu điện ảnh và truyền hình qua lăng kính xem liệu cảnh sex có miêu tả trung thực khoái cảm và tình dục của phụ nữ hay không, nói, “Mặc dù phần lớn cảnh sex vẫn là tình dục khác giới, nhưng đã có một sự gia tăng đáng kể những hành vi tình dục mang lại khoái cảm tình dục cho phụ nữ. Và chúng tôi đã thấy sự gia tăng cảnh phụ nữ thủ dâm — điều mà trước đây không hề có.”

Có phải phim đang mất đi tính gợi cảm?

Nhưng để những miêu tả tình dục tiến lên, chúng phải được đưa vào ngay từ đầu. Nói chung, có phải đây là trường hợp điện ảnh Mỹ qua hơn một thế kỷ lại tiến gần hơn đến chủ nghĩa Thanh giáo, kể cả khi xã hội rộng lớn hơn nhìn chung trở nên cởi mở hơn về tình dục không? Nghiên cứu của Hagen về cảnh sex nói có sách mách có chứng điều này, mặc dù cần nhớ rằng số liệu thống kê của nó chỉ áp dụng cho các miêu tả tình dục trên màn ảnh đúng nghĩa, chứ không phải cho những khoảnh khắc tí ti gợi dục thô thiển không thể tính trên bất kỳ thước đo thực tế nào. Nói một cách điện ảnh, xác thịt có thể chỉ cần là ám chỉ và gợi ý; cắn vào quả đào mùa hè căng mọng hoặc tiếng váy sa-tanh sột soạt trên sàn trải thảm.

Tình dục thì không hiệu quả. Nói một cách chính xác là không cần thiết. Nó lộn xộn và đầy rủi ro, và có lẽ không có gì mà các tập đoàn giải trí ngày nay ít muốn hơn là mạo hiểm xa lánh người tiêu dùng

Gợi ý được xây dựng trong phim ở cấp độ phân tử; đó là một trong những nguyên tắc đằng sau toàn bộ khái niệm biên tập phim. Tâm trí của chúng ta thực hiện các bước nhảy ngang từ hình ảnh này sang hình ảnh tiếp theo, kết nối các hàm ý của chúng lại với nhau nhanh đến mức khó có thể nhận thức được. Và khi đề cập đến những gợi ý về tình dục, điện ảnh Mỹ luôn phải lén lút một chút. Cơ quan kiểm duyệt ở Hollywood ngự trị tối cao từ năm 1932, khi Luật chế tác Hays ban hành, và cuối cùng bị hủy bỏ dần vào cuối những năm 1950. Phần lớn bộ luật tập trung vào việc cấm quan hệ trước hôn nhân và từ chối chiếu cả cảnh vợ chồng đã kết hôn ở trên giường với nhau, đừng có động đến hình ảnh phụ nữ đang mang thai, quan hệ xuyên chủng tộc hoặc ngụ ý đồng tính.

Không điều gì trong số này có nghĩa là các nhà làm phim thông minh không thể tìm cách phá luật với ngàn lẻ một cách bóng gió và ẩn ý. Đôi khi, tình dục được tạo ra một cách ẩn dụ dễ dàng, như trong tác phẩm kinh dị kinh điển Cat People (1942) của Jacques Tourneur, trong đó ham muốn tình dục mất kiểm soát của phụ nữ theo nghĩa đen là thú săn mồi. Nhưng cảnh khỏa thân thực sự, hay còn gọi là “cảnh sex” như chúng ta biết, đơn giản là không tồn tại trong phim chính thống của Mỹ cho đến đầu những năm 60. Lịch sử về tình dục của Hollywood đã phải lén lút, ngụ ý hoặc mang tính cử chỉ quá lâu; rất ít thể hiện rõ ràng, cho đến cuộc cách mạng tình dục của những năm 60 và 70.

Cảnh trong phim Ninotchka của nhà làm phim bậc thầy Hollywood, Ernst Lubitsch

Lịch sử đã cho chúng ta thấy rằng chúng ta không cần những cảnh sex lộ liễu thì mới hứng tình. Như nhà làm phim bậc thầy của Hollywood, Ernst Lubitsch (đạo diễn của Design for Living, Ninotchka và một loạt các tác phẩm lập dị kinh điển táo bạo của những năm 30 và 40) đã từng nói, “Hãy đối xử với khán giả của bạn một cách tôn trọng ... hãy để họ tự nghiệm ra... họ sẽ thích bạn mãi mãi.”

Tuy nhiên, điều đáng lo ngại là, cũng như việc phim ảnh ngày nay ít miêu tả tình dục một cách rõ ràng hơn, tính gợi cảm nói một cách tổng quát hơn cũng ngày một mất đi — một lần nữa có thể thấy là do kinh tế mà ra. Như Stephen Galloway, cây bút của The Hollywood Reporter, đã nói: “Đơn giản là Hollywood không còn kinh doanh việc làm phim tâm lý nhân vật kinh phí trung bình có thể có hoặc có thể không bao gồm quan hệ thể xác.” Thông thường, với sự suy giảm của cả phim tâm lý lãng mạn và phim hài lãng mạn xét về thể loại, điều đó dường như không chỉ có nghĩa là tình dục không còn nữa, mà loại phản ứng hóa học giữa các ngôi sao từ lâu đã trở thành một trong những thú vui tuyệt vời của giới truyền thông cũng chẳng còn.

Điện ảnh Hollywood đang ở ngã ba đường. Được trang bị kiến thức về những sai lầm trong quá khứ, về phân biệt giới tính và kỳ thị đồng tính, hy vọng tốt nhất là các nghệ sĩ có thể đáp ứng việc miêu tả giới tính và tình dục có ý thức và nhạy cảm hơn trước.

Có cảm giác tình dục là một chủ đề rất nghiêm trọng; một điều không ai muốn nói đùa hoặc “bị hiểu nhầm”. Có lẽ các nhà làm phim đang đối phó với nỗi lo lắng này bằng chính sự e dè của họ xung quanh chủ đề: không ai muốn một cơn bão mạng xã hội ập đến

Và mặc dù có thể một số người hỏi rằng liệu cảnh quan hệ tình dục có cần thiết hay không, ai đó nhất thiết phải trả lời: chẳng phải là hầu hết những phim hay đều có sao?